دپوی روزانه ۳ هزار تن زباله در دل طبیعت مازندران و نفوذ بیش از یک میلیون لیتر شیرابه حاصل از این زباله‌ها به دل خاک و منابع آب زیرزمینی روز به روز شرایط مازندران را بدتر از قبل می‌کند. مسئولان زیادی تاکنون برای حل مشکل پسماند وعده‌هایی داده‌اند، اما هنوز این مشکل برطرف نشده است. مهم‌تر این‌که گام‌های برداشته شده به سرانجام مشخصی نرسیده‌اند و عموما یا نیمه‌کاره هستند یا این‌که در همان نخستین مراحل اجرا متوقف شدند. ساخت ۲ نیروگاه زباله‌سوز نوشهر و ساری که از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون معطل مانده و نیمه‌کاره است، نمونه‌ای از این طرح‌ها هستند یا اجرای کم‌جان طرح تفکیک زباله از مبدا در شهرها و روستاهای مازندران و مهم‌تر از همه ساماندهی سایت‌های دپوی زباله در استان که در نقاط جنگلی، کوهستانی و حتی ساحل ایجاد شده‌اند.
آنچه امروز به عنوان چالشی مهم در مورد زباله‌ها و مدیریت آن در مازندران کمتر دیده می‌شود، اراده است. در حقیقت استان به اندازه کافی طرح برای اجرا شدن دارد، اما عزمی جدی برای حل این مشکلات دیده نمی‌شود. مسئولان استان نبود بودجه را در این وضعیت موثر می‌دانند. اما کارشناسان معتقدند راه‌هایی وجود دارد تا بتوان گام‌های مناسبی در استان برداشت. تقابل این ۲ دیدگاه می‌تواند به شفاف‌سازی در مدیریت پسماند مازندران کمک زیادی کند؛ اتفاقی که این هفته توسط دفتر خبرگزاری ایلنا در مازندران تا مرز انجام شدن به شکل یک مناظره رسانه‌ای پیش رفت، اما انصراف مسئول نماینده بخش دولتی از حضور در این مناظره چند ساعت پیش از آغاز آن نشان داد که هنوز همگرایی برای حل این بحران در استان وجود ندارد.
- لغو مناظره
در این مناظره قرار بود «سیدمحمد محمدی تاکامی» مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری مازندران در مقابل دکتر «محمد پیروی» عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل و رئیس کارگروه مدیریت پسماند و محیط‌زیست اتاق فکر مازندران قرار بگیرد و دیدگاه‌های آنها در حضور چند تن از خبرنگاران فعال در حوزه محیط‌زیست مطرح شود، اما محمدی تاکامی اعلام کرد که حاضر نیست روبه‌روی پیروی بنشیند و مناظره کند و اظهارات خود را به صورت انفرادی یا در حضور کارشناسی که مورد تایید او باشد مطرح می‌کند. این تصمیم شاهد مثالی برای نشان دادن وضعیت مدیریت پسماند در مازندران است.
رئیس کارگروه مدیریت پسماند و محیط زیست اتاق فکر مازندران معتقد است؛ در شرایط کنونی باید همه بدون هرگونه اختلاف دست به دست هم بدهند تا از حالا به بعد برای مدیریت زباله‌ها در این استان کاری انجام شود. پیروی با بیان این‌که زمان زیادی برای حل معضل زباله از دست رفته است، گفت: ساخت کارخانه‌های زباله‌سوز و اجرای برخی طرح‌های دیگر برای مدیریت پسماند چندین سال است که طول کشیده و همچنان منتظریم تا با اجرای این طرح‌ها گامی موثر برداشته شود، اما چقدر باید منتظر بمانیم تا آسیب زباله‌ها به طبیعت بیشتر شود؟
- بلاتکلیفی طرح‌ها
رئیس کارگروه مدیریت پسماند و محیط زیست اتاق فکر مازندران افزود: ساخت ۴ نیروگاه زباله‌سوز در نوشهر، ساری، آمل و قائمشهر، ایجاد ۴ کارخانه کمپوست در بهشهر، بابل، نور و تنکابن، تبدیل پسماند به ریزدانه‌های دوستدار محیط‌زیست در بابلسر، ساماندهی ۲۸ مرکز دفن زباله استان و تصفیه شیرابه و تفکیک زباله در شهرها و روستاها طرح‌هایی هستند که هنوز به طور کامل اجرا نشده‌اند. این استاد دانشگاه بیان کرد: معتقدیم که یکی از مشکلات موجود استفاده نکردن از متخصصان آن هم نه در حوزه اجرا، بلکه در بخش تصمیم‌گیری و نظارت است. هدف از تشکیل این کارگروه در اتاق فکر مازندران همکاری در تصمیم‌گیری‌هاست. خروجی نشست‌های ما نیز تدوین یکسری بسته‌های چاره‌اندیشی بود که در اختیار استانداری قرار گرفت تا به ستاد توسعه راهبردی استان ارائه شود.
پیروی با بیان این‌که در مدیریت پسماند همه حلقه‌ها باید در کنار هم به یک اندازه مورد توجه قرار گیرند، یادآور شد: چرخه مدیریت پسماند در همه بخش‌ها مهم است. از تولید زباله که در خانه‌ها، واحدهای تجاری، اماکن آموزشی و ادارات، بخش صنعت و مراکز بهداشت و درمانی تولید می‌شود تا پس از آن و در مراحل تفکیک، حمل و دفن و دپو باید طبق برنامه عمل کنیم. مهم‌ترین نکته این است که مردم در یک بازی برد-برد قرار بگیرند. یعنی آورده کاری مانند تفکیک زباله یا کاهش تولید زباله را در زندگی روزانه خود ببینند.
وی به سهم ۷۰ درصدی زباله‌های تر از کل زباله‌های تولید شده در جامعه نیز گریزی زد و اظهار کرد: برای مدیریت پسماند باید روی الگوی مصرف و سبک زندگی و خرید هم برنامه داشته باشیم. در کارگروه مدیریت پسماند و محیط‌زیست اتاق فکر مازندران به این موضوع نیز توجه شده است. این مسئول ادامه داد: ما به علت کمبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی و همچنین عادت به خرید فله‌ای همچنان زباله‌های تر زیادی تولید می‌کنیم که حتی در صورت راه‌اندازی نیروگاه‌های زباله‌سوز به خاطر رطوبت بالای این زباله‌ها، حرارت و انرژی بیشتری برای سوزاندن نیاز است بنابراین راندمان این نیروگاه‌ها را پایین می‌آورند.
- بی‌توجهی به فناوری‌های بومی
پیروی با تاکید بر این‌که اگر مسئولان می‌خواهند مشکل زباله حل شود باید از مردم و نخبگان و جامعه دانشگاهی کمک بگیرند، گفت: دانشگاه رسالت خود برای کمک به این مشکلات را با پرورش کارشناس و متخصص انجام می‌دهد. حتی در امور اجرایی نیز با ارائه ایده‌ها حاضر به همکاری است. امروز حلقه مفقوده مدیریت پسماند در مازندران فناوری نیست. وی با بیان این‌که در حد خودمان برای اجرای برخی مقدمات فناوری بومی‌سازی شده داریم، افزود: دانشگاه نوشیروانی پروژه تصفیه شیرابه‌های منطقه انجیل‌سی را به سرانجام رساند و تحویل داد. نظر ما اجرای طرح برای تصفیه ۲۰۰ مترمکعب شیرابه بود، اما شهرداری اعلام کرد که بودجه نداریم و طرح را با ظرفیت ۴۰ مترمکعب اجرا کردیم.
رئیس کارگروه مدیریت پسماند و محیط زیست اتاق فکر مازندران گفت: اگر توان مالی برای اجرای طرح تصفیه شیرابه در همه سایت‌ها وجود ندارد، دست‌کم شیرابه‌های برخی سایت‌های زباله را به جای رها شدن در یک مخزن می‌توان جمع‌آوری کرد تا با استفاده از شیوه‌های قدیمی مانند بازچرخانی از حجم آن به واسطه تبخیر کاسته و از نفوذ آن به دل طبیعت جلوگیری کرد. در دانشگاه مازندران زباله‌سوزهای نسل سوم در مقیاس آزمایشگاهی تولید شد، اما به کار گرفته نشد. این فناوری دست‌کم در همان مقیاس کوچک قابل واگذاری به دهیاری‌هاست تا از حجم زباله‌ها کاسته شود.
این پژوهشگر اظهار کرد: در موضوع مدیریت پسماند استان یا برنامه عملیاتی وجود ندارد یا این‌که وجود دارد و در اجرا ضعیف هستیم. با توجه به این‌که راهکارها در بخش‌های مختلف ارائه شده و وجود دارد، در نتیجه اجرای درستی نداریم. پیروی ادامه داد: بسیاری از فعالیت‌های این حوزه در مازندران شفاف نیست. در این زمینه رسانه‌ها باید وارد شوند و شفاف‌سازی انجام دهند. اگر در سایت‌های دپو زباله مازندران کار به درستی انجام می‌شود چرا اجازه بازدید به خبرنگاران نمی‌دهند؟ حرف ما این است که شاید اگر از پیمانکاران فرمایشی کمتری در بخش پسماند استفاده شود، سرعت رسیدن به اهداف افزایش یابد. هر چند تامین اعتبار نیز یک بخش مهم و اساسی در این زمینه است.
- عزمی که جزم نیست
عده‌ای از دست‌های پشت پرده در مدیریت پسماند مازندران و مقاومت برخی قدرتمندان و سودجویان در مقابل اجرای طرح‌هایی مانند تفکیک زباله از مبدا سخن می‌گویند و برخی هم معتقدند؛ هنوز برای مدیریت پسماند در مازندران عزمی جدی وجود ندارد تا همه نهادها با هم برای بهبود وضعیت گام بردارند.
لاینحل ماندن مشکل زباله در آمل و بی‌نتیجه بودن مهلت‌های دادستان شهرستان به مدیران شهر برای ممنوعیت انتقال زباله به منطقه عمارت، بی‌سرانجام ماندن تعیین زمین جایگزین برای انتقال زباله‌های آمل به دلیل مخالفت یکی از نهادهای استان بر اساس ادعای مالکیت زمین جایگزین، انتقال ده‌ها تن زباله در روز به ساحل محمودآباد و دپو در چند متری دریا، استمرار انتقال زباله‌های ساری به چهاردانگه، بدون نتیجه ماندن اعلام جرم علیه شهرداری‌های متخلف و تشکیل پرونده‌های قضایی و البته حاضر نشدن یک مقام مسئول برای شرکت در یک مناظره نشان‌دهنده پررنگ‌تر بودن حاشیه‌ها در این حوزه و جدی نبودن عزم مسئولان برای حل بخشی از مشکل پسماند در مازندران است.