برخی آن را «مطالعه آگاهانه، برنامه‌ریزی شده و روشمند هنگام مواجهه با مساله‌ای پیچیده و مبهم به قصد ایجاد وضوح و رفع پیچیدگی و ابهام از آن مساله» عنوان کرده‌اند. فرایندی بودن پژوهش هم نظم و استمرار در انجام فعالیت و هدف نهایی کشف حقیقت یا افزایش آگاهی است. دانسته‌های ما یا از طریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود حاصل می‌شود یا بر اساس پژوهش‌هایی که خود انجام می‌دهیم به دست می‌آید.
اگر این دانسته‌ها بر اساس نتایج پژوهش‌های قبلی باشد، در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته‌ایم، اما اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیل‌های جاری باشد، تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است، لذا توجه و اهمیت دادن به این موضوع یکی از مهم‌ترین وظایف مسئولان است، از این نظر لازم است که از مقطع دبستان دانش‌آموزان را با این مهم آشنا کرد و زمینه را برای آنها فراهم کنیم، یکی از آسیب‌های جدی پیش‌رو در تحقیق و پژوهش کپی‌پیست کردن است، در سال‌های اخیر مشاهده شده است که روح تحقیق و پژوهش در نظام آموزشی ما کمرنگ شده است و برای هر موضوع تحقیقی از دبستان تا دانشگاه، دانش‌آموز یا والدین به کافی‌نت و جست‌وجوی اینترنتی پرداخته و موضوع پژوهش را در چند دقیقه تهیه کرده و حتی بدون مطالعه و خواندن دوباره آن، تحویل آموزگار و استاد داده می‌شود.
برای بررسی بیشتر وضعیت پژوهش در نظام آموزشی مدارس استان گفت‌وگوی همشهری را با «مهدی نامدار» معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش استان کردستان در ادامه می‌خوانید.
- پژوهش در آموزش و پرورش استان چه جایگاهی دارد؟
فلسفه وجودی انجام پژوهش در آموزش و پرورش، برای رفع و علاج موانع، مشکلات و نارسایی‌های فعلی بوده است، نه در جهت گسترش فرهنگ پژوهشی در استان، بنابراین به‌رغم فعالیت‌های پژوهشی مستمر در حوزه‌هایی مانند معلم پژوهنده و پژوهش‌های دانش‌آموزی متاسفانه در گسترش تفکر پژوهشی موفقیت چندانی حاصل نشده است و صرفا کارهای پژوهشی برای حل مسائل و مشکلاتی که پژوهش راه‌حل آنهاست انجام شده.
- اقدامات پژوهشی دانش‌آموزان استان به مرحله اجرا می‌رسند؟
با توجه به رویکرد اقدام‌پژوهی در آموزش و پرورش که پژوهش‌ها را بر اساس مشکل ایجاد شده، انجام می‌دهد و فرایند پژوهش تا زمان حل مشکل ادامه دارد، می‌توان گفت که به مرحله اجرا و عمل می‌رسد. اما در حوزه پژوهش‌های دانش‌آموزی، چون دانش‌آموزان روش تحقیق را آموزش نمی‌بینند، بسیاری از تحقیقاتی که انجام می‌دهند هم با اصول صحیح تحقیق منطبق نیست، لذا تحقیق مستلزم امکانات و منابع و زمان کافی است که متاسفانه این شرایط برای دانش‌آموزان مهیا نیست.
حتی در کتابخانه‌های مدارس کتاب‌های لازم برای انجام تحقیق در دسترس نبوده یا تهیه آنها مستلزم هزینه بوده است که بی‌شک از عهده همه والدین دانش‌آموزان برنمی‌آید. همچنین زمان کافی برای این کار اختصاص نیافته، بلکه انجام تحقیق در دروس مختلف همزمان بوده است. اغلب بعد احساسی دانش‌آموز بر هدف پژوهشی تاثیر می‌گذارد و متاسفانه کمتر به مرحله اجرا و عمل می‌رسد، چراکه دانش‌آموزان اغلب روی مسائلی کار می‌کنند که صرفا یک مشکل شخصی بوده و با توجه به طی نکردن دوره‌های پژوهشی نمی‌توانند به پایه‌های علمی مدنظر برای حل مشکل دست یابند.
- چه کارهایی باید انجام دهید که دانش‌آموزان با پژوهش بیشتر آشنا شوند؟
باید تا جایی که امکان داشته باشد دانش‌آموزان را با مبانی تحقیق در مقطع دبیرستان آشنا کنیم. همچنین درس مطالعات پژوهشی برای دانش‌آموزان اجباری شود. از معلمان توانمند و متخصصی استفاده شود که به بحث پژوهش بودن آشنا باشند و علاقه در میان دانش‌آموزان را افزایش دهیم. همچنین گسترش امکانات با توجه به گستردگی جامعه دانش‌آموزی بیشتر مورد توجه و مسئولان آموزشی قرار بگیرد.
- نگاه مسئولان آموزشی استان در زمینه گسترش و توجه بیشتر به پژوهش در راستای فعالیت دانش‌آموزان چگونه است؟
خوشبختانه مسئولان آموزشی استان با توجه به تاکید وزارت آموزش و پرورش و گسترش جامعه دانشگاهی به فعالیت‌های پژوهشی اهمیت می‌دهند؛ اما از لحاظ تخصیص امکانات ضعیف عمل می‌شود که امیدواریم با توجه به موفقیت و علاقه دانش‌آموزان به این امر نیز بیشتر توجه شود.
- چه موانع و مشکلاتی در مسیر توسعه پژوهش برای دانش‌آموزان استان کردستان وجود دارد؟
اغلب معلمان در مقطع دبیرستان به فعالیت‌های پژوهشی بی‌علاقه و ناتوان هستند و دانش‌آموزان با اصول تحقیق و پژوهش متاسفانه آشنایی کافی ندارند. همچنین کمبود شدید امکانات مورد نیاز با توجه به گستردگی جامعه هدف یکی از مشکلات اساسی در عدم توسعه پژوهش دانش‌آموزان است.
- آموزش و پرورش استان چه موفقیت‌هایی در زمینه پژوهش کسب کرده است؟
آموزش و پرورش استان با تلاش‌های فراوان توانسته است رتبه کشوری در جشنواره جوان خوارزمی در زمینه تحقیق و پژوهش، رتبه‌های کشوری در زمینه ترویج علم، ۳ رتبه اول کشوری در جشنواره تولید و محتوای الکترونیکی و رتبه اول کشوری سایت آموزش نانو و همچنین رتبه اول کشوری در جشنواره کتاب‌های سال در زمینه پژوهش را کسب کند.
- استقبال و حمایت مسئولان ارشد استان از پژوهش‌های دانش‌آموزان چگونه بوده است؟
خوشبختانه نگاه مسئولان استان و شهرستان با توجه به توانمندی مسئولان ذی‌ربط در حوزه پژوهش، به فعالیت‌های پژوهشی مثبت است و از هر گونه حمایتی در جهت گسترش فرهنگ پژوهشی در استان دریغ نکرده‌اند. به‌رغم این‌که در هفته پژوهش و سایر مناسبت‌های هر سال، فراخوان‌های مقالات و همایش‌های پژوهشی عدیده‌ای برگزار می‌شود، اما برای گسترش تفکر پژوهشی موفقیت و حمایت چندانی حاصل نشده است.