در آخرین کاوش‌های سال گذشته هم ۱۸۰ شیء تاریخی و فرهنگی در این منطقه کشف شد که قدمتشان به عصر آهن و نیز دوره سلجوقی می‌رسید. اما این شهر، با همه آثار تاریخی به جا مانده از گذشته، همچنان از داشتن موزه‌ای برای نشان دادن غنای تاریخی خود محروم است. میراث گرمی از همان ابتدای کاوش‌ها تاکنون نه در خود منطقه که در موزه‌های دیگر شهرهای استان اردبیل به نمایش گذاشته می‌شوند و در نبود یک موزه تاریخی در شهر شمالی استان، مستاجران موزه‌های دیگر شده‌اند و گرمی‌نشینان را چشم‌انتظار بازگشت به خانه گذاشته‌اند.
- لزوم توجه به داشته‌ها
یکی از شهروندان گرمی می‌گوید: این شهر آثار باستانی و تاریخی فراوانی دارد. شاخص‌ترین آنها سنگ قبرهای تاریخی روستای آلیله است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. «علی نصیری» می‌افزاید: این سنگ‌ها که متعلق به دوره‌های ایلخانی و تیموری است، حتی در خود استان هم معرفی نشده و بدون هیچ محافظتی به حال خود رها شده‌اند.
«محسن ندایی» دیگر ساکن این شهرستان هم به نبود موزه مستقل در گرمی اشاره و عنوان می‌کند: شهرستان گرمی مغان که قدمت آثار تاریخی و میراث فرهنگی آن نه‌تنها در استان بلکه در منطقه آذربایجان و شمال غرب کشور از اهمیت زیادی برخوردار است، موزه باستان‌شناسی برای نمایش گنجینه تاریخی خود ندارد. اهالی انتظار دارند با بهره‌برداری هرچه سریع‌تر از ساختمانی که سال‌هاست رها شده، اشیای تاریخی گرمی که در مناطق دیگر نگهداری می‌شوند، به این شهر بازگردند.
- ساختمان شهرداری ایمن نبود
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گرمی در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به این‌که شهرستان گرمی از قابلیت‌های متعدد بافت تاریخی برخوردار است و احیای آنها ضرورت ویژه دارد، اظهار می‌کند: به منظور حفاظت بافت تاریخی گرمی، کارشناسان شرکت عمران و بهسازی شهری ایران از این بافت بازدید کردند و بعد از تبادل نظر در نهایت تصمیم گرفته شد که اصلاح معابر، احیا و مرمت بافت تاریخی و احیای قالاباشی (قلعه تاریخی درون شهر) در اولویت قرار بگیرد.
«روح‌الله محمدی» راه‌اندازی موزه باستان‌شناسی را در این شهرستان منوط به احداث ساختمان جدید می‌داند و می‌گوید: سال ۱۳۸۹ طی قراردادی بین شهرداری و شورای اسلامی شهر گرمی با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل ساختمان قدیمی شهرداری برای تبدیل به موزه به مدت ۱۲ سال - به شرط آن‌که موزه تا سال ۱۳۹۰ افتتاح شود - در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفت. اما این ساختمان برای احداث موزه باستان‌شناسی به لحاظ ایمنی مورد تایید نیست. وی با بیان این‌که ساختمان قدیمی شهرداری برای تبدیل شدن به موزه صلاحیت ندارد، تاکید می‌کند: ساختمان موزه باید از نظر حفاظتی وضعیت مطلوبی داشته باشد ولی ساختمان مذکور این شرایط را ندارد و طبق نظر کارشناسان، برای موزه مردم‌شناسی مناسب است.
- تلاش برای احداث موزه در گرمی
همچنین مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل از راه‌اندازی موزه تاریخی در طبقه فوقانی نمایشگاه دائمی صنایع دستی در گرمی با توجه به ظرفیت‌های این شهرستان و سابقه تاریخی و باستانی آن در آینده نزدیک خبر می‌دهد و می‌گوید: با راه‌اندازی موزه باستان‌شناسی دراین شهر می‌توان اشیای به دست آمده از کاوش‌های اخیر را در منطقه یل‌سویی و آلاجوق در این مکان در معرض دید مسافران، گردشگران و مردم استان قرار داد. «نادر فلاحی» می‌افزاید: سال گذشته ۲ عملیات کاوش در منطقه یل‌سویی و آلاجوق شهرستان در قالب عملیات نجات‌بخشی انجام شد و بالغ بر ۱۸۰ شیء تاریخی در این منطقه کشف و تمامی آنها به موزه‌های استان تحویل داده شدند.
- قدمت ۸ هزار ساله روستاهای گرمی
یک کارشناس فرهنگی با انتقاد از نبود موزه در شهرستان گرمی بیان می‌کند: در این منطقه، علاوه بر ظرفیت‌های تاریخی، شرایط ویژه‌ای هم برای احداث موزه‌های مختلف دیگر وجود دارد. «امیرعلی ثابتی» ادامه می‌دهد: روستای کلانسورا در گرمی سابقه ۸ هزار ساله معیشت دامداری و کشاورزی دارد و به دلیل همین قدمت می‌تواند به موزه معماری روستایی تبدیل شود. وی به خالی بودن این روستا اشاره می‌کند و می‌گوید: ۱۰ سال قبل، به دلیل رانش زمین، این روستا خالی از سکنه شد. اکنون ساکنان آن در شهرکی نزدیک روستا ساکن هستند. میراث فرهنگی استان می‌تواند یک موزه معماری در این منطقه راه‌اندازی کند و ظرفیت‌های ویژه آن را برای نمایش قدمت شهرستان مدنظر قرار دهد.
- تاریخچه گرمی در آثار مکتوب
«سیدمحمد ابراهیمی» در کتاب «پژوهشی در جغرافیای مغان» بر اساس بررسی‌های «ژاک مورگان» باستان‌شناس فرانسوی در سال ۱۹۰۱ میلادی درباره شهرستان گرمی مغان نوشته است که طبق اشیای به دست آمده از قبور تاریخی، قدمت شهر گرمی به پیش از هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد. یافته‌های باستان‌شناسی هم نشان می‌دهد که دشت مغان از دوران نوسنگی مسکونی بوده و نشانه‌هایی از سکونت در این دوران در تراس دوم دشت مغان مشاهده شده است.
تعدد آثار باستانی کشف شده در گرمی مسئولان را به فکر راه‌اندازی موزه تاریخی در این شهر انداخته اما تاکنون - با وجود قول‌های داده شده - اقدامی در جهت تحقق آن صورت نگرفته است. از سوی دیگر، حفاری‌های غیرمجاز در تپه‌های باستانی گرمی تهدیدی برای میراث فرهنگی منطقه به شمار می‌رود و ضرورت جمع‌آوری و نگهداری این میراث ارزشمند را دوچندان می‌کند. به همین دلیل جای خالی موزه به عنوان گنجینه آثار پیشینیان و محلی برای آگاهی‌بخشی به نسل‌های بعد به شدت احساس می‌شود. بی‌شک با احداث چنین ظرفیت فرهنگی و تاریخی در گرمی میراث این شهرستان از دستبرد حوادث مصون خواهند ماند و گنجینه‌ای ارزشمند در معرض دید گردشگران و تاریخ‌پژوهان قرار خواهد گرفت.