حیوانات و حیات وحش هر منطقه‌ای نشان‌دهنده حیات و زیبایی‌های آن منطقه است اما متاسفانه گونه‌های حیوانی بسیاری به خاطر ناآگاهی و اهمال‌کاری انسان‌ها در سال‌های گذشته از بین رفته و یا در خطر انقراض قرار دارند.
در کوهستان‌های صخره‌ای و دور افتاده جنوب شرق ایران جانوری تندخو و کمیاب زندگی می‌کند که با وجود جثه تنومندش، به ندرت دیده می‌شود.
خرس سیاه آسیایی یکی از هشت گونه خرس دنیا است که فقط در قاره آسیا از ژاپن تا ایران پراکندگی دارد.
- ویژگی‌های ظاهری خرس سیاه
طول سر و بدن این حیوان ۱۱۰ تا ۱۹۰ سانتی‌متر، طول دم هفت تا ۱۰ سانتی‌متر و ارتفاع بدن ۷۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر است.
وزن خرس ماده ۴۰ تا ۱۴۰ و نرها ۶۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم و از خرس قهوه‌ای کوچک‌تر است.
سر خرس سیاه بلوچی بزرگ، چشم‌ها ریز و دم بسیار کوتاه، گوش‌ها بزرگ، گرد و با فاصله از یکدیگر قرار دارند و به طور واضح از موها خارج شده‌اند.
سطح بدن این حیوان نیز پوشیده از موهای انبوه به رنگ سیاه و نوار سفید یا کرم رنگی به شکل V بر روی سینه دارد و به ندرت نمونه‌هایی به رنگ قهوه‌ای نیز مشاهده می‌شود.
خرس سیاه بلوچی کف رو است و پاهای جلو و عقب هر دو پنج انگشت دارد و ناخن‌ها بلند و تیز است که برای بالا رفتن از درخت بسیار مناسب هستند.
- ویژگی‌های زیستی
این حیوان زندگی انفرادی دارد و به نظر می‌رسد که قلمروطلب نیست و عمدتاً شبگرد است و از غارها و حفره‌های به وجود آمده از ریختن صخره‌ها و شکاف زیر سنگ‌ها به عنوان لانه استفاده می‌کند.
خرس سیاه با مهارت بسیار زیادی از درخت بالا می‌رود، همه‌چیز خوار است اما عمدتاً از مواد گیاهی تغذیه می‌کند.
بیشتر از میوه‌های وحشی شامل پسته، زیتون، داز و کنار و محصولات باغی (خرما) و سایر قسمت‌های گیاهان مانند علف‌ها و جوانه‌ها تغذیه می‌کند.
همچنین از حشرات به خصوص زنبورها، پستانداران کوچک و لاشه نیز تغذیه و در زمان کمبود غذا به دام‌های اهلی حمله می‌کند.
خرس‌های ماده و نرهای جوان از رفتن به مناطقی که خرس‌های نر بالغ حضور دارند اجتناب می‌کنند.
زمستان خوابی این گونه در ایران نیاز به مطالعه دارد، در بیشتر مناطق زمستان‌ها مشاهده نمی‌شوند ولی در برخی مناطق فعال هستند.
- تولد معمولاً یک تا سه توله خرس در زمستان
اواخر بهار و اوایل تابستان جفت‌گیری می‌کند و مانند خرس قهوه‌ای لانه‌گزینی تاخیری دارد.
طول دوره بارداری در اسارت ۶ تا هفت ماه است و معمولاً یک تا سه توله در زمستان به دنیا می‌آورد.
توله‌ها تا قبل از ترک لانه از شیر مادر تغذیه می‌کنند و حدود ۲ سال همراه با مادر بوده و سپس مستقل می‌شوند و ماده‌ها در سن سه سالگی قادر به زادآوری هستند، در اسارت تا ۳۶ سال عمر می‌کند.
- زیستگاه، پراکندگی و فراوانی خرس سیاه
زیستگاه خرس سیاه مناطق کوهستانی خشک عمدتاً با جنگل‌ها و درخت‌زارهای پراکنده پسته، بادام و زیتون وحشی، کنار و درختچه‌داز پوشیده شده است.
در مناطق کوهستانی جنوب شرقی ایران در استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان با فراوانی بسیار پایین یافت می‌شود و ایران غربی‌ترین حد پراکندگی جهانی خرس سیاه آسیایی است.
- وضعیت حفاظتی
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: خرس سیاه بلوچی که در گویش مردم بلوچستان با نام‌های "مم" و "حرس" شناخته شده یکی از شاخص‌ترین گونه‌های حیاط وحش در جنوب این استان است.
وحید پورمردان گفت: این گونه در جهان در طبقه "آسیب‌پذیر" (VU) فهرست سرخ IUCN قرار دارد ولی زیر گونه بلوچستانی خرس سیاه (U.t .gedrosianus ) که در ایران و پاکستان پراکندگی دارد، در طبقه "به شدت در خطر انقراض" (CR) است.
وی افزود: به دلیل خشکسالی، بیشتر زیستگاه‌های جنگلی خرس سیاه از بین رفته و سطح زیر کشت محصولات کشاورزی و باغی در زیستگاه‌های این گونه افزایش یافته و گاهی شاهد تقابل مردم محلی و خرس سیاه در برخی از مناطق هستیم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان بیان کرد: برنامه دوربین‌گذاری زیستگاه‌های حیات وحش به منظور بررسی وضعیت حیات وحش، زیستگاه‌ها و پایش جمعیت خرس سیاه در منطقه با نصب چند دستگاه دوربین تله‌ای در زیستگاه‌های منطقه نیکشهر از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان آغاز شده است.
وی گفت: به دلیل این که خرس سیاه آسیایی بیشتر شبگرد است و به ندرت می‌توان او را در طبیعت دید، با نصب دوربین‌های تله‌ای در منطقه نیکشهر می‌توان اطلاعاتی در خصوص جمعیت، پراکنش و رفتارهای اکولوژیکی این گونه جهت برنامه‌های حفاظتی بدست آورد.
پورمردان از عموم مردم به‌ویژه ساکنان جنوب سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان درخواست کرد به منظور حفظ حیات وحش و جلوگیری از انقراض گونه‌های کمیاب در صورت مشاهده این قبیل حیوانات از نزدیک شدن به آنها پرهیز کرده و در صورت امکان به نزدیک‌ترین پاسگاه محیط زیست اطلاع‌رسانی کنند.
وی تصریح کرد: حفظ گونه‌های کمیاب نیازمند مراقبت‌های ویژه و همکاری مردم با رعایت توصیه‌های محیط‌بانان است به همین سبب از مردم عزیز انتظار است چنانچه فرد یا افرادی را مشاهده کردند که قصد آسیب رساندن یا شکار غیرمجاز حیوانات وحشی را دارند به نزدیک‌ترین پاسگاه انتظامی یا محیط‌بانی اطلاع دهند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان تصریح کرد: خرس سیاه بلوچی از سرمایه‌های طبیعی این منطقه است و باید برای جلوگیری از انقراض آن بیش از پیش تلاش کرد.