پس از ثبت‌نام و بررسی صلاحیت‌های نامزدهای انتخابات شورایاری‌ها و انجام کارهای لازم از سوی مسئولان، حالا نوبت مردم رسیده است تا در چهارم مردادماه با حضور خود پای صندوق‌های رأی، در تعیین سرنوشت خود در کوچکترین واحد مدنی موجود میان خانواده‌ها و شهر مشارکت کنند و افرادی را راهی شورایاری‌ها کنند که بتوانند باری را از روی دوش محله‌ها و ساکنان آن بردارند. بدون شک راهیابی همه اقشار مردم اعم از جوانان، زنان، نخبگان و فعالان محله‌ها به این نهاد محلی افزایش کیفیت زندگی مردم محله‌های شهر را به‌دنبال خواهد داشت. آنطور که از شواهد و قرائن پیداست، پنجمین دوره شورایاری‌ها نقطه عطفی در تاریخ ۱۶ساله این نهاد مردمی خواهد بود. چرا که مدیریت شهری جدید تهران همگام با شهروندانی که نسبت به سرنوشت خود بی‌اعتنا نیستند در این دوره با اصلاحاتی که در قوانین این نهاد اعمال کرده، قصد دارد محله‌محوری را به‌معنای واقعی در محله‌های پایتخت محقق سازد و مقدرات ساکنان محله‌ها را به‌دست خودشان بسپارد. به هر حال مدیریت شهری اکنون در گام پنجم شورایاری‌ها قرار است با جدیت بیشتری این نهاد محلی را سرپا و در یک کلام توسعه شهر را از محله‌ها شروع کند.
آنچه در زیر می‌خوانید صحبت‌ها و نظرات جمعی از مسئولان، کارشناسان و فعالان اجتماعی درخصوص این تشکل اجتماعی است.
- افزایش کیفیت محله؛ اراده مدیریت شهری
محمدرضا جوادی‌یگانه /معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران
انتخابات شورایاری‌ها گام دیگری در جهت تحقق اصل هفتم قانون اساسی است. از سوی دیگر، اراده و آرمان مدیریت شهری جدید نیز از ابتدای آغاز به‌کار خود، به سمت مدیریت محله‌ای در سطح پایتخت معطوف بوده است؛ به این معنی که مردم برای مقدرات محله‌ای خود، خودشان تصمیم بگیرند و همه درآمدهایی که در محله‌ها حاصل می‌شود، در همان محله‌ها هزینه شود.
شورای شهر تهران طبق مصوبه‌ای، اختیارات جدیدی را برای شورایاری‌ها تعریف کرده است که ما نسبت به این اختیارات بسیار خوش‌بین و امیدوار هستیم. براساس این مصوبه شورای شهر، تصمیمات صرفا محله‌ای باید با اخذ نظر شورایاری‌ها باشد؛ یعنی شهرداری و شورای شهر تهران موظف است در تصمیمات محله‌ای نظر شورایاری‌ها را اخذ کند. از این رو، شورایاری‌ها در جایگاهی قرار می‌گیرند که باید نظراتشان الزاما دیده شود؛ برای مثال در موضوعاتی مانند تغییر مرز محله، تغییر نام محله و... حتما باید نظرات شورایاری‌ها لحاظ شود. این مصوبه قانونی است که از سوی شورای شهر تهران به شهرداری ابلاغ شده و اگر اجرا نشود تخلف محسوب می‌شود. به هر روی، با تصمیمات مدیریت شهری جدید، نواقص شورایاری‌ها برطرف می‌شود و کم‌کم به سمت محله‌محوری پیش خواهیم رفت. درواقع شورایاری، به نماینده و حافظ منافع محله تبدیل می‌شود که باید حتما نظراتش اخذ شود. این موضوع، پیشرفت مهم و تغییر رویکردی است که امیدواریم در مجموع به اتفاقات خوبی در شهر منجر شود.
- بهبود کیفیت زندگی نتیجه کار شورایاران
سیدآرش حسینی‌میلانی، نایب‌رئیس ستاد شورایاری‌های تهران
یکی از آسیب‌های جدی مشاهده شده در نظام شورایاری‌های فعلی با شروع کار شورای پنجم شهر تهران، مسئولیت‌ها در هیأت رئیسه‌ها در سطح مناطق بود. ساختاری به‌نام دبیر دبیران اگرچه مدافعانی داشت، اما ما به این نتیجه رسیدیم که امکان ارتباط شورایاران با شورای شهر تهران و شهرداری تنها نباید برای منتخب دبیران شورایاری‌های مناطق فراهم باشد بلکه بقیه شورایاران هم باید از چنین امکانی برخوردار باشند. از طرف دیگر طی ۲سال اخیر سعی شد تا نظام‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های شورایاری‌ها بازنگری و اصلاح شود. تشکیل کارگروه‌های تفکرهای انتقادی از دل همین مسئله بیرون آمد. آموزش شورایاری‌ها هم اگرچه پیش‌تر ساختاری شبیه دوره‌های علمی- کاربردی داشت اما حقیقتا در این دوره تاکنون برای آموزش‌های انبوه، اقدامی نشده و باورمان این است که بهتر است آموزش‌ها در قالب کارگاهی جلو برود. یکی، دو پروژه هم به‌صورت پروژه‌های مشارکت محله‌ای حمایت شد و هم‌اکنون سبک و سیاق بر این است که ریشه پروژه‌های محله‌ای باید از درون خود محلات بجوشد و شکل بگیرند. با این اوصاف می‌توان گفت اگرچه تغییرات زیادی در ساختار شورایاری‌ها در ۲سال گذشته اعمال نشده، اما هدف از یکسو حمایت از این نهاد بوده و از سوی دیگر رفع آسیب‌های موجود. اینگونه، زمینه مناسبت‌تری برای آنکه اداره محلات تهران بیش از پیش به‌دست مردم سپرده شود، ایجاد خواهد شد. البته که سطح شورایاری برای رسیدن به این چشم‌انداز باید بالاتر برود که نیاز است این نگاه که شورایاران، مزاحم کار شهرداری‌های مناطق هستند، حذف شود. با وجود این، شورایاری‌ها بازوان و چشم شورای شهر هستند. آنها بهترین تشکل به‌حساب می‌آیند که نتیجه کارشان بهبود کیفیت زندگی در محلات خواهد بود.
- لایحه تصویب شورایاران
سیدحمید طهایی/ دبیر ستاد اجرایی هیأت مرکزی انتخابات شورایاری‌ها
شورایاران نمایندگان محلات برای مشاوره با اعضای شورای اسلامی شهر هستند. در واقع شورایار باید یار اعضای شورای شهر و یاریگر مدیریت شهری باشد. همچنین آنها باید در مباحث مختلف حوزه‌های خودشان که متشکل از مباحث اجتماعی، فرهنگی، محیط‌زیست، ورزشی، جوانان، تفریحات و... است از سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد محله خود حمایت کنند و به نوعی امدادگر محله باشند. حال همزمان با برگزاری انتخابات پنجمین دوره، شورای‌عالی استان‌ها برای اینکه شورایاری‌ها وجهه قانونی به‌معنای مصوبه مجلس داشته باشد، به دولت پیشنهادی را ارائه داده تا در قالب لایحه‌ای به مجلس شورای اسلامی ارسال شود. البته قانونگذار جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی نیز پیش‌بینی کرده مردم از پایین‌ترین سطح اجتماع که هسته اولیه شهرهاست، نقش‌آفرینی و مدیریت داشته باشند و شورایاری نمود عینی مردم‌سالاری و اداره شهرها از سطح محله‌ها به‌حساب می‌آید.
- تصمیم‌سازان بی‌تأثیر
محمدکریم آسایش/ رئیس‌هیأت‌مدیره باهمستان
در مسئله نمایندگی ۲وجه وجود دارد؛ یکی آنکه افراد می‌توانند نقش‌شان را به‌صورت تمام وقت ایفا کنند. این برای عضو شورای شهر و نماینده مجلس که حقوق دریافت می‌کنند می‌تواند رضایت‌بخش باشد. اما یک عضو شورایاری چنین دریافتی‌ای ندارد. وجه دوم این است که نمایندگی اثربخشی نظارتی و سیاستگذاری خود را به‌طور مشخص داشته باشد. اما یک شورایار در چنین بخشی نیز اختیاری ندارد. همه آنچه به‌عنوان اساسنامه شورایاری‌ها آمده، نشان می‌دهد این نهاد، حق نمایندگی و وتوی هیچ طرح و ایده‌ای را ندارد. در بخش تصمیم‌سازی در طرح‌های شهری و بودجه نیز اثری از رأی شورایاری‌ها نیست. حال اگر نظر شورایاران درباره بودجه محلات مشخص می‌شود آنها سطح اثرگذاری مفیدی دارند. موضوع دیگر این است که باید مسئله تخصص در همه حیطه‌های نمایندگی مطرح شود. یک نماینده شورایاری، نماینده هیچ نهاد حقوقی‌ای نیست. همانطور که یک زن در شورای شهر نماینده جنبش زنان نیست. بنابراین بحث اثرگذاری نیز به چالش کشیده می‌شود. شورایاران در تصمیم‌سازی‌های شهری بی‌تأثیرند که این نقیصه باید رفع شود.
- چراغ راه مدیران شهری
ابراهیم علیپور، کارشناس حوزه شورایاری
این استراتژی برای شورای شهر تهران وجود دارد که هر چقدر میزان مشارکت بالاتر برود، سلامت و توانمندی شورایاری‌ها بیشتر خواهد بود. در این میان باید درنظر داشت که برای انجام کار اجتماعی، ساختار کلان‌تر با ساختاری که قرار است ایجاد کند، تطبیق داشته باشد. کار شورایاران، از جنس کارهای حوزه اجتماعی است و به همین منظور شورای شهر تهران باید در این رابطه توجه کند که وظایف و اختیارات شورایاری باهم همپوشانی داشته و ارتباطات به‌درستی تعریف شده باشد. البته که شورایاری‌ها به بلوغ رسیده‌اند و تشکیل هیأت‌رئیسه آنها، گواه این مدعاست. به‌نظر من حتی لفظ دبیر شورایاری باید به رئیس تغییر کند. اینگونه شورایاری منزلتی پیدا می‌کند و راه برای نظارت و عملکرد صحیحش باز می‌شود. از سوی دیگر شورایاران باید بتوانند ارتباط خوبی با شورای شهر داشته باشند. در روزگار گذشته اولویت‌های ۱۳۰گانه شورایاران چراغ راه مدیران شهری شد و بسیاری از پروژه‌های شهری براساس پیشنهادهای شورایان طراحی و اجرا شد.
- اگر مردم نیایند چه می‌شود؟
صلاح‌الدین قادری، جامعه‌شناس
ما نباید ادعا کنیم که شورایاری‌ها هیچ خطایی ندارند، نباید هم بگوییم که باید اینها را کنار بگذاریم. در این منازعه گفتمانی که اینها با هم دارند قطعا به‌دنبال ایده‌هایی هستند. مدیریت شهری به‌دنبال ایده‌هایی است که خودش آن ایده‌ها را می‌داند. شورایاری هم از نگاه مردم می‌گوید. ولی قطعا در جایی منافع شخصی یا منافع محلی برای آنها اهمیت داشته است. همیشه در شورایاری‌ها پیامدهای مثبت و منفی وجود دارد. در مورد اینکه ما الان باید چکار کنیم که این مشارکت‌ها را بالا ببریم می‌بینیم که حس مشارکت در نزدیک‌ترین فضای ممکن هم پایین است. این ریشه تاریخی دارد و در این دوره و دوره‌های قبلی وجود نداشته. اما اکنون می‌شود گفت اگر نیایی چه اتفاقی می‌افتد. از طرف دیگر به‌نظر من باید این سؤال را مطرح کنیم که تهران از محله‌ها شروع می‌شود و باید دغدغه را از محله بگیریم. شهروندان باید این پرسش را پاسخ دهند که اگر من شرکت نکنم چه می‌شود و چه‌کسی نامزد می‌شود؟
- پیگیری برای حضور شورایاران در صحن شورا
علی اعطا / سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران
رئیس شورای اسلامی شهر تهران، اخیرا نامه‌ای به وزیر کشور ارسال کرده مبنی بر اینکه مثل سال‌های گذشته که به برگزاری انتخابات شورایاری‌ها کمک کردند. امسال نیز در این خصوص مساعدت انجام دهند و پیشنهاد شده است که مجری انتخابات وزارت کشور باشد و کمک کنند تا از طریق لایحه، موضوع شورایاری‌ها را بتوانیم قانونی کنیم.
در دوره پنجم، بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ نفر شورایار در تهران داریم و اعتبار و بودجه‌ای که به شورایاری‌ها اختصاص می‌یابد حدود ۷ میلیارد تومان است. هر محله یک شورایاری و هر منطقه نیز یک شورایاری دارد و در هر محله در شورایاری‌ها، زیرمجموعه خود آن شورایاری ۴ کارگروه تخصصی وجود دارد که شامل کارگروه‌های عمران و شهرسازی، محیط‌زیست و سلامت، فرهنگی و اجتماعی، مشارکت‌های مردمی است. متناظر با اینکه در هر محله، در مناطق شهرداری تهران نیز شورایار داریم و این ۴ کارگروه به‌صورت متناظر در مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران مستقر هستند. به تعداد محلات تهران که بیش از ۳۵۰ محله است، شورایاری داریم و در هر شورایاری ۱۰نفر عضو هستند که مجموعا بیش از ۳هزار و ۵۰۰ نفر عضو شورایاری هستند که جدا از کارگروه‌های تخصصی چهارگانه است. در این فرایند همچنین پست «دبیر دبیران شورایاری» را حذف کرده‌ایم اما در ازای آن هر منطقه یک رابط دارد که رابط بین شورایاری منطقه با ستاد هماهنگی شورایاری‌هاست. همچنین موضوع مهمی که پیگیر آن هستیم این است که حضور شورایاران در صحن شورا محقق شود و گزارش عملکرد مربوط به مناطق را در شورای شهر تهران ارائه کنند.
- مشارکت فرهیختگان در شورایاری‌ها
محسن هاشمی رفسنجانی، رئیس شورای اسلامی شهر تهران
شورایاری‌ها بعد از شوراها مهم‌ترین نهاد مردم‌سالار جمهوری اسلامی در شهرها به شمار می‌روند. اهمیت شورایاری‌ها از آن جهت مضاعف می‌شود که این نهاد محلی و مردمی بهترین فرصت برای شناخت استعدادها، ظرفیت‌ها و نخبگان محله‌هاست. ضمنا کثرت افرادی که کاندیدای انتخابات شورایاری‌ها می‌شوند، نشان می‌دهد این نهاد چه تأثیر بسزایی در زندگی شهری و روستایی دارد. این تشکیلات مردمی بیشتر براساس ایده‌های محله‌محوری و با رویکرد حل مسائل محله‌ها و انتقال دقیق مشکلات به شوراها برای اتخاذ تصمیمات عاجل، به‌موقع، صحیح و البته مردم‌سالار شکل گرفته است. البته برای اینکه این امر محقق شود، توجه به چند نکته اهمیت دارد؛ یکی از نکات این است که در انتخابات شورایاری‌ها متأسفانه تبلیغات مناسبی صورت نمی‌گیرد و بر این اساس، فرهیختگان و نخبگان محله‌ها نامزد انتخابات نمی‌شوند. بنابراین ضرورت دارد فرهیختگان با توجه بیشتری به این تشکیلات محلی مردم‌محور بنگرند و با حضور در این فرایند مردم‌سالار، گام مهمی در راستای حل مشکلات و مسائل شهروندان و ساکنان محله‌ها بردارند. اما آسیب دیگری که در این زمینه وجود دارد، این است که نباید نگاه سیاسی بر انتخابات شورایاری‌ها حاکم باشد؛ بلکه باید تلاش شود که جا برای حضور نیروهای فعال و معتمدان و نخبگان محله‌ها باز شده تا مسائل و مشکلات ساکنان محله‌ها از این طریق به مدیران اجرایی منعکس و به‌دنبال آن، برطرف شود.
- انتخابات سالم و پرشور با مشارکت حداکثری
احمد مسجدجامعی، رئیس ستاد هماهنگی شورایاری‌های تهران
برای داشتن شهری مهربان باید برنامه‌ریزی کنیم و برای تحقق این مهم باید همه در شهر احساس کنند سهم و نقشی دارند تا به این ترتیب مهربانی در شهر محقق شود. شورایاری‌ها به‌عنوان نهادی فراگیر و مدنی زمینه تحقق خلاقیت و همیاری در شهر را فراهم می‌کنند و برای تبیین وظایف آنها لازم است اقدامات و حمایت‌های لازم را انجام دهیم. این مسئله می‌تواند به اداره بهتر امور مختلف شهر بینجامد. شورایاری‌ها وظیفه مشاوره، برنامه‌ریزی و تلاش برای حل مشکلات محلات را بر عهده دارند. برای مثال، اگر در محله مشکل کمبود روشنایی، مدرسه، امنیت و نظایر آن وجود داشته باشد، این مشکل با کمک آنها شناسایی و برنامه‌ریزی و پیگیری خواهد شد. به‌واقع، تحقق مدیریت یکپارچه محله‌ای زمینه‌ساز مدیریت یکپارچه شهری است. انتخابات شورایاری‌ها نوعی تمرین دمکراسی، مردم‌سالاری و مدیریت شهری است، اما باید توجه داشته باشیم که شورایاری‌ها، فعالیت سیاسی نمی‌کنند و ما نیز این موضوع را به‌طور ویژه مورد توجه قرار می‌دهیم. محور قراردادن سیاست سم مهلکی برای فعالیت‌های شورایاری‌هاست و آن را از اهداف اصلی خود دور می‌سازد.
- شهر به ظرفیت زنان نیاز دارد
صدراعظم نوری، عضو شورای شهر تهران
با توجه به اینکه شهر ترکیبی از زنان و مردان است و ۵۰درصد جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند، بنابراین آنها باید در موضوعات مختلف شهری حضور داشته باشند و فعالیت کنند. شهر به ظرفیت و پتانسیل زنان نیاز دارد و شورایاری‌ها به‌عنوان خردترین بخش مدیریت شهری باید از این ظرفیت بهره‌مند شوند. اگر زنان در شورایاری محلات حضور داشته باشند و مسائل محله خود را به گوش شورای شهر برسانند و در این زمینه نظرات و پیشنهادهایی را هم ارائه دهند، می‌توان به خروج شهر از حالت تک‌بعدی امیدوار شد و به یک تعادل رسید. شورایاری‌ها به‌عنوان بازوهای شوراها در هر سطحی می‌توانند مؤثر باشند و چون نزدیک‌ترین گروه‌ها به مردم هستند و خودشان از درون محلات بالا می‌آیند، به‌خوبی می‌توانند مسائل محلات را ببینند، بررسی کنند، نظر بدهند و با ارائه پیشنهاد شوراهای شهر را کمک کنند.
- برگزاری الکترونیک انتخابات شورایاری‌ها
محمد فرجود، مدیرعامل سازمان فاوای شهرداری
انتخابات پنجمین دوره شورایاری‌ها کاملا به‌صورت الکترونیکی برگزار می‌شود و این اقدام سبب ایجاد صحت و دقت بیشتر و عملکرد بهتر خواهد شد. آمادگی مردم برای الکترونیکی‌کردن انتخابات اهمیت دارد. همچنین قرارگرفتن در چارچوب شهر هوشمند، هدف نهایی ماست و به همین سمت و سو پیش می‌رویم. تلاش می‌کنیم همه فرایند کاغذی در انتخابات را حذف کنیم و این مسئله با نظر مساعد اعضای شورای شهر و شهرداری تهران حاصل شده است. این انتخابات الگوی مهم و جدی برای کل کشور است که نتایج مؤثری را به همراه خواهد داشت. صندوق‌ها در ۴ منطقه از تهران در شمال، جنوب، غرب و شرق دپو خواهد شد که شهرداران مناطق، این محله‌ها را به ما اعلام می‌کنند، همچنین به‌روزرسانی صندوق‌ها در دستورکار قراردارد. انتخابات شورایاری‌ها که در مردادماه برگزار می‌شود، مسیر همواری برای سایر انتخابات به‌صورت صددرصد الکترونیک خواهد بود و تهران نخستین کلانشهری است که در این حوزه با موفقیت همراه خواهد شد.
- نقش «یاران‌شهر» در برنامه‌ریزی مدیریت شهری
سیدمحمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران
مسئله مشارکت در شهرهای بزرگ، کلانشهرها و ابرشهرها در کشورهای توسعه‌یافته به یک نهاد فعال مستمر تبدیل شده است. کلانشهر تهران فاقد چنین مزیت و امکاناتی است؛ با وجود ۳۵۲محله و ۱۲۳ناحیه یک شبکه نیرومند، منسجم و فعالی نیاز دارد که به‌طور مرتب بتواند داوطلبان محلی را در حوزه محیط‌زیست، بهداشت محله و رسیدگی به مشکلات و آسیب‌های محله دعوت، تجمیع و تجهیز کند.
بسیاری از ساکنان امروز تهران در شهرهای کوچک و روستاهای کشور در گذشته مشاهده می‌کردند که فعالیت‌ها و همیاری‌های محلی وجود داشت. مثلا در تابستان برای فعالیت‌های کشاورزی، در ایام سوگواری و مناسبت‌ها برای کمک به نیازمندان و در هر شرایطی نهادهای فامیلی، قومی، قبیله‌ای و... چنین فعالیت‌هایی می‌کردند. همه اینها امروز جای خود را به شرایط فعلی داده و دیگر در شهرهای بزرگ نهاد محلی، قومی و... رنگ باخته است. هم‌اکنون شورایاری‌ها می‌تواند بخشی از این نیازها را رفع و تامین کند. شورایاران در حوزه فرهنگی، محیط‌زیست، عمرانی و... می‌توانند نظرات اهالی یک محله را ساماندهی کرده و به اطلاع شورای شهر برسانند. آنها می‌توانند در برنامه‌ریزی مدیریت شهری ایجاد فرصت کنند. اگر شورایاران فعال باشند، شورای شهر هم می‌تواند فراتر از کار شهرداری فعالیت کند.
- هر شهروند، یک شهردار
مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران
در روزهای آینده انتخابات شورایاری‌ها در محله‌های شهر تهران برگزار می‌شود و با انتخاب مردم، اعضای شورای محله‌ها برای همکاری با دستگاه شهری معرفی خواهند شد. ماهیت شورایاری‌ها و کارکرد تعریف‌شده آنها براساس قانون در دو محور اساسی خلاصه می‌شود؛ یکی شناسایی مشکلات محله‌ها و انتقال آن به مسئولان شهری و دوم ایفای نقش فرهنگسازی برای حاکمیت بیشتر گفتمان مدیریت مشارکت‌گرایانه و شهروندمحور برای اداره شهرهاست.
تحقق شورایاری‌ها که در مفهوم مدیریت محله تجلی پیدا می‌کند راهبرد ویژه‌ای است. به این معنی که می‌شود بهترین مکانیسم‌ها برای اداره بهتر و روان‌تر شهر و محله ایجاد کرد. نهاد تازه‌تاسیس مدیریت محلی که در حکمروایی شهری مبحث نو به‌حساب می‌آید، به‌عنوان بستر و شاخص مهمی از سرمایه اجتماعی در فرایند آموزش شهروندی است. به این معنا که می‌تواند شهروندان را به‌عنوان همکاران مسئول در اداره شهر آگاهانه‌تر، آماده‌تر و توانمندتر کند. بهترین مسیر برای تشکیل جنبش هر شهروند، یک شهردار، توجه بیشتر به نهاد شورایاری‌هاست.