- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخشهای مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری‌های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخشهای مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- از زندیه نشینان گذشته تا ساکنان امروز
منطقه هجده از معدود مناطقی است که زمین های زیادی در آن هنوز به بافت شهری تبدیل نگشته اند. این منطقه از مناطق غربی تهران است و در گذشته تاکستان های زیادی در آن به چشم می خورد. امروز هم می توان هنوز تعدادی از این تاکستان ها را در اراضی این محدوده یافت که رفته رفته به تصرف شهرک های تازه تأسیس در می آیند. بیشتر مناطق مسکونی در این منطقه از دهه ۵۰ به بعد شکل گرفته و شهرک های مسکونی زیادی بعد از انقلاب در این محدوده ساخته شده است.
بخش عمده محدوده این منطقه، در گذشته از اراضی روستای یافت آباد به حساب می‌آمد. در دوره کریمخان زند طایفه‌هایی از زندیان به این روستا منتقل گردیدند. خاندان‌های زندیه و زهره وند که هنوز هم در محله یافت آباد و این منطقه زندگی می‌کنند، از همین طایفه محسوب می‌شوند. در زمان محمدشاه قاجار، مالکیت این روستا در اختیار حاج میرزا آقاسی، صدراعظم وقت، قرار داشت و بعد از آباد کردن آن از طریق آب نهر کرج، که به دستور خودش از رودخانه کرج تا به نزدیک تهران ایجاد کرده بودند، این روستا را به ناصرالدین شاه تقدیم کرد. بعدها این روستا به خاندان فرمانفرما فروخته شد. این محله هنوز هم بافت قدیم خود را حفظ کرده و به لحاظ هویت اجتماعی، بهترین محله منطقه ۱۸ محسوب می شود.
به غیر از یافت آباد، اسماعیل آباد هم یکی دیگر از روستاهای این محدوده بود و امروز به محله اسماعیل آباد شناخته می‌شود. اراضی این روستا نیز، به مانند یافت آباد، از اراضی خالصه بود و برای بهره برداری به افراد واحد شرایط اجاره داده می‌شد.
علاوه بر این، بخشهای شرقی این منطقه از اراضی روستای وصفنارد بود. شکل گیری اولین محله‌های این منطقه، به دهه ۴۰ باز می‌گردد. بعد از اصلاحات ارضی و مهاجرت گسترده روستاییان به شهر تهران، که مهم ترین مقصد آنها در میان سایر شهرهای بزرگ بود، خانه‌های جدید زیادی اطراف هسته روستاهای قدیمی ساخته شد. از آنجا که مالکیت اراضی یافت آباد در اختیار خانواده فرمانفرما بود، زمین‌های اطراف روستا به تدریج قطعه بندی و به مهاجران فروخته شد.
در دهه ۵۰ سکونت در این منطقه رفته رفته گسترش یافت و شهرک جدیدی در غرب این منطقه ایجاد گردید که شهرک ولیعهد نام گرفت. زمین‌های این شهرک نیز توسط مالکان آن که خاندان غیاثی بود، قطعه بندی و به مهاجران فروخته شد. این شهرک بعد انقلاب به شهرک ولیعصر تغییر نام داد و همچنان به رشد و گسترش آن افزوده شد. این شهرک امروزه به دو بخش شهرک ولیعصر جنوبی و شمالی تقسیم شده است. در این محله، بیمارستانی به نام بیمارستان غیاثی واقع است که از موقوفات مرحوم علی غیاثی، از مالکین اولیه اراضی این شهرک بوده و خدمات بهداشتی به این محله و منطقه ارائه می نماید.
از سوی دیگر در دهه ۴۰، کارخانجات زیادی نظیر کارخانه نوشابه سازی در محدوده این منطقه ساخته شد. در آن دوره در اطراف جاده یافت آباد (بلوار معلم امروزی) گاوداری‌های فراوانی وجود داشت که بخشی از شیر مورد نیاز کارخانه شیر پاستوریزه را تأمین می‌کردند. این گاوداری‌ها در همان دوره به دلیل شیوع بیماری‌های دامی، همگی متروک شدند و بعد انقلاب به کارگاههای مبل سازی تبدیل شدند.
بعد از انقلاب و همزمان با شروع جنگ و آغاز مهاجرت‌های جدید به تهران، این منطقه بار دیگر به عنوان مقصد بسیاری از مهاجران جدید انتخاب شد و به تدریج محله‌ها و شهرک‌های جدیدی در آن شکل گرفت. سکونت‌های جدید و ساخت و سازهای مربوط به آن تا دهه ۷۰ همچنان ادامه داشت.
امروزه اراضی بایر و باغ‌های این منطقه، که بیشتر به کشت مو و انگور اختصاص داشت، در حال تبدیل شدن به بافت و تأسیسات شهری است و چهره این منطقه در سال‌های اخیر به شدت تغییر یافته است.
۱. تهرانگردی سی‌ودوم: به تاریخ ۱۴/۰۶/۱۳۹۳
۲. تهرانگردی هفتادوسوم: به تاریخ ۲۵/۰۴/۱۳۹۵
در این دو برنامه، از نقاط مختلف منطقه هجده بازدید به عمل آمد و با تعدادی از افراد حاضر در این منطقه، پیرامون شهر و منطقه صحبت نموده، نقطه نظرات آنها را راجع به مسائل مورد بحث شنیده و در مجموعه شورا و گروههای کارشناسی مختلف شورا، آنها را مطرح نمودم. به دلیل اهمیت بازدید مسائل و مشکلات مربوط به منطقه از نزدیک و بنابر اهمیت موضوعات، در برخی از این بازدیدها، مسئولان دستگاههای دیگر همچون رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران و معاون برنامه ریزی سازمان زیباسازی به همراه شهردار منطقه و برخی از مسئولان شهرداری اینجانب را همراهی می‌نمودند. نقاط مورد بازدید این منطقه به این شرح بوده اند:
۱. بافت قدیمی محله یافت آباد و دیدار و گفتو گو با اهالی این محله
۲. زورخانه مسلم بن عقیل و دیدار و گفتگو با مسئولین این زورخانه و گفتگو در مورد چگونگی تبدیل حمام یافت آباد به این زورخانه
۳. مسجد جامع امیر المومنین (ع) یافت آباد و بازدید از بخش های مختلف آن
۴. دیدار با کسبه محله یافت آباد و گفت و گو با آنها در خصوص مسائل مختلف
۵. خانه قدیمی محل زندگی حاج احمد لواسانی به عنوانی یکی از سرمایه های اجتماعی این محله
۶. کوچه شهیدان پاکند
۷. گلزار شهدای یافت آباد و بازدید از بخش های مختلف این مجموعه
۸. کارخانه شیر پاستوریزه و دیدار و گفتگو با مدیران آن و بازدید از وضعیت تولید و همچنین وضعیت تصفیه خانه این کارخانه
۹. حریم خط آهن تهران تبریز و بررسی وضعیت مراحل زیرزمینی کردن این خط آهن
۱۰. معادن شن و ماسه منطقه و بررسی وضعیت زیست محیطی این معادن
۱۱. مجموعه اسب دوانی و چوگان نوروز آباد و بازدید از بخش های مختلف این مجموعه ورزشی
۱۲. مؤسسه بهشت امام رضا و دیدار و گفتگو با مدیر و کودکان ساکن این مؤسسه
۱۳. مجتمع خدمات بهزیستی شهید ذوالفقاری و بازدید از بخش های مختلف آن و آشنایی با فعالیت های این مجموعه
۱۴. ایستگاه خدمات شهری منطقه ۱۸ و بازدید از وضعیت کنونی این ایستگاه
۱۵. امامزاده زید (ع) و بازدید از بخش های مختلف این مجموعه
۱۶. موزه شهدای منطقه ۱۸ و بازدید از مراحل پیشرفت و آماده سازی این موزه
۱۷. تنها گاوداری فعال در محدوده شهر تهران و دیدار و گفتگو با مالک این گاوداری
۱۸. مجموعه ورزشی شهیدان اسماعیلی و دیدار و گفتگو با مدیران و ورزشکاران این مجموعه
۱۹. بازار آهن و دیدار و گفتگو با کسبه این بازار و بررسی مسائل و مشکلات موجود این مرکز تجاری
۲۰. مسابقه کفترپرانی و دیدار و گفتگو با شرکت کنندگان در این مسابقه که هنوز این رسم قدیمی تهرانی ها را زنده نگه داشته اند
۲۱. پروژه زیرگذر راه آهن تهران ـ تبریز و بازدید از وضعیت پیشرفت این پروژه
۲۲. پروژه محور شریانی شهید بروجردی و بازدید از وضعیت پیشرفت این پروژه
۲۳. کارخانه آسفالت سازی و بررسی مسائل زیست محیطی این کارخانه
۲۴. بازار فروش پرندگان و دیدار و گفتگو با فروشندگان و خریداران در خصوص مسائل و مشکلات موجود
۲۵. مرکز انباشت ضایعات و زباله
۲۶. روستای شمس‌آباد و بازدید از وضعیت اجتماعی این روستا
۲۷. کوره‌های آجرپزی شمس‌آباد و بازدید از وضعیت فعلی آنها
۲۸. منزل خانواده شهید هوشنگ علیزاده و دیدار و گفتگو با خانواده محترم این شهید بزرگوار
بر اساس بازدیدهایی که در این دو برنامه از این منطقه انجام گردیده و همچنین بر اساس مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم، و همچنین بر اساس گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله ها و منطقه داشتم، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه گردیده که به شرح زیر می باشند:
۱. مشکلات ناشی از وجود بافت فرسوده
۲. مشکلات مربوط به فعالیت صنایع آلاینده و مشاغل مزاحم (مانند کارخانۀ شیر پگاه، کارخانۀ شیر پاک، معدن شن‌وماسه، کارخانۀ آسفالت واقع در خلیج‌فارس جنوبی که تبدیل به محلی برای دپوی زباله، ماشین‌های اسقاطی و کامیون‌ها و خودروهای سنگین شده است، گمرک غرب تهران در محلۀ شمس‌آباد، بازار آهن نزدیک محلۀ شادآباد، کارخانجات تولیددارو در محلۀ تولیددارو، گاوداری‌های محلۀ صاحب‌الزمان، واحدهای تفکیک زباله در محلۀ تقی‌آباد، ...)
۳. مشکلات ناشی از بوی نامطبوع فاضلاب کارخانه‌ها و شیرابه‌ها و زباله‌های مراکز دپوی زباله
۴. مشکلات ناشی از وجود گرد و غبار (مثلا در محلۀ صاحب‌الزمان، ...)
۵. تخلیۀ نخاله‌های ساختمانی در منطقه
۶. مشکلات ناشی از فعالیت معادن شن‌و ماسه (نشست زمین در محله‌های خلیج‌فارس شمالی، خلیج‌فارس جنوبی، ...)
۷. مشکلات ناشی از پروژه‌های ناتمام در سطح منطقه (مثلا گودبرداری در محلۀ شهید رجایی، بزرگراه بروجردی، ...)
۸. مشکلات ناشی از عقب‌نشینی نکردن برخی ساختمان‌هایی که در طرح تعریض واقع شده‌اند
۹. مشکل ورود فاضلاب به برخی از کارخانه‌های لبنی و زمین‌های حاشیه منطقه
۱۰. مشکلات مربوط به ضعف در سیستم حمل‌نقل عمومی در برخی از محلات (دسترسی نداشتن به مترو، دسترسی نداشتن به اتوبوس‌های تندرو، ...)
۱۱. مشکلات ناشی از کمبود پارکینگ و افزایش ترافیک در برخی محلات (مانند محلۀ شمس‌آباد، ...)
۱۲. مشکلات ناشی از پایین بودن سرانۀ فضای سبز (مانند محلۀ خلیج‌فارس جنوبی، محلۀ صاحب‌الزمان، ...)
۱۳. مشکلات ناشی از تردد خودروهای سنگین در بافت مسکونی برخی از محلات (مانند محلۀ تولیددارو، محلۀ شادآباد، محلۀ حسینی-فردوس، خودروهای حمل زبالۀ مراکز دپوی زباله ...)
۱۴. مشکلات ناشی از پایین بودن سرانۀ فضای فرهنگی در برخی محلات (مانند محلۀ تولید دارو، ...)
۱۵. مشکلات ناشی از پایین بودن ایمنی در برخی محلات (مانند فقدان دیوار برای حریم خط راه‌آهن تهران-اهواز، ...)
۱۶. مشکلات ناشی از وجود فضاهای بی‌دفاع شهری (مانند زیرگذرهای خطوط راه‌آهن تهران-اهواز در محلۀ ولیعصر، ...)
۱۷. مشکلات ناشی از تخریب باغات (خشک شدن باغ ۵۵ هزار متری در خیابان شریعتی شمالی واقع در محلۀ بهداشت، تخریب باغات ضلع شمالی شهرک ایران‌دیزل، ...)
۱۸. مشکلات ناشی از دفن اموات در گلزار شهدا واقع در محلۀ یافت‌آباد شمالی و آستان مقدس امامزاده زید (ع)
۱۹. مشکلات و نابسامانی‌های ناشی از حضور بساط گستران در بازار آهن
در بازدیدی که در این دو برنامه از بخشهای مختلف منطقه هجده داشتم، علاوه بر نظارت و انتقال مباحث و مسائل این منطقه به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح آنها در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه نمودم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
۱. تبدیل کارخانۀ شیر پاستوریزه به مجموعۀ صنعتی تولید شیر و راه‌اندازی موزۀ صنعت شیر ایران
۲. مذاکره برای استفادۀ همسایگان کارخانۀ شیر از فضای سبز محوطۀ کارخانه
۳. استفادۀ آب حاصل از تصفیه‌خانۀ کارخانۀ شیر برای آبیاری فضای سبز شهری
۴. مذاکره برای برطرف شدن مشکلات فاضلاب دو کارخانۀ شیر پگاه و شیر پاک
۵. تبدیل خطوط آزاد سازی شدۀ خط آهن به فضای سبز و پیاده‌راه و عدم صدور مجوز ساخت‌وساز در آنها توسط شهرداری
۶. جابه‌جایی ایستگاه خدمات شهری منطقه ۱۸ به خارج از محدودۀ مسکونی
۷. تاکید بر جابه‌جایی و انتقال صنایع آلاینده به خارج از منطقۀ مسکونی
۸. تاکید بر ساماندهی و رسیدگی به اماکن مخروبه و رها شده در سطح منطقه
۹. پیشنهاداتی برای ارتقای کیفیت خدمات موزۀ شهدای منطقۀ ۱۸
۱۰. جمع‌آوری تجهیزات بلااستفادۀ کارخانۀ سیمان (تجهیزات خطوط تولید ۶ و ۷ که به دلیل آلایندگی تعطیل شده‌اند)
۱۱. ساماندهی و رسیدگی به دفن اموات در آرامستان‌های منطقه
۱۲. نصب عایق صوتی در محله‌هایی که نزدیک خط آهن یا اتوبان‌ها هستند
۱۳. ساماندهی و بازپیرایی محوطه و ساختمان قدیمی کارخانۀ سیمان
۱۴. نصب سنسورهای سنجش آلودگی لحظه‌ای در کارخانۀ آسفالت
۱۵. تاکید بر استفاده از گاز به جای گازوئیل به‌عنوان سوخت کارخانۀ آسفالت
۱۶. احداث بوستان‌های محلی در سطح منطقه
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.