این انجمن‌های غیردولتی اما رسمی با استفاده از ظرفیت بالای شهروندان در مدیریت شهر می‌توانند در جهت توسعه شهرها نقشی کلیدی ایفا کنند و به کاهش آسیب‌های اجتماعی، توسعه اقتصادی شهرها، افزایش سطح رفاه عمومی شهروندان، رفع نیازهای ضروری شهروندان، ایجاد شبکه‌های ارتباطی مؤثر و کارآمد با سازمان‌ها و انتقال مسائل به‌صورت مستقیم و بدون واسطه به مسئولان محلی و مدیران شهری کمک کنند.
شورایاران با رأی مستقیم مردم به‌منظور کمک به مدیریت شهری برای اداره امور محله‌های مختلف، برای دوره‌ای چهارساله انتخاب می‌شوند. استفاده از تجربه و تخصص شهروندان در هر محله و واگذاری اداره امور محلی به‌خود مردم از مهم‌ترین کارایی‌های شورایاری‌ها به شمار می‌رود. براساس اساسنامه شورایاری، برای هر محله شهر تهران (شهرهای دیگر استان‌های ایران همچنان در گیرودار اجرایی‌کردن طرح انتخابات شورایاری هستند)،
از میان کاندیداهای واجد شرایط ۱۰نفر به‌عنوان نمایندگان شورایاری با رأی مستقیم اهالی محله انتخاب می‌شوند که از بین منتخبین، ۷نفر عضو اصلی و ۴نفر عضو علی‌البدل هستند. ۴نفر از اعضای اصلی برای یک سال به‌عنوان هیأت رئیسه انتخاب می‌شوند و انتخابات هیأت رئیسه به‌صورت سالانه تکرار می‌شود. دبیر شورایاری به‌عنوان نماینده اصلی و رابط میان ستاد، شهرداری، شورای شهر و سایر سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی شناخته می‌شود.
کلید تشکیل شورایاری از سال۱۳۷۸ و در تهران زده شد. در آن سال طرحی که توسط دکتر پرویز پیران تهیه شده بود به تصویب سی‌وپنجمین جلسه رسمی شورای شهر دوره اول رسید و شورایاری پا به عرصه عمومی مدیریت شهری گذاشت. نخستین انتخابات شورایاری در سال۱۳۷۹ در محله جوانمرد قصاب و سپس در محله حکیمیه تهران برگزار شد و ابتدا به‌صورت آزمایشی در ۱۰محله مختلف تهران و در نهایت در ۸۷ محله از ۱۳منطقه تهران به اجرا درآمد. اما با انحلال شورای شهر اول در تهران، فعالیت شورایاری‌ها نیز متوقف شد.
در دوره دوم انتخابات شورایاری‌ها که در بهمن سال۱۳۸۴ برگزار شد، ۳۷۱محله در سطح ۲۲منطقه تهران مشارکت کردند و تعداد این محلات در انتخابات دور سوم در شهریور سال۱۳۸۷ به ۳۷۴محله افزایش پیدا کرد.
با این‌همه، روند مشارکت در انتخابات شورایاری‌ها روندی صعودی نبود و در دور چهارم انتخابات که در اسفندماه سال ۱۳۹۲ برگزار شد، تنها ۳۵۴محله مشارکت داشتند و درحال حاضر ۳۵۴۰شورایار در ۳۵۴محله تهران فعالیت دارند. به گفته رئیس ستاد پنجمین دوره انتخابات شورایاری‌های شهر تهران، دور پنجم انتخابات شورایاری در این شهر با کاهشی دوباره نسبت به دور قبل، در تاریخ چهارم مردادماه ۱۳۹۸در ۳۵۲ محله برگزار خواهد شد. به گفته جوادی یگانه، تا چهارم تیرماه سال‌جاری ۳۵۷نفر برای حضور در شورایاری‌های تهران ثبت‌نام کرده‌اند. برای اجرای این انتخابات ۸هزار صندوق اخذ رأی در محله‌های تعیین‌شده قرار خواهند گرفت و رای‌دهندگان تنها باید شرط سنی بالای ۱۸سال را دارا باشند.