در این بین فارغ از همه نگاه‌های مثبت یا انتقادی، باید به این نکته توجه داشت که شهری پایدار و دارای مدیریت بهینه خواهد بود که شهروند داشته باشد، نه شهرنشین و برای رسیدن به رفاه عمومی راهی جز جلب مشارکت مردم و هویت‌بخشی به شهر و تشکیل انجمن‌های محلی که شورایاری نمونه بارز آن است وجود ندارد. در آستانه برگزاری پنجمین دوره انتخابات شورایاری‌ها سراغ «فرهاد افشار» شهردار منطقه۲۰ رفتیم تا به چند پرسش ما پاسخ دهد.
ابتدا بفرمایید که چه نیازی به تشکیل نهاد شورایاری وجود دارد؟
برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا گریزی بزنیم به پیشینه بحث مدیریت شهری و مدیریت کلان کشوری که در گذشته از بالا به پایین انجام می‌شد. این سامانه حاکمیتی یک فضای بسته و رسمی داشت که اقتدار در آن بسیار زیاد بود، به‌طوری‌که بدون دخالت هیچ تشکیلات دیگری برنامه‌ریزی و اداره شهر انجام می‌شد. در نهایت با توجه به گستردگی شهرها از یکسو و ناکارآمدی این شیوه مدیریتی از سوی دیگر بحثی مطرح شد با عنوان«حکمروایی خوب شهری». در این نوع از حکمروایی علاوه بر سازمان‌های حاکمیتی سازمان‌های مردم‌نهاد هم در برنامه‌ریزی و اداره شهرها نقش دارند و در نهایت با تعامل بین نهادها بودکه بحث حکمروایی که تنها راه‌حل چالش‌های امروزی در کلانشهرهاست، شکل گرفت. این اتفاق حدود ۳ دهه قبل در کشورهای توسعه‌یافته تجربه شده بود، اما در شهرداری تهران طی چند سال اخیر این رویکرد رسمیت پیدا کرد و این تشکل مردم‌نهاد در کنار مجموعه دولتی به خدمت گرفته شد. در ابتدا به دلیل نوپا بودن و شناخت ناکافی شهروندان از این نهاد آن‌گونه که باید نتوانستیم از این مجموعه بهره‌ببریم و همراهی آنها با مدیریت شهری بیشتر نمادین بود.
با این توصیف، برای اثربخشی بیشتر این انجمن‌های مردم‌نهاد چه راهکار یا پیشنهادی دارید؟
اگرقرار است برای دستیابی به «حکمروایی خوب شهری» شورایاری‌ها را به‌عنوان یک نهاد مردمی تعریف و وارد عمل کنیم ابتدا باید مؤلفه‌های تأثیرگذار در حکمروایی خوب شهری را بشناسیم و بعد ببینیم که حالا در چنین فضایی، شورایاری‌ها کجا قرار دارند و ما برای بهره‌گیری از توانمندی‌های آنها چه باید بکنیم. این مؤلفه‌ها عبارتند از شفافیت، کارآمدی، پاسخگویی، اجماع و مشارکت. اگر قرار است از حکومتداری به حکمروایی تغییر رویکرد بدهیم باید این مؤلفه‌ها در مدیریت شهری ما بروز کند. شورایاران به دلیل ویژگی مطالبه‌گری‌شان در تحقق مؤلفه‌های اجماع و مشارکت (که در نهایت این ۲مؤلفه به تحقق مؤلفه پاسخگویی هم منتج خواهد شد) می‌توانند نقش‌آفرین باشند.
آیا شورایاران در دوره‌های قبلی توانستند همین نقش را ایفا کنند؟
متأسفانه در دوره‌های قبل حضور این افراد در کنار مدیریت شهری بیشتر جنبه سیاسی پیدا کرد و مشکلات اجتماعی که انتظار می‌رفت این افراد بتوانند در کنار مدیریت شهری برای حل آنها ورود کنند، محقق نشد. حضور شورایاران در مسائل کلان بیشتر نمادین بود و شاید همین نوع نگاه هم بود که باعث شد تا آنها نتوانند تأثیرگذاری لازم را داشته باشند. به عنوان مثال، برخی برنامه‌ها و فضاهای شهری که برای مردم انجام شده، مورد قبول و استقبال آنها قرار نگرفت.
به نظرتان در دوره جدید، شورایاران می‌توانند به مسئولیت‌های ذاتی خود عمل کنند؟
امروز به دنبال آن هستیم که مؤلفه‌های مدیریت خوب شهری را در تهران به منصه بروز و ظهور برسانیم. در این صورت بی‌شک این تشکل مردمی می‌تواند اثربخشی زیادی داشته باشد. قطعاً مشارکت افراد به‌ویژه شورایاران می‌تواند در شناخت آسیب‌های اجتماعی و حل معضلات اجتماعی نقش مهمی داشته باشد. شفافیت، پاسخگویی و کارآمدی سامانه اداری هم به دلیل مطالبه‌گری این تشکل مردم نهاد محقق شده و در نتیجه اثربخشی برنامه‌های مدیریت شهری بیشتر خواهد شد.
در صحبت‌هایتان اشاره کردید که بیشترین اثربخشی شورایاران باید در حوزه اجتماعی باشد، اما به نظر می‌رسد این افراد در دوره‌های گذشته، بیشتر درصدد پیگیری پروژه‌های توسعه‌ای بودند تا معضلات اجتماعی.
دلیل این امر مسیری بود که برای آنها تعریف شد و شورایاران بیشتر دنبال افزایش سرانه‌های کالبدی شهر بودند و از طرفی هم محدودیت منابع در ۴سال گذشته از یکسو و نبود تعریف درست از مأموریت‌های این تشکل از سوی دیگر سبب شد تا کارکردی را که در زمینه مسائل اجتماعی از آن انتظار می‌رفت، نداشته باشد و همین مسئله سبب بی‌انگیزه شدن شورایاران شد. خوشبختانه امروز ساختارهای لازم برای فعالیت شورایاران آماده شده و فکر می‌کنم در دوره جدید راحت‌تر به وظایف ذاتی‌شان عمل خواهند کرد.
یکی از انتقادها این است که شورایاران اختیاراتی ندارند. نظر شما چیست؟
از ابتدا قرار نبوده که شورایاران در برنامه‌ریزی‌ها و مباحث کلان مدیریت شهری مداخله‌ای داشته باشند، چراکه ممکن است برخی از این افراد تخصص و توان کلان‌نگری لازم را نداشته باشند. بیشترین کارکرد شورایاران در مسائل اجتماعی است و مهم‌تر از آن مطالبه‌گری در بحث هزینه‌کرد درست اعتبارات شهری است و در این زمینه هیچ محدودیت و مانعی نیست.
عملکرد شورایاران منطقه۲۰ را در مقایسه با سایر مناطق چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به دلیل جایگاه مذهبی و فرهنگی شهرری، تعهد بالایی برای حضور در عرصه‌های اجتماعی این منطقه لازم است. شورایاران منطقه۲۰ به واسطه تعلق و تعهدی که داشتند جزو سلامت‌ترین مجموعه‌های شورایاری بودند که توانستند خدمت صادقانه داشته باشند. اما رویکرد و تصور ذهنی که طی سال‌های گذشته در این افراد تسری داده شده بود، سبب شد تا برخی از شورایاران تصور کنند که مدیریت شهری قصد همراهی و همکاری با آنها را ندارد، اما امروز با تعریف جدیدی که از مأموریت آنها ارائه شده، بی‌شک با توجه به تعهدی که اهالی ری دارند و مسئولیت‌پذیری نخبگان شهری و حضور آنها در مجموعه شورایاری‌ها می‌توان انتظار داشت در آینده بیشترین بهره‌برداری از این فضای تعاملی در ری اتفاق بیفتد.
الان چقدر آماده برگزاری این انتخابات هستید؟
تمام مقدمات فراهم شده است. برای تبلیغ زمان لازم را نداشتیم، اما از نظر اجرایی و تدارک‌ساز و کارهای برگزاری، همه مناطق از جمله منطقه۲۰ آماده برگزاری انتخابات هستند.
مشارکت افراد به‌ویژه شورایاران می‌تواند در شناخت آسیب‌های اجتماعی و حل معضلات اجتماعی نقش مهمی داشته باشد. شفافیت، پاسخگویی و کارآمدی سامانه اداری هم به دلیل مطالبه‌گری این تشکل مردم نهاد محقق شده و در نتیجه اثربخشی برنامه‌های مدیریت شهری بیشتر خواهد شد