یکى از انواع انرژىهاى تجدیدپذیر سوخت زیستى است.
تاکنون تصور بر این بوده که استفاده از این نوع از سوخت، انتشار گازهاى گلخانه‌اى را کاهش داده و به حفظ محیط زیست کمک مى‌کند. اما در فوریه سال جارى میلادى دو گزارش در مجله علمى ساینس Science منتشر شد که مدعى خلاف این امر بود.
در یکى از این گزارش‌ها نویسنده، این اعتقاد که سوخت زیستى انتشار گاز دى اکسید کربن را کاهش مى‌دهد را زیر سئوال برده است. دکتر مجید عباسپور، رییس دانشکده محیط زیست و انرژى در تهران نیز به زیان‌هاى استفاده از سوخت زیستى اشاره کرده و آن را جایگزین مناسبى براى سوختهاى فسیلى نمى‌داند.
سوخت زیستی چیست؟
سوخت زیستى یا Biofuel نوعى از سوخت است که از منابع زیست‌توده یا Biomass به دست مى‌آید. این سوخت شامل بایودیزل، اتانول مایع، متانول و سوختهاى دیزل گازى مىشود. از منابع اولیه سوختهاى زیستى مى‌توان به ضایعات چوبى، تفاله‌هاى محصولات کشاورزى، نیشکر، غلات، روغن گیاهان و سبزیجات اشاره کرد.
بایو دیزل یکى از انواع سوختهاى گیاهى است. بایودیزل را مى‌توان از روغن‌هاى گیاهى و چربى حیوانات تولید و از آن به جاى گازوئیل در موتورهاى گازوییلى استفاده کرد. بایودیزل از ترکیب شیمیایى روغن‌هاى گیاهى یا حیوانى با هیدروکسید سدیم و متانول ( یا اتانول ) حاصل مىشود.
بسیارى در اروپا به استفاده از بایودیزل روى آورده‌اند. در حقیقت از میان دیگر انواع سوختهاى زیستى، بایودیزل بیشترین استفاده را در این قاره دارد.
امکان تولید سوخت زیستی در ایران
به گفته دکتر مجید عباسپور، رییس دانشکده محیط زیست و انرژى دانشگاه آزاد تهران، بایودیزل یا سوخت زیستی را می‌توان در جاهای مختلف به کار برد، از جمله در خودروها: "یکى از کاربردهایى که به صورت گسترده دنبال آن هستند، تولید سوختى است که براى احتراق موتور مناسب باشد و لذا کاربرد عمده‌اى در خودروها دارد. ولى در جاهاى دیگر مى‌توان آن را در رابطه با منابع ثابت استفاده کرد. ولى با توجه به هزینه‌اى که در حال حاضر دارد، بیشتر در خودروها استفاده مىشود. در بعضى از کشورها عملا دارند از آن استفاده مى‌کنند، مثل برزیل. ولى ما در ایران هنوز موردى نداریم که از این نوع سوخت، استفاده عملى شود."
او در مورد امکان تولید چنین سوختی در ایران متذکر می‌شود: "در کشور ایران مراکزى که توانمندى داشته باشند و بتوانند از این نوع سوخت استفاده کنند، مناطق جنوبى هستند که در مناطق وسیعى کشت نیشکر صورت مى‌گیرد با هدف تولید شکر.
ولى ساقه‌هاى نیشکر که اصطلاحاً به آن باگاس گفته مىشود و براى تولید شکر به طور مستقیم قابل استفاده نیستند و در برخى مناطق به صورت پسماند است را مى‌سوزانند که این کار درستى نیست، چون گازهایى که متصاعد مى‌کند، مناسب نیست و از طرفى خود این محصول، قابل استفاده است.
یعنى همین پسماندهاى ناشى از فرآورده‌هاى نیشکر قابل استفاده هستند که در صنعت کاغذسازى استفاده مىشود. یکى از کاربردهایش در تولید سوخت هست."
محاسن و مضرات سوخت زیستی
تاکنون عقیده برتر جوامع علمى این بوده که مصرف سوختهاى زیستى در قیاس با سوختهاى فسیلى، عوارض منفى کمترى به دنبال دارد. اما اخیرا انتقادها و گزارش‌هایى منتشر شده که خلاف این عقیده را ترویج مى‌کند.
نخستین انتقادها بیشتر بر راه‌هاى تولید سوخت زیستى و پیامدهاى آن متمرکز بود. مطرح شد که: روى آوردن به استفاده از اتانول که یکى از انواع سوختهاى زیستى است و افزایش ناگهانى تقاضاى ذرت براى تولید این نوع سوخت، موجب شده که در برخى کشورها بهاى مواد غذایى به شدت بالا برود.
اما انتقادى که در گزارش اخیر مجله ساینس مطرح شده، اندیشه محورى زیستمحیطى بایوفیول‌ها را به زیر سئوال برده است. محققان مى‌گویند، تبدیل جنگل‌ها و علفزاران به کشتزارهاى گیاهان مولد سوخت زیستى، میزان دى اکسید کربن موجود در هوا را به شدت بالا مى‌برد.
جو فارگیونه، بومشناس و نویسنده اصلى گزارش مذکور مى‌گوید: "سوزاندن جنگل‌ها و پوسیدن گیاهان موجود در آن موجب آزاد گشتن کربن ذخیره در زمین و انتشار آن در هوا به صورت گاز دى اکسید کربن خواهد شد."
فارگیونه ادامه مى‌دهد: " بسیارى نمى‌دانند که دى اکسید کربن موجود در زمین و گیاهان، سه برابر دى اکسید کربن موجود در هوا است. اگر بخواهیم کاهش دى اکسید کربن موجود در جو بر اثر استفاده از سوخت زیستى را محاسبه کنیم، باید در ابتدا حساب کنیم، چه میزان از این گاز بر اثر تبدیل زمین به زمین قابل کشت گیاه مولد این سوخت به هوا منتشر شود. "
فارگیونه در این مورد نیز محاسبه‌اى در خور توجه دارد: "از تبدیل یک هکتار علفزار به کشتزار ذرت، ۱۱۰ تن گاز دى اکسید کربن به هوا متصاعد مىشود. فرض کنیم که یک هکتار زمین را به زمین قابل کشت ذرت تبدیل کردیم تا از آن اتانول که یک نوع سوخت زیستى است، به دست بیاوریم. اگر کاهش انتشار دى اکسید کربن حاصل از مصرف اتانول را در هر سال محاسبه کرده و از این ۱۱۰ تن گاز آزاد شده کم کنیم، ۹۳ سال طول مى‌کشد که به نقطه صفر برسیم، یعنى به نقطه‌اى که در ابتدا از آن شروع کردیم."
فارگیونه از سازمان زیستمحیطى نیچر به خشک کردن زمین‌هاى باتلاقى به منظور کاشت درخت نخل در اندونزى اشاره کرده و مى‌گوید که خشک کردن این زمین‌ها موجب تصاعد مقدار زیادى گاز دى اکسید کربن به هوا مىشود.
راه‌کارهای تازه
نویسنده گزارش مندرج در مجله ساینس به دنبال پیدا کردن روزنه‌اى براى خروج از این بن‌بست است. فارگیونه مى‌گوید، راه حل این است که به جاى تخریب زمین‌هاى حاصلخیر، زمین‌هاى بایر و بى آب و علف را به زمین‌هاى قابل کشت تبدیل کنیم. بدیهى است که نمى‌توان در اینگونه زمین‌ها ذرت یا نخل کاشت. اما مى‌توان مانند آمریکا چمنزارانى قابل بهره‌بردارى ایجاد کرد.
فارگیونه راه‌هاى دیگرى را نیز مطرح مى‌کند. به عقیده او مى‌توان از پسماندهاى گیاهى، سبوس باقیمانده بعد از درو، درختانى که بر اثر طوفان از جا کنده مى‌شوند یا درختانى که آنها را به ناچار براى جلوگیرى از گسترش آتش‌سوزى جنگل‌ها قطع مى‌کنیم، استفاده کرد.
دکتر مجید عباسپور نیز بر استفاده از پسماندها تأکید دارد: "من فکر مى‌کنم که سوختهاى گیاهى یا زیستى نمى‌توانند به عنوان عامل جایگزین سوختهاى فسیلى عملا مورد توجه قرار بگیرند. یعنى اگر بنا باشد که زمین را کشت کنند، براى اینکه سوخت تولید بکنند. اما از این دیدگاه، یعنى اگر کشت را براى تولید محصولات مورد استفاده انسان داشته باشیم، ولى پسماندها یا دورریزهاى کشت ا مثل ساقه نیشکر یا بخش‌هاى دیگر را براى تولید سوخت استفاده کنیم، هم از نظر اقتصادى مقرون به صرفه است، هم از نظرى دیگر. چون آن پسماند باید سوزانده شود که آلاینده هست. پس بهتر است که در قالب سوخت زیستى مورد استفاده قرار بگیرد که از نظر اقتصادى هم پاسخگو است."
منبع: دویچه‌وله