- راه ناگزیر تعطیلی کوره‌ها
مهرماه سال ۹۵ بود که «فضل‌الله کفیل»، فرماندار وقت اصفهان در جلسه کارگروه مقابله با پدیده گرد و غبار شهرستان اصفهان، با بیان این‌که هیچ راهی جز تعطیلی کوره‌های گچ وجود ندارد، افزود: تعطیلی و جایگزینی کوره‌های گچ در اصفهان قطعی است و در این جهت مقرر شده تا هیات‌مدیره صنف کوره‌های گچ، هرگونه پیشنهاد مشوق، جایگزینی و تهاتر سرمایه‌گذاری را انجام دهد و بارها هم اعلام شد در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر نباید هیچگونه معدنی واگذار شود و معادن آلاینده باید به سمت تغییر روش تولید حرکت کنند. در همین راستا نیز از سال‌ها قبل به منظور اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوا، سازمان حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان مکاتبات بسیاری با دستگاه‌های مختلف و موثر در آلودگی هوا داشته است اما بنا به گفته فعالان این بخش شاهد اقدام خاصی در این باره نبوده‌ایم. اگرچه در سال ۸۸ شورای برنامه‌ریزی استان تمدید مجوز بهره‌برداری این معادن از سوی سازمان صمت را ممنوع کرد، اما متاسفانه فعالیت این معادن تمدید شد، با این حال گفته می‌شود با پیگیری‌های انجام شده ۷واحد تعطیل شدند.
- تهدیدی جدی برای اصفهان
دراین باره «محمدحسین شاملی»، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با تاکید بر خطرات ناشی از وجود کوره‌های گچ و آجر در اطراف شهر بیان می‌کند: هرچند تعطیلی این واحدها، باعث بیکاری کارگرانش می‌شود اما باید به جای کوره، صنایع سازگار با محیط زیست راه‌اندازی شود، چراکه هرکدام از کوره‌های گچ و آهک اطراف اصفهان در هر نوبت فعالیت یک کیلو گرد و غبار تولید می‌کند.
با این اوصاف وجود کوره‌های گچ و گسترش مناطق بیابانی شرق اصفهان تهدیدی جدی برای اصفهان به‌شمار می‌آید و لازم است کانون‌های گرد و غبار اطراف اصفهان تثبیت شوند و معادن گچ و آجرپزی بیرون شهر تعطیل شود. به گفته این مسئول با وزش طوفان‌های فصلی در مناطق شرقی، ذرات معلق کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی، همراه با ریزگردها، هوای اصفهان را آلوده‌تر می‌کند و تدوین طرح مطالعاتی برای پیش‌بینی تغییرات و جلوگیری از گسترش فعالیت این کانون‌ها راه حلی است که در دستور کار مدیریت بحراناستان قرار گرفته است.
وی خاطرنشان می‌کند: با ایجاد فضای سبز مناسب در مناطق شرقی، اصفهان از جمله کویر در امان می‌ماند. در همین راستا اداره منابع طبیعی استان تاکنون در ۹ هزار هکتار از اراضی شرق اصفهان جنگل‌های دست‌کاشت ایجاد کرده است، به این صورت که ۳ برابر فضای سبز شهری اصفهان در بیابان‌های سجزی با وجود محدودیت آب جنگل‌های دست‌کاشت ایجاد شده است. این مسئول اضافه می‌کند: لازم است از فعالیت کوره‌ها و معادن جلوگیری شود تا شهر اصفهان مورد هجوم طوفان گرد و غبار قرار نگیرد.
- چشم‌به راه همکاری همه سازمان‌ها
طبق آمارها اکنون بیش از ۱۰۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی بیابانی شده است و به گفته مسئولان منابع طبیعی استان اصفهان اعتباری که برای بیابان‌زدایی هر هکتار زمین نیاز است، ۵/۲ میلیون تومان است. این در حالی است که از مجموع ۲۰ هزار هکتار از زمین‌های تخریبی در شرق اصفهان ۶ هزار و ۸۰۰ هزار هکتار مربوط به معادن گچ خاکی است و متاسفانه در عرض حدود ۴۰ سال گذشته فقط ۸ هزار هکتار عملیات بیابان‌زدایی در این مناطق انجام شده است. به اعتقاد کارشناسان اگر این روال به همین شکل ادامه پیدا کند، معلوم نیست تا چه زمانی بتوانیم دوام بیاوریم. بسیاری از مناطق اصفهان در آینده قابل سکونت نخواهد بود و به بیابان تبدیل خواهد شد، بیابانی که اگر به فکر آباد کردن آن نباشیم تا پشت در خانه‌هایمان هم خواهد آمد.
- سابقه استفاده از گچ
«محمدرضا بهرامی»، کارشناس محیط زیست اصفهان با اشاره به قدمت ۵ هزار ساله استفاده بشر از گچ می‌گوید: در ایران هم استفاده از گچ به زمان اشکانیان می‌رسد و گچ‌بری‌های به‌جا مانده از آن تاریخ، گواه این موضوع است. وی بیان می‌کند: به تدریج با گسترش صنعت و تکنولوژی، کوره‌های گچ‌پزی احداث شدند که در برهه‌ای از زمان به طور فراوان فعالیت می‌کردند، تا آن‌که وجود آنها در مناطق کم‌آب مانند اصفهان منجر به معضلاتی شد و قوانینی هم برای منع فعالیت آنها بر روی کاغذ آمد که از سوی عده‌ای اجرا شد ولی تعدادی هم باوری به اجرای آنها نداشته و ندارند. در حالی که برای مقابله با چنین فرایندی لازم است همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها برای جلوگیری از فعالیت واحدهای گچ و آجر همکاری داشته باشند وگرنه یک یا ۲ سازمان نمی‌توانند اقدامی کارآمد انجام دهند.
بهرامی یادآور می‌شود: اصفهان بیش از ۱۰ میلیون هکتار وسعت دارد و از این میزان یک سوم آن را بیابان‌هایی با فقر شدید گیاهی تسخیر کرده که منشا ریزگردها به شمار می‌آیند و یکی از راهکارهای مفید برای مقابله با این ریزگردها که اغلب با گچ همراه هستند، نهال‌کاری در بیابان‌ها با گونه‌های مقاوم به کم‌آبی است. این کارشناس اظهار می‌کند: اصفهان جزو استان‌های نیمه‌خشک است که از این لحاظ در شرایط مناسبی قرار ندارد و با وجود کم‌آبی، جاندارانش از انسان تا حیوانات وگیاهان دچار شرایط آب و هوایی و زمینی دشواری شده‌اند، به‌ویژه در شهرستان‌های خور و بیابانک، نطنز، آران و بیدگل، اردستان، نائین، برخوار و قسمتی از شهرستان اصفهان که به‌شدت با بحران کم‌آبی مواجه هستند. حال با توجه به خطرات هجوم ریزگردها ضرورت اجرای راهکارهایی بسیار محسوس است.
وی توضیح می‌دهد: آسیب ریزگردها به کانون‌های جمعیتی، زیربنایی، صنعتی و زمین‌های کشاورزی وارد می‌شود، ضمن آن‌که موجب کاهش حاصلخیزی، افزایش شوری، کاهش کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی، افزایش احتمال سیل‌خیزی، کاهش تنوع زیستی، تشدید پدیده‌های فقر، مهاجرت و بیکاری، آلودگی‌های زیست‌محیطی، هدررفت منابع آب، خاک و پوشش گیاهی و نهایتا ناپایداری نظام تولید و تهدید منابع معیشت می‌شود که مهم‌ترین راه حلش در این شرایط جلوگیری از ایجاد کورهای گچ، ممانعت از فعالیت کوره‌های قبلی و نهال‌کاری در بیابان‌ها است.
- تعیین جایگزین برای اشتغال کارگران کوره ها
به گفته «احمد شریعتی» نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر، تعیین جایگزینی برای اشتغال کارگران کوره‌های آجر و گچ تعطیل شده امری بسیار ضروری است. متاسفانه هنوز جایگزینی برای این صنعت در نقطه دیگری از استان با توجه به دستور استاندار مشخص نشده و این امر نیازمند توجه جدی مسئولان است.
- کانون‌های جدید گرد و غبار
نسیم زمانی- اصفهان- خبرنگار:با ورود ریزگردهای اخیر به اصفهان، ابهامات و نظرات مختلفی در رابطه با منشا آنها ارائه و بررسی‌ها از همان زمان برای مشخص شدن منشا این ریزگردها آغاز شد؛ اینگونه که ۴ تیم کارشناسی به مناطق مستعد گرد و غبار اعزام شدند وکانون‌های جدید را شناسایی کردند. دراین‌باره «منصور شیشه‌فروش»، مدیر کل ستاد مدیریت بحران استانداری اصفهان توضیح می‌دهد.
- منشا ریزگردهای اخیر کدام استان‌ها بود؟
۴ تیم کارشناسی که به مناطق مستعد گرد و غبار اعزام شدند، کانون‌های جدید گرد و غبار را نیز شناسایی کردند که بر اثر رسوبات سیلاب‌های بهاره در کویر به وجود آمده است. کویر قم و ریگ جن که در مرزهای مشترک اصفهان، قم و سمنان واقع شده‌اند، کانون‌های جدید گرد و غبار هستند به علاوه حدود ۱۶ کانون گرد و غبار نیز که از قبل شناسایی شده بودند از سوی کارشناسان بررسی و سپس جلسه‌ای در استانداری برگزار شد. بر این اساس قرار است به طور همزمان و مشترک استان‌های اصفهان، قم، یزد و سمنان اقداماتی برای کنترل و پایش کانون‌های گرد و غبار انجام دهند.
- چه اقداماتی برای مقابله با این پدیده انجام شد؟
اداره کل هواشناسی موظف شد که با همکاری ۳ استان همجوار سامانه‌های پایش گرد و غبار را در سازمان هواشناسی کشور پیگیری کند، اداره کل حفاظت محیط زیست نیز موظف شد از کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار در سازمان حفاظت محیط زیست کشور منابع اعتباری را برای تقویت و ایجاد سامانه‌های پایش ویژه سنجش غلظت گرد و غبار پیگیری و مطالعات ملی این کارگروه در خصوص منشایابی ریزگردهای منطقه را اعلام کند. اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز موظف به تامین اعتبار از سازمان جنگل‌ها برای اجرای عملیات مالچ‌پاشی در مناطق مختلف استان و نهال‌کاری در مناطق بیابانی شده است.
- هجوم این ریزگردها مربوط به تالاب گاوخونی هم بود؟
بر اساس بررسی‌ها فقط یک درصد ریزگردها از گاوخونی بود اما این تالاب می‌تواند در صورت تداوم خشکسالی به کانون گرد و غبار تبدیل شود و حدود ۸ استان کشور را تحت تاثیر قرار دهد. تنها راهکار مقابله با ریزگردهای تالاب بین‌المللی گاوخونی هم این است که وزارت نیرو حقابه گاوخونی را تامین کند، بر این اساس از شرکت آب منطقه‌ای و محیط زیست استان درخواست کردیم که تامین حقابه گاوخونی را پیگیری و طرح احیای این تالاب بین‌المللی را با تکمیل مطالعات و تامین اعتبار اجرا کنند.