به گزارش پایگاه اطلاعرسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، روند جابجایی بینالمللی نخبگان و دانشجویان در جهان توسط رصدخانه مهاجرت ایران نشان میدهد که سهم و جایگاه آمریکا در بازار بینالمللی جذب افراد مستعد و همچنین دانشجویان بینالمللی رو به کاهش است. در همین راستا گزارش جدید بلومبرگ (July ۲۰۱۹) میگوید که آمریکا در رقابت جذب افراد مستعد از کشورهای کانادا، استرالیا و ایرلند عقب افتاده است و دیگر مقصد ایدهآل برای کار و زندگی افراد مستعد نیست. در واقع آمریکا که همواره به عنوان قطب اصلی جاذب افراد ماهر و مستعد در دنیا شناخته میشد نه تنها دیگر جذابیت سابق را ندارد بلکه در رقابت با دیگر کشورها، این قافیه را واگذار کرده است.
دو دلیل بر این عقبماندگی موثر هستند. اول اینکه کشورهای استرالیا و کانادا با بهرهگیری از سیاستهای مهاجرتی ویژه از جمله سیستم امتیازی نسبت به آمریکا عملکرد موفقتری در گزینش و جذب افراد مستعد دارند (سیاست مهاجرتی استعدادگزینی). دوم اینکه، کشورهایی همانند آمریکا و بریتانیا که تا پیش از این به شکل سنتی مقصد مطلوب مهاجران نخبه بودند و بیآنکه سیاست ویژهای برای جذب این افراد در پیش گیرند، بیشتر توسط خود مهاجران ماهر به عنوان کشور مقصد انتخاب و برگزیده میشدند (خود مقصدگزینی مهاجران ماهر).
اما با بروز حوادث و تحولاتی در این کشورها اعم از وقوع برگزیت در انگلیس، روی کار آمدن دولت ترامپ، فرمان منع ویزا مسلمانان و تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی داخل آمریکا، مکانیزم خودمقصد گزینی سنتی مهاجران ماهر دیگر مثل سابق عمل نمیکند و بسیاری از مهاجران مستعد مقصد خود را از آمریکا و انگلیس به سمت کشورهایی همچون کانادا تغییر دادهاند و در این راستا سیاستها و تسهیلات جذاب مهاجرتی این کشورها نیز مزید علت شدهاند.
این موضوع در گزارش دو ماه پیش انجمن بینالمللی NAFSA نیز به نوعی منعکس شده است. گزارش (NAFSA, May ۲۰۱۹) حاکی از کاهش اقبال دانشجویان بینالمللی برای ادامه تحصیل در آمریکا است. این کاهش اقبال در میان دانشجویان ایرانی نیز تا حد قابل توجهی مشاهده میشود. بنا بر گزارش NAFSA، سهم ۲۸ درصدی آمریکا به عنوان یکی از بازیگران اصلی در بازار جابجایی بینالمللی دانشجویان در سال ۲۰۰۱ به ۲۲ درصد در سال ۲۰۱۸ تقلیل یافته و این سهم عمدتاً توسط کشورهایی کانادا، استرالیا، چین و روسیه در حال تصاحب شدن است. در واقع نرخ رشد ثبتنام دانشجویان جدید در آمریکا که در طول یک دهه گذشته همواره مثبت بوده، از سال ۲۰۱۷-۲۰۱۶ ( آغاز به کار دولت ترامپ) منفی شده و به نوعی تعداد دانشجویان بینالمللی در این کشور رو به کاهش است ( ۳% کاهش در ۲۰۱۷ و ۶.۶% کاهش در ۲۰۱۸).
دلایلی متعددی همچون روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا، طولانی شدن فرآیند اخذ ویزای دانشجویی، کاهش میزان استقبال و آمادگی کشور آمریکا برای جذب و پذیرش دانشجویان بینالمللی و همچنین افزایش خشونت و ناامنی اجتماعی بویژه حملات مسلحانه از جمله عوامل مهم کاهش اقبال دانشجویان بینالمللی به این کشور عنوان شده است.
اما از طرفی دیگر حضور دانشجویان بینالمللی برای اقتصاد آمریکا بسیار مهم است چراکه ارزش این بازار در اقتصاد آمریکا حدود ۴۵ میلیارد دلار است و حدود ۵۰۰ هزار شغل مرتبط دانشگاهی در بخش ایجاد شده است. با کاهش تعداد دانشجویان بین المللی در آمریکا، ۵.۵ میلیارد دلار از حجم این بازار کاسته شده و حدود ۴۰ هزار فرصت شغلی نیز از بین رفته است. این موضوع باعث نگرانی و اعتراض مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی آمریکا شده است.