هر چه به زمان حال نزدیک‌تر بشویم، نقش دانش و فناوری در داستان پلیسی جعل و ضدجعل پررنگ‌تر می‌شود. دولتها می‌خواهند اسکناس‌ها را طوری طراحی و چاپ کنند که کپی‌‌برداری غیرقانونی از آنها هر چه سخت‌تر باشد و جاعل‌ها هم همیشه دنبال روش‌هایی برای تقلید از تکنیک‌های جدید هستند.
طبیعی است که دلار آمریکا به‌عنوان رایج‌ترین پول دنیا، بیشتر از هر پول دیگری در معرض جعل در سراسر دنیا باشد. به همین دلیل، خزانه‌داری آمریکا هرچند سال یک بار، تغییراتی در اسکناس‌های دلار ایجاد می‌کند. در این شماره، برای آشنایی با آخرین روش‌های جلوگیری از جعل پول، نگاهی داریم به نکات ایمنی به‌کار رفته در طراحی و چاپ 100دلاری‌های جدید- که تا چند ماه آینده وارد معاملات مالی خواهند شد- به‌همراه نقل‌قول‌هایی از ویکتور دنیس؛ یک جاعل حرفه‌ای که یک بار به خاطر جعل 15میلیون دلار به زندان افتاده است.
مرکب با رنگ متغیر
رنگ مرکبی که اسکناس‌های 100دلاری فعلی با آن چاپ می‌شوند، بسته به زاویه‌ای که به آن نگاه می‌کنیم، بین سبز تیره تا سیاه تغییر می‌کند. درآوردن این خاصیت برای جاعلان باسابقه، کار سختی نیست؛ کمی glitter (دانه‌های رنگی براق) را در آسیاب برقی خوب آسیاب کنید تا کاملا پودر بشود، بعد آن را با لاک الکل قاتی کنید و روی اسکناس‌تان بپاشید.
به چشم افراد معمولی، تغییر رنگ ایجاد شده به این روش با حالت اصلی فرقی ندارد.
در اسکناس‌های جدید، قرار است برای چاپ تصاویر و نوشته‌ها از مرکب‌های «متامتریک» استفاده بشود. این مرکب‌ها هم تغییر رنگ می‌دهند، منتها در اینجا تغییر رنگ وابسته به طول موج نوری است که به سطح مرکب می‌خورد و دیگر ربطی به زاویه دید ندارد؛ مثلا می‌شود مرکب متامتریکی ساخت که در نور روز نامرئی باشد اما در مقابل نور لامپ‌های معمولی قابل دیدن بشود.
نقش زمینه کاغذ
تهیه کاغذ مناسب برای جعل اسکناس، از بخش‌های دشوار کار جاعلان پول است اما در مورد 100دلاری، قضیه کمی فرق می‌کند؛ نقش زمینه کاغذ و نخ اسکناس‌های 5 دلاری و 100دلاری، دقیقا مشابه و در یک جا هستند؛ بنابراین «اگر نوشته‌های روی 5 دلاری را پاک کنید، با کاغذ آن می‌توانید 100دلاری بزنید».
قبل از انتشار گسترده100دلاری‌های جدید، قرار است 5 دلاری‌های جدید وارد مبادلات پولی بشوند که نقش زمینه کاغذ آنها هم به‌طور محسوسی بزرگ‌تر است و هم در جای دیگری کار نشده. همچنین ممکن است در خمیر کاغذ اسکناس‌های جدید از رشته‌هایی استفاده شود که در زیر نور ماورای‌بنفش براق بشوند.
تصاویر پردردسر
همیشه یکی از دردسرهای اصلی جاعلان اسکناس، بازسازی دقیق عکس‌ها و تصاویری بوده که روی برگه‌های پول چاپ می‌شوند. امروزه بازار پر است از اسکنرهای بسیار دقیق و پرینترهای باکیفیت که با آنها کپی‌ها دقیقا برابر اصل شده‌اند؛ «خرابی‌های تصویر را می‌توانید با فتوشاپ درست کنید. شماره سریال اسکناس‌ها را هم می‌شود عینا کپی کرد و چسباند».
در طراحی اسکناس‌های جدید، تصاویر ویژه‌ای وجود دارد که اسکنرها و نر‌م‌افزارهای گرافیکی به آنها حساس هستند و روی آنها کاری انجام نمی‌دهند. همچنین در این اسکناس‌ها از الگوهای چندلایه و برجسته- مثلا در همان بخشی که منحنی‌های درهم‌رفته صورت بنجامین فرانکلین را می‌سازند- استفاده شده. این الگوها به‌قدری ظریف و دارای جزئیات هستند که کپی کردن آنها با پرینترهای دیجیتال موجود در بازار ممکن نیست.
نوشته‌های بسیار بسیار ریز
استفاده از نوشته‌های بسیار ریز- آن‌قدر ریز که توسط اسکنرها و دستگاه‌های کپی قابل تشخیص و کپی نباشد- از راهکارهای قدیمی برای جلوگیری از جعل است اما جاعلان بااراده، برای این مشکل هم راه‌‌حل‌هایی پیدا کرده‌اند؛ «من با یک قلم راپید می‌توانم خطی نازک‌تر از موی انسان را به‌دقت کپی کنم».
در اسکناس‌های جدید، نوشته‌های ریز را روی بخش‌هایی می‌گذارند که در آنها سایر روش‌های ضدجعل مثل نقش کاغذ و برجستگی هم به‌کار رفته. این مسئله کار را برای جاعلان اساسا مشکل می‌کند. خود آنها هم تایید می‌کنند که تقلید همزمان مخلوط چند روش امنیتی بعضی وقت‌ها غیرممکن می‌شود.
نخ‌های امنیتی
در کاغذهای 100دلاری فعلی که در سال1996 به گردش افتادند، نخی وجود دارد که روی آن «USA 100» حک شده. جاعلان می‌دانند این یکی را هم چطور شبیه‌سازی کنند؛ «حرف‌ها را روی یک کاغذ شفاف به اندازه نخ اسکناس پرینت بگیرید و بعد نخ را بین 2 برگه کاغذ چینی(شفاف) بگذارید».
نخ طراحی‌شده برای اسکناس‌های جدید دارای 650هزار برجستگی ریز شیشه‌ای است که به آنها ریزعدسی می‌گویند. این شیشه‌خرده‌های روی یک نوار چند میلی‌متری روی سطح اسکناس قرار می‌گیرند. وقتی نور به این باند شیشه‌ای می‌تابد، تصویر نوشته‌های ریز روی نخ با گرداندن اسکناس حرکت می‌کند. جعل این توهم تقریبا غیرممکن است.
قواعد جدید مبارزه با جعل
سیر دیجیتالی‌شدن در 20-10 سال اخیر تقریبا بر تمام قسمت‌های زندگی فردی و اجتماعی آدم‌ها تاثیر گذاشته؛ حتی بر حوزه وسیع جرم و جنایت. یکی از خلافکاری‌‌های قدیمی که از موج دیجیتالی‌شدن بیشترین استفاده‌ها را کرده، دایره جعل پول و اسناد بهادار است. امروزه می‌شود انواع و اقسام اسکنرهای دقیق و پرینترهای لیزری را به‌وفور و با قیمت ارزان از هر بازار رایانه‌ای تهیه کرد. رونـد پیشـرفت فناوری دستگاه‌هـای تصویربرداری و بازتولید دیجیتالی، به‌قدری سریع شده که دولتها و دست‌اندرکاران نشر اسکناس متقاعد شده‌اند که باید تحولی اساسی در زمینه روش‌های جلوگیری از جعل به‌وجود آورد.
چند سال پیش در آمریکا به درخواست وزارت خزانه‌داری، کمیته‌ای از دانشمندان برجسته برای بررسی این موضوع تشکیل شد. جالب اینکه این گروه شامل متخصصان رشته‌هایی مانند علم مواد و اپتیک بود چون مسئله اصلی در طراحی پول‌های جدید- برخلاف گذشته- دیگر چاپ و کیفیت آن نیست؛ حالا دیگر مهم، موادی هستند که در ساخت اسکناس به‌کار می‌روند.
کمیته مذکور بعد از تحقیقات مفصل، گزارش کاملی را منتشر کرد که در آن ضمن بررسی وضعیت فعلی کار جاعلان، راهکارهایی برای مبارزه با جعل در آینده پیشنهاد شده بود. از بسیاری از این پیشنهادها در طراحی و چاپ 100دلاری جدید (مطلب اصلی صفحه را ببینید) استفاده شده است. اما شاید مهم‌ترین بخش این گزارش، نه روش‌های عملی پیشنهادی آن بلکه قواعدی است که در طراحی روش‌ها باید آنها را رعایت کرد.
به جز ارزانی و دوام، یکی از قواعد اصلی این است که روش‌های جدید ضدجعل باید به گونه‌ای باشند که تشخیص آن برای هر فردی ممکن باشد یا دقیق‌تر بگوییم، اسکناس باید با کسی که می‌خواهد اصلی یا جعلی بودن آن را بفهمد، ارتباط برقرار کند؛ یعنی مثلا با فشار دادن یا خم کردن قسمتی از برگه اسکناس، اتفاقی بیفتد که کاملا قابل درک باشد (یک پیشنهاد فانتزی و جالب در این زمینه این بود که در بخشی از اسکناس، سلول‌های کوچک پیزوالکتریک کار گذاشته شود. با فشار دادن این سلول‌ها، جریان الکتریکی مختصری ایجاد می‌شود. این جریان می‌تواند چراغ‌‌های ال‌ای‌دی بسیار کوچکی را مثلا در داخل چشم‌های صورت روی اسکناس روشن کند).
از طرف دیگر هم نباید تعداد موارد امنیتی در طراحی اسکناس آن‌قدر زیاد، درهم‌رفته و پیچیده باشد که باعث سردرگمی مصرف‌کننده در تشخیص و تفکیک آنها باشد؛ مانند اتفاقی که درمورد اسکناس‌های یورو افتاده است.
منبع: Popular Science, Feb 2008