تولید جهانی پلاستیک از سال ۱۹۵۰ بیش از ۲۰۰ برابر افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۵، جهان بیش از ۳۸۰ میلیون تن پلاستیک تولید کرد که این تقریبا معادل با توده دوسوم جمعیت جهان است. ۶۰ کشور جهان استفاده از کیسه‌های نایلونی را ممنوع و ۱۲۷ کشور سیاست‌های سختگیرانه و مالیات سنگین برای استفاده وضع کرده‌اند. کشورهایی مانند آلبانی، آنتیگوا و باربودا، باهاما، بنگلادش، بلیز، بوتان، بوتسوانا، بورکینافاسو، کامبوج، کامرون، چین، اریتره، یونان، کنیا، ماداگاسکار، مولداوی، نیجر، سریلانکا، اوگاندا و ... از سال‌ها قبل برای مقابله با مصرف بی‌رویه پلاستیک ممنوعیت‌هایی را درنظر گرفته‌اند اما در ایران تنها قانون موجود مربوط به بازیافت پلاستیک است که بر اساس قانون مدیریت پسماند قرار است نیم در هزار ارزش کالا همزمان با فروش یا واردات آن برای بازیافت پسماند در ابتدای زنجیره تولید از تولیدکننده اولیه گرفته و از طریق صندوق ملی محیط‌زیست در اختیار واحدهای بازیافت‌کننده آن کالا گذاشته شود. بعد از ۱۵ سال هنوز این اتفاق نیفتاده است.
در مورد ممنوعیت یا حتی کاهش مصرف پلاستیک در ایران هنوز هیچ قانونی به تصویب نرسیده است. مدیریت پسماند پلاستیکی در دنیا روند بسیار کندی دارد. منظور از مدیریت لزوما بازیافت پلاستیک نیست. در برخی کشورها مانند هند، اندونزی، پاکستان و ... اصولا برای ۱۰۰-۸۵ درصد از زباله‌ها هیچ کاری صورت نمی‌گیرد. بر اساس این تحقیق جهانی، ایران برای ۵۰درصد از زباله خود برنامه‌ریزی می‌کند و مابقی آن سر از طبیعت درمی‌آورد. متخصصان معتقدند که برای حل مسئله زباله پلاستیکی در دنیا باید به سمت کاهش مصرف و توقف صادرات پلاستیک از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای فقیر دنیا رفت. نقطه ضعف این کشورها، عدم‌توانایی در مدیریت زباله‌هایی است که سر از اقیانوس‌ها درمی‌آورند. اصلاح روش‌های ماهیگیری و اخذ مالیات از کشورهای تولیدکننده پلاستیک برای ایجاد زیرساخت بازیافت آن در کشورهای مصرف‌کننده فقیر مثل کشورهای واقع در خط ساحلی قاره آفریقا از راه‌حل‌هایی است که می‌تواند در مدیریت صحیح زباله پلاستیکی به کار آید. در ادامه به برخی از نمونه‌های موفق در کاهش مصرف پلاستیک می‌پردازیم:
- فقیر اما پیشرو
دولت‌های مختلفی در سراسر دنیا اقداماتی برای ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یا وضع مالیات بر فروشگاه‌ها یا جریمه‌کردن مشتریانی که از این کیسه‌ها استفاده می‌کنند، انجام داده‌اند. برخی از این کشورها به‌طور کلی و برخی دیگر به‌صورت محدود یا با اخذ هزینه‌های کلان از خریدار، افراد را به کاهش و توقف مصرف سوق داده‌اند.
در آگوست ۲۰۱۷ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در کنیا کاملا ممنوع شد. اگر کسی به فروش، تولید یا حتی حمل انواع کیسه‌های پلاستیکی بپردازد، به ۴ سال حبس یا یک جریمه سنگین به مبلغ ۴۰ هزا ردلار محکوم می‌شود.
سرانه GDP این کشور برای هر نفر ۳۸۶۷ دلار است. این کشور سختگیرانه‌ترین قوانین را در راه ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی دارد و الهام‌بخش ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای جایگزینی مواد پلاستیکی است.
- قاچاقچیان پلاستیک
مراکش دومین کشور بزرگ مصرف‌کننده پلاستیک در جهان پس از ایالات متحده بود. ممنوعیت پلاستیکی در جولای ۲۰۱۶ در این کشور به قانون تبدیل شد. با وجود این بسیاری از مردم همچنان به‌طور غیرقانونی از پلاستیک استفاده می‌کنند. این پلاستیک‌ها توسط قاچاقچی‌ها توزیع می‌شود. بر اساس این قانون، تولید، واردات، صادرات، بازاریابی و استفاده از کیسه‌های پلاستیکی ممنوع است. با اعمال این قانون به کار بردن مواد اولیه خام مورد استفاده در ساخت کیسه‌های پلاستیکی ۵۰ درصد (۳۵ هزار تن در سال) کاهش یافته است. جریمه استفاده از پلاستیک ۵ میلیون دلار است. از ۷۵۰هزار بازرسی انجام شده، ۷۵۰۰ تن کیسه‌های پلاستیکی، جمع‌آوری و نابود شده است.
- ممنوعیت در کشورهای در حال توسعه
رواندا نخستین کشوری است که ۱۱ سال پیش استفاده از هرگونه کیسه پلاستیکی یکبار مصرف و بسته‌بندی پلاستیکی را ممنوع کرد. کیسه‌های پلاستیکی هر مسافر خارجی که به این کشور وارد شود، ضبط و به مراکز بازیافت تحویل داده می‌شود. در این کشور اگر شما را با کیسه پلاستیکی ببینند، دستگیرتان می‌کنند و به ۶ ماه زندان محکوم می‌شوید. در پاسگاه‌های مرزی خودروی شما برای یافتن بسته‌بندی و کیسه پلاستیکی بازرسی می‌شود. در سال‌های اول این قانون در روزهای تعطیل، زن و مرد در خیابان‌ها با همکاری هم کیسه‌های پلاستیکی را جمع‌آوری می‌کردند. البته آنها برای بسیاری از پروژه‌های آبادسازی از این روش استفاده می‌کنند و به آن اموگاندا (umuganda) به معنی همبستگی و همیاری می‌گویند. آنچه در رواندا الان به فرهنگ تبدیل شده، الگویی است برای سایر کشورها به‌خصوص کشورهای آفریقایی.
- ممنوعیت سختگیرانه در تایوان
کشور تایوان یکی از سرسختانه‌ترین قوانین ممنوع‌سازی مصرف پلاستیک را دارد. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ به‌طور کامل از شر کیسه‌های پلاستیکی و تمام اقلام پلاستیکی یکبار مصرف مانند ظروف و لیوان‌های نوشیدنی خلاص شود. در ابتدا رستوران‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌ها محدود خواهند شد و سپس به سایر حوزه‌ها تسری پیدا خواهد کرد. تا سال ۲۰۲۰ خریداران برای ظروف پلاستیکی که برای خرید غذا استفاده می‌شود پول بیشتری می‌پردازند و به مرور زمان هزینه آن گران‌تر می‌شود. تا سال ۲۰۲۵ به‌طور کلی مصرف نی پلاستیکی در این کشور ممنوع خواهد شد. تایوان جزو کشورهای ثروتمندی است که در مورد زباله پلاستیکی نیز شدیدترین سیاست‌ها را دارد. از سال ۲۰۱۸ کسب و کارهایی مانند داروخانه‌ها، نانوایی‌ها و فروشگاه‌ها دیگر نمی‌توانند به مشتریان خود کیسه پلاستیکی رایگان ارائه دهند.
- راه‌حل هندی
هند با نسوزاندن پلاستیک شروع کرد. در پایتخت این کشور از سال ۲۰۱۷هیچ‌کس حق ندارد زباله‌های پلاستیکی را بسوزاند. دهلی‌نو با ۲۰ میلیون جمعیت یکی از بدترین هواها را در میان پایتخت‌های جهان دارد. اگرچه هندی‌ها کمتر از آمریکایی‌ها پلاستیک مصرف می‌کنند ولی بیشترین زباله مدیریت نشده را تولید می‌کنند. مشکلات مربوط به زباله‌های پلاستیکی در هند آنچنان وسعت گرفته است که مسئولان تصمیم گرفته‌اند تا سال ۲۰۲۲ تمام پلاستیک‌های یکبار مصرف را به‌طور کلی در این کشور حذف کنند. این ممنوعیت هم‌اکنون در ۲۹ ایالت هند حاکم است. آگوست پارسال، در شهر مومبایی هند، مصرف هرگونه کیسه پلاستیکی یکبار مصرف، نی، بطری آب، کارد و چنگال پلاستیکی به‌طور کامل ممنوع اعلام شد و متخلفین با جریمه ۲۵ هزار روپیه‌ای (۳۶۷دلار) و ۳ماه زندان مواجه می‌شوند. مک‌دونالد و استارباکس از نخستین متخلفینی بودند که این قانون برایشان اعمال شد.
- چین، زباله‌سازترین کشور دنیا
چین با ۶۰ میلیون تن، بزرگ‌ترین کشور مصرف‌کننده پلاستیک است. منشأ بخش بزرگی از آلودگی پلاستیک‌های اقیانوس در جهان آسیاست. چین بیشترین سهم ضایعات پلاستیکی مدیریت‌نشده را با حدود ۲۸ درصد از کل جهان به‌خود اختصاص داده است. چین همچنین بزرگ‌ترین کشور دنیا در زمینه واردات زباله‌های پلاستیکی برای بازیافت است. با این حال حرکت کندی در این کشور برای ممنوعیت مصرف پلاستیک در حال بروز است. از اول ماه جولای سال گذشته مقررات جدیدی در مورد استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در چین به اجرا در آمده است. طبق این مقررات از این تاریخ به بعد تنها استفاده از پلاستیک‌هایی مجاز خواهد بود که قطرشان بیشتر از بیست و پنج‌هزارم میلی‌متر باشد. همچنین کیسه‌های پلاستیکی مجاز در آینده به‌جای این که به‌صورت رایگان در اختیار خریداران فروشگاه‌ها قرار بگیرد، فروخته خواهند شد. در صورتی‌که صاحبان فروشگاه‌ها مقررات جدید را زیر پا بگذارند، باید جریمه نقدی معادل ۹۳۰ یورو به دولت بپردازند. با وجود اینکه فقط در یکی از کارخانجات تولیدی پلاستیک ۲۰ هزار کارگر به‌دلیل کاهش تولید بیکار شدند، اجرای این قانون متوقف نشد.
- خداحافظی با یونولیت‌ها
در جولای سال ۲۰۱۷، سازمان زیست‌محیطی زیمبابوه (EMA) قانون ممنوعیت استفاده از پلی استایرن (یونولیت) را اعلام کرد. ظروف ساخته شده از این ماده در سراسر کشور شناخته شده است و شروع خوبی برای مبارزه با پلاستیک است. این مواد اگرچه ارزان و سبک هستند، اما هزینه زیادی به محیط‌زیست تحمیل می‌کنند. از دانه‌های پلی‌استایرن که بر پایه نفت ساخته شده، ۵۷ماده شیمیایی سمی هنگام سوزاندن، فعال‌شده و این باعث آلوده شدن هوا و اختلال در لایه ازن می‌شود. این محصولات فشرده فوم‌مانند که برای حمل موادغذایی استفاده می‌شوند برای تجزیه شدن در محیط‌زیست، به بیش از یک میلیون سال زمان احتیاج دارند. نقض این قانون، جریمه‌ای بین ۳۰ تا ۵۰۰دلار درپی خواهد داشت.
- میکروپلاستیک‌های کانادایی
در کانادا شهر مونترال پیشروتر از همه، قانون ممنوعیت مصرف پلاستیک را از سال گذشته اجرا کرده است. در گذشته این شهر هر سال حدود ۲ میلیارد قطعه پلاستیک مصرف می‌کرد. دولتمردان کانادا تصمیم دارند که تا سال۲۰۲۱، مصرف ۱۰ قلم کالای پلاستیکی را به‌طور کامل در این کشور ممنوع کنند. در شرایطی که کانادا فقط ۱۰درصد از پلاستیک خود را بازیافت می‌کند، اجرای این قانون می‌تواند تا سال۲۰۳۰ حدود ۱۱ میلیارد دلار صرفه اقتصادی برای این کشور به همراه بیاورد. متخلفان مجبور به پرداخت جریمه‌های نقدی بیش از هزار دلار برای اشخاص و ۲ هزار دلار برای شرکت‌ها هستند. از دیگر معضلات کانادا، استفاده از میکروپلاستیک‌ها در محصولات بهداشتی است. بر اساس تحقیقات در هر کیلومترمربع از دریاچه «انتاریو»، یکی از ۵ دریاچه بزرگ آمریکای شمالی حدود ۱.۱میلیون میکروپلاستیک یافت می‌شود. به تازگی محققان دریافته‌اند میکروپلاستیک‌ها می‌توانند سر از بدن انسان درآورده و منجر به سرطان شوند.
- تصمیم جمعی اروپا
پارلمان اروپا تصویب کرد که تا ۳ سال آینده کالاهای یکبار مصرف که جایگزین ارزان دارند مثل گوش پاک‌کن، چوب بادکنک، قاشق و چنگال پلاستیکی و نی به کلی حذف شود و برای لیوان‌های پلاستیکی دردار و کیسه‌های پلاستیکی یکبار مصرف که جایگزین ارزان‌قیمت کمی دارد، از پلاستیک به‌صورت بسیار محدود استفاده شود.
- همشهری- چهارشنبه ۲۶ تیر ۱۳۹۸