اینگونه، همگان در افزایش کیفیت زندگی شهری، سهیم خواهند بود. یادمان نرود که امروز آخرین فرصت برای ثبت‌نام برای نامزدی در پنجمین دوره انتخابات شورایاری‌های شهر تهران است. پس تا دیر نشده، فرصت را برای مشارکت هرچه بیشتر در اداره شهر نباید از دست داد. به همین‌خاطر، نشست تخصصی «چهارشنبه‌های همشهری» را در هفته گذشته به موضوع مشارکت در انتخابات شورایاری‌ها اختصاص دادیم. در این نشست که با حضور نایب‌رئیس ستاد شورایاری‌ها برگزار شد، کارشناسان به بیان دیدگاه‌های خود در مورد انتخاباتی که ۴ مرداد برگزار می‌شود و تقویت شورایاری‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین تشکل اجتماعی مردم‌نهاد کشور و ارائه بسته‌های انگیزیشی به شورایاران پرداختند. جالب اینجا بود که تعدادی از نامزدهای این انتخابات هم در این نشست حاضر شدند و دغدغه‌های خود را بیان کردند. خلاصه‌ای از آنچه در آخرین نشست تخصصی «چهارشنبه‌های همشهری» بیان شده را در ادامه می‌خوانید.
- ساخت راه‌های جدید برای ورود شورایاران متنوع
- سیدآرش حسینی‌میلانی، نایب‌رئیس ستاد شورایاری‌های تهران
یکی از آسیب‌های جدی مشاهده شده در نظام شورایاری‌های فعلی با شروع کار شورای پنجم شهر تهران، مسئولیت‌ها در هیأت‌رئیسه‌ها در سطح مناطق بود. ساختاری به‌نام دبیر دبیران اگرچه مدافعانی داشت، اما ما به این نتیجه رسیدیم که امکان ارتباط شورایاران با شورای شهر تهران و شهرداری تنها نباید برای منتخب دبیران شورایاری‌های مناطق فراهم باشد بلکه بقیه شورایاران هم از چنین امکانی برخوردار باشند. این رویکرد سبب شد تا هیأت‌رئیسه‌ای متشکل از ۴ گروه تخصصی عمران و ترافیک، سلامت و محیط‌زیست، اجتماعی و فرهنگی و سرانجام آموزش مشارکت‌های مردمی در سطح منطقه تشکیل شود. روسای این کارگروه‌ها، یک‌نفر را به‌عنوان رابط مشخص کردند و چرخش در ساختار شورایاری‌ها ایجاد شد. از طرف دیگر طی ۲ سال اخیر سعی شد تا نظام‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های شورایاری‌ها بازنگری و اصلاح شود. تشکیل کارگروه‌های تفکرهای انتقادی از دل همین مسئله بیرون آمد. آموزش شورایاری‌ها هم اگرچه پیش‌تر ساختاری شبیه دوره‌های علمی- کاربردی وجود داشت اما حقیقتا در این دوره تاکنون برای آموزش‌های انبوه اقدامی نشده و باورمان این است که بهتر است، آموزش‌ها در قالب کارگاهی جلو برود. یکی، دو پروژه هم به‌صورت پروژه‌های مشارکت محله‌ای حمایت شد و هم‌اکنون سبک و سیاق بر این است که ریشه پروژه‌های محله‌ای باید از درون خود محلات بجوشد و شکل بگیرند.
با این اوصاف می‌توان گفت اگرچه تغییرات زیادی در ساختار شورایاری‌ها در ۲ سال گذشته اعمال نشده، اما هدف از یکسو حمایت از این نهاد بوده و از سوی دیگر رفع آسیب‌های موجود. اینگونه، زمینه مناسبت‌تری برای آنکه اداره محلات تهران بیش از پیش به‌دست مردم سپرده شود، ایجاد خواهد شد. البته که سطح شورایاری برای رسیدن به این چشم‌انداز باید بالاتر برود که نیاز است این نگاه که شورایاران مزاحم کار شهرداری‌های مناطق هستند، حذف شود. با وجود این، شورایاری‌ها بازوان و چشم شورای شهر هستند. آنها بهترین تشکل به‌حساب می‌آیند که می‌توانند بازخورد به شورا بدهند؛ مثلا در مورد طرح ترافیک جدید، برف‌روبی، اجازه فعالیت به یک‌صنف خاص در یک‌محله می‌توانند گزارش‌های مؤثری ارائه کنند که ماحصلش بهبود کیفیت زندگی در محلات خواهد بود. ما در مصوبه‌ای شهرداری را ملزم کرده‌ایم که در تنظیم بودجه سالانه، نظر شورایاران را برای بودجه محله اخذ کنند. حتی معاونت برنامه‌ریزی شهرداری در تدوین برنامه سوم محله، برشی برای دخالت شورایاران درنظر گرفته‌اند و ما به‌زودی در این رابطه شفاف‌سازی خواهیم داشت؛ بنابراین امیدواریم با انتخابات پیش‌رو و ورود نیروهای متنوع‌تر، بتوانیم شاهد گسترش فعالیت‌های شورایاری باشیم.
- شورایاران، نماینده تخصص شوند
- محمد کریم آسایش، فعال اجتماعی و عضو مجمع حق بر شهر باهمستان
در مسئله نمایندگی ۲ وجه وجود دارد؛ یکی آنکه آن فرد می‌تواند نقشش را به‌صورت تمام وقت ایفا کند. این برای عضو شورای شهر و نماینده مجلس که حقوق دریافت می‌کنند می‌تواند رضایت‌بخش باشد. اما یک عضو شورایاری چنین دریافتی ندارد. وجه دوم این است که نمایندگی اثربخشی نظارتی و سیاستگذاری خود را به‌طور مشخص داشته باشد. اما یک شورایار در چنین بخشی نیز اختیاری ندارد. همه آنچه به‌عنوان اساسنامه شورایاری‌ها آمده، نشان می‌دهد این نهاد، حق نمایندگی و وتوی هیچ طرح و ایده‌ای را ندارد. در بخش تصمیم‌سازی در طرح‌های شهری و بودجه نیز اثری از رأی شورایاری‌ها نیست. حال اگر نظر شورایاران درباره بودجه محلات در سامانه شفافیت ارائه شود، مشخص می‌شود که آنها سطح اثرگذاری مفیدی در محدوده نمایندگی خود دارند.
موضوع دیگر درخصوص شورایاری‌ها وجه تسهیل‌گری آنهاست. این کار می‌تواند فارغ از نمایندگی و انتخاب توسط مردم هم توسط عده‌ای صورت گیرد. پس چرا باید شخص در معرض رأی مردم قرار گیرد و رقابت کند و فشاری در محیط زندگی به او وارد شود تا تسهیل‌گر شود؟ نمایندگی الزاماتی دارد که باید در نهاد حقوقی شورایاری فراهم نشود. شورایاری اگر بودجه‌ای نداشته باشد نمی‌تواند پیش‌برنده اقدامات محله باشد. شورایاری در زمان شهرداری اسبق، نهاد محلی کوچکی بود که مشارکت محلی را هدف قرار داده بود. در مقابل آن باید مسئله نمایندگی تخصص در همه حیطه‌های مسئولیت نمایندگی مطرح شود. یک شورایار نماینده هیچ نهاد حقوقی نیست. یک زن، نماینده جنش زنان نیست و همینطور سایر بخش‌های نمایندگی\ بنابراین بحث اثرگذاری نیز به چالش کشیده می‌شود.
- اگر نیاییم چه می‌شود؟
- صلاح‌الدین قادری، جامعه‌شناس
در مورد انتخابات شورایاری‌ها باید ابتدا به کلیت مسئله بپردازیم و می‌توانیم از بُعد بالاتری به آن نگاه کنیم؛ مثلا می‌توان درنظر گرفت ما چقدر دغدغه داریم که در انتخابات مجلس شورای اسلامی اسفند امسال مشارکت بالا باشد. باید جو کلی جامعه را درنظر بگیریم. در این میان ما نباید ادعا کنیم که شورایاری‌ها هیچ خطایی ندارند، نباید هم بگوییم که باید اینها را بگذاریم کنار. در این منازعه گفتمانی که اینها با هم دارند قطعا به‌دنبال ایده‌هایی هستند. مدیریت شهری به‌دنبال ایده‌هایی است که خودش آنها را می‌داند. شورایاری هم می‌گوید از نگاه مردم ولی قطعا در جایی منافع شخصی یا منافع محلی برای آنها اهمیت داشته باشد. همیشه پیامدهای مثبت و منفی وجود دارد. در مورد اینکه ما الان باید چکار کنیم که این مشارک‌ها را بالا ببریم؟ من به‌عنوان یک شهروند که در دوره قبل در محله پونک نامزد شد و تعدادی هم رأی آوردم می‌گویم که چرا باید نامزد بشوم و چرا باید رأی بدهم؟ وقتی در یک مجموعه آپارتمانی همه ساکنان در جلسه مدیریت ساختمان شرکت نمی‌کنند، می‌بینیم که حس مشارکت در نزدیک‌ترین فضای ممکن هم پایین است. این ریشه تاریخی دارد و در این دوره و دوره‌های قبلی وجود ندارد. اما اکنون می‌شود گفت اگر نیایی چه اتفاقی می‌افتد. باید بگوییم که می‌توانید در حد تسهیل‌گران محلی کار کنید. وقتی منبع قدرت و انتظار را ایجاد می‌کنیم این خود باعث مدعی شدن می‌شود. ولی این تسهیل‌گری به این معنا نیست که نمی‌تواند هیچ کاری انجام دهد. شورایاری می‌تواند به مسائل مختلف شهر نظم بدهد. اگر شورایاری را در این حد درنظر بگیریم می‌تواند گفت‌وگوها را سامان بدهد و منتقل کند. در کنار این اصلی‌ترین چیزی که داریم فضای عمومی و رسانه‌ای است که باید در اختیار آنها باشد که اگر حرف‌ها را جمع‌آوری می‌کند و به گوش مدیر می‌رساند و مدیر به آن اعتنایی نمی‌کند باید در رسانه مطرح شود. به این روش می‌توانند به تسهیل‌گری عمل کنند. از طرف دیگر به‌نظر من باید این سؤال را مطرح کنیم که تهران از محله‌ها شروع می‌شود و دغدغه را از محله بگیریم. شهروندان باید این پرسش را پاسخ دهند که اگر من شرکت نکنم چه می‌شود و چه‌کسی نامزد می‌شود؟
- شورایاران منزلت می‌خواهند
- کامران کاویانی، نامزد انتخابات شورایاری‌ها
من شورایاری‌ها را یکی از مسائل پایه‌ای برای حل مشکلات کشور می‌دانم و نه فقط شهر. درصورتی که برای شورایاری‌ها درست برنامه‌ریزی شود می‌تواند حاکمیت واقعی مردم را محقق کند. البته الان اینکه انتظار زیادی از آنها داشته باشیم منطقی نیست و در آینده محقق می‌شود. من در شورایاری‌ها یک مشکل ساختاری و پایه‌ای می‌بینم. چیزی که متوجه شدم این است که منطقه یک تهران با متوسط جمعیت ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر اختیارات یک شهرستان کوچک را ندارد. شهرستان کوچک دارای یک شورای شهر است اما این منطقه به همراه تمام مناطق دیگر یک شورای شهر مرکزی دارد که تعداد اعضای آن از تعداد مناطق هم یکی کمتر است. پس اصل این است که منزلت منطقه‌ای را برای کسی که می‌خواهد نامزد شود به‌وجود بیاوریم. شغل مهم نیست و منزلت محله‌ای حتی باعث می‌شود که از بعضی تخلفات هم جلوگیری شود. اگر شما جایگاه این کار را خوب تعریف کنید قطعا جلوی مشکلات زیادی گرفته می‌شود. من مشکل را در شورای شهر فعلی نمی‌بینم. شورای فعلی درگیری‌های زیادی در یک سال گذشته داشتند. اتفاقا فکر می‌کنم شورای شهر فعلی می‌تواند برای ۲ سال آینده به این نکات توجه داشته باشند. شاید در دوره‌های بعد بتوانیم از شورایاری‌هایی با جایگاه بالاتر بهره ببریم. یک منطقه با ۵۰۰ هزار نفر جمعیت باید احساس کند که یک نفر از ۳۰ نماینده مجلس را می‌تواند معرفی کند. بنابراین شهروندان باید انتخابات پیش‌رو را جدی بگیرند و مشارکت داشته باشند ولی توأم با آن، مدیریت شهری هم باید انگیزه را در شورایاری‌ها افزایش داده و پیشتبان آنها باشد
- خلأ شرح وظایف در شورایاری‌ها
- امیر سیدین، فعال اجتماعی
انجمن‌های محلی در همه جای دنیا تجربه‌های موفقی هستند. تفاوت انجمن‌های محلی در ایران این است؛ کسانی که شورایاری‌ها را تشکیل دادند، نگاه‌شان به شورایاری‌ها، انجمن محله و منطقه‌ای برای پیشبرد اهداف‌شان نیست. در واقع نگاه سیاسی به آن داشتند. فکر می‌کردند در بزنگاه سیاسی و اجتمای یک شبکه‌ای تشکیل می‌شود که بتوانند شورایاری‌ها را فعال کنند. با همین نگاه، موازی‌کاری هم کردند و ما می‌بینیم در محله‌ها شورایاری‌ها، انجمن‌ها، هیأت امنا و... حضور دارند. این تشکل‌ها نه‌تنها در خیلی از مواقع با هم در تعارض هستند که وقتی ما شبکه‌ای را تشکیل می‌دهیم، این شبکه قدرت پیدا می‌کند. فکر می‌کنم طی ۲ سال آینده شورای پنجم، اعضای شورا روی شرح وظایف شورایاری‌ها تمرکز کنند و شرح وظایف آنها تدوین شود و البته مسئولیت خواستن بر مبنای آن در دستور کار قرار گیرد. در واقع خلأ بزرگ، نبودِ یک شرح وظایف در شورایاری‌هاست. البته که باید شهروندان در بحث انتخابات مشارکت داشته باشند؛ اما با این امید که وظایف شورایاری‌ها دقیق‌تر تعریف شود و پشتیبانی انگیزشی از آنها صورت بگیرد.
- دو ایراد ساختار قدرت در شورا
- احسان صفاپور، روزنامه‌نگار و کارشناس امور شهری
ساختار حکمرانی ما قرار است چه باشد؟ اگر ادعا کردیم که این ساختار یک ساختار مردم‌سالار است، طبیعتا باید به موضوعی فکر کنیم که در نهایت به مسئله شورا می‌رسد. طبیعتا آنهایی که قانون اساسی را می‌نوشتند به این موضوع دقت کردند، اما متأسفانه مجریان از سال بعد از تصویب قانون اساسی این توجه را نداشتند. این بی‌توجهی تا سال ۷۷ ادامه پیدا کرد تا شوراها تشکیل شد. با این حال، ساختار تشکیل شوراها معیوب بود. اگر ما روز اول به همان چیزی که در قانون اساسی به آن توجه شده بود، توجه داشتیم، امروز با این سؤال مواجه نبودیم که اصلا ما شورایاری می‌خواهیم چه کار؟ با این نوع نگاه به بحث شورایی و ساختار قدرت در شورا ۲ ایراد به‌وجود آمد. نخست، شورای پایین‌دستی مانند شورایاری‌ها را کوچک و ضعیف کرد. دوم، شورای بالادستی مانند شورای‌عالی استان‌ها را از حیز انتفاع ساقط کرد. این نوع نگاه که ما روی شورای شهر متمرکز شدیم، این ایراد ایجاد شد. نگاه ما به شورایاری نگاه مادر به فرزند نیست. یک جورهای به لحاظ قانونی می‌شود گفت که شورای شهر ما و شورای شهرستان‌ها باید وام‌دار شورای پایین دستی باشند.
- قطار متوقف شده، نیروی جدید می‌خواهد
- سیامک صدیقی، فعال حوزه رسانه
نکته‌ای مطرح شد با این مضمون که «ساختار تشکیل شوراها معیوب بود.» در واقع اکثر کارهایی که در کشور انجام می‌شود، معیوب است؛ مگر اینکه ما از قبل پژوهشی روی آن انجام داده باشیم. این سیکل معیوب می‌تواند در ادامه بهتر شود، اما معمولا چنین نمی‌شود. انتقاد بزرگی که به شورای پنجم این است که ما این قطار در حال حرکت را متوقف کردیم. در شورای سوم و چهارم شورایارها یک هویتی داشتند که به شورای شهر می‌رفتند و صحبت می‌کردند. در شورای سوم بعد از جلسات و در شورای چهارم قبل از جلسات این اتفاق می‌افتاد. در شورای پنجم عملا این اتفاق نیفتاده و ما چیزی به نام شورایاری نمی‌بینیم. پس باید نگاه تغییر کند و قطار حرکتی شورایاری‌ها نیروی تازه می‌خواهد. اینگونه می‌توان انتظار داشت که مشارکت شهروندی از این منظر افزایش یابد.
- شورایاران؛ چشم مدیران عالی شهر
- ابراهیم علیپور، کارشناس حوزه شورایاری
این استراتژی برای شورای شهر تهران وجود دارد که هر چقدر مشترک بالاتر برود، سلامت و توانمندی شورایاری‌ها بیشتر خواهد بود. در این میان باید درنظر داشت که برای انجام کار اجتماعی، ساختار کلان‌تر با ساختاری که قرار است ایجاد کند، تطبیق داشته باشد. کار شورایاران، از جنس کارهای حوزه اجتماعی است و به همین منظور شورای شهر تهران باید در این رابطه توجه کند که وظایف و اختیارات شورایاری باهم همپوشانی داشته و ارتباطات به‌درستی تعریف شده باشد. البته که شورایاری‌ها به بلوغ رسیده‌اند و تشکیل هیأت‌رئیسه آنها، گواه این مدعاست. به‌نظر من حتی لفظ دبیر شورایاری باید به رئیس تغییر کند. اینگونه شورایاری منزلتی پیدا می‌کند و راه برای نظارت و عملکرد صحیحش باز می‌شود. از سوی دیگر شورایاران باید بتوانند ارتباط خوبی با شورای شهر داشته باشند. مثلا در دوره سوم شورای شهر تهران، شورایاران ۱۳۰ گزارش منطقه‌ای و محله‌ای در صحن شورا ارائه دادند. در دوره چهارم هم رنگ گزارش‌ها کمی تغییر کرد و کیفیت گذشته را نداشت. با این حال حدود ۳۰ گزارش از سوی شورایاران ارائه شد. نکته اینجاست که در دوره سوم، بسیاری از مسائل تهران از دل همان ۱۳۰ گزارش بیرون آمد و برای آنها اقدام لازم صورت گرفت. این گزارش‌ها به‌نوعی تأثیرگذار بودند که خیلی از مسائل را برای مدیران عالی روشن می‌کردند. پس باید شورایاری‌ها را جدی گرفت؛ نهادی که می‌تواند در توسعه پایدار تهران، آن هم از طریق محلات اقدامات ارزشمند و غیرقابل کتمانی را انجام دهد.