کشت دوم برنج به ۲ شکل انجام می‌شود. یکی کشت دوم است که فرایند کشت و زرع در آن به طور کامل از ابتدا انجام می‌شود و دیگری هم «دونوج» یا چین دوم است که بدون کشت شالی‌های جدید، با آبیاری و پرورش دوباره ساقه‌های باقیمانده برنج در زمین انجام می‌شود. از حدود ۲۱۰ هزار هکتار زمین کشاورزی زیر کشت رفته برای تولید برنج در مازندران، حدود ۷۰ هزار هکتار زیر کشت دوم می‌رود. در کشت دوم روال بر این است که زمین کشاورزی باید به حالت اولیه برگردد. لازمه این کار هم پاک کردن زمین از ساقه‌های باقیمانده برنج است.
سال‌ها پیش و زمانی که هنوز برداشت برنج با دست و داس انجام می‌شد، بخش مهمی از ساقه‌ها تراشیده می‌شد و بقایای زیادی در زمین باقی نمی‌ماند. با ورود کمباین‌ها به زمین‌های کشاورزی برای برداشت، این فرایند تسریع شد. برخی کمباین‌های قدیمی ساقه برنج را نیز جداگانه دسته‌بندی می‌کردند و دانه‌های شالی نیز در کیسه‌ها جمع می‌شد، اما کمباین‌های امروزی فقط خوشه‌های برنج را از ساقه جدا می‌کنند و ساقه نیز در زمین می‌ماند.
- میانبر خطرناک
کشاورزانی که قصد انجام کشت دوم را دارند، بلافاصله پس از برداشت باید با توجه به محدودیت زمانی و به دلیل این‌که در نهایت تا پایان دهه دوم مرداد زمین زیر کشت دوم برود، شالیزار خود را برای آن آماده کنند. وجود ساقه‌های برنج برای این عملیات مزاحمت ایجاد می‌کند که برای حذف آن ۲ راهکار وجود دارد؛ یکی برداشت ساقه‌ها که هزینه و زمان نیاز دارد و عرضه آن نیز به دلیل نبود صنایع وابسته برای کشاورز مشکل است.
راه دیگر هم سوزاندن کاه و کلش باقیمانده در زمین است که هم هزینه مالی برای کشاورز ندارد و هم این‌که به سرعت انجام می‌شود. بسیاری از کشاورزان مازندرانی به‌ویژه در مناطق مرکزی و دشت هراز، راه دوم را انتخاب می‌کنند. همین موضوع سبب شده برای بسیاری از ساکنان شهرستان‌های بابل، آمل، فریدونکنار و بابلسر علاوه بر تحمل گرمای زیاد و شرجی بالا، هوای مرداد هم طی سال‌های اخیر دودآلود باشد؛ دودی که گاهی حتی شعاع دید را نیز به شکل محسوسی کاهش می‌دهد و نفس کشیدن را نه فقط برای بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی و ریوی، بلکه برای افراد عادی هم دشوار می‌کند.
- زندگی در دود
یکی از شهروندان ساکن آمل در این باره به همشهری گفت: چند سال است که شدت این آلودگی هوا بیشتر شده است و کشاورزان نیز به هشدارها توجهی نمی‌کنند. وضعیت هوا در آمل، بابل و مناطق اطراف در برخی روزها از نظر آلودگی کمتر از شهرهای آلوده ایران نیست. با این تفاوت که اینجا آلودگی توسط کشاورزان برای انجام کشت دوم ایجاد می‌شود. «رحمت رفیع‌نژاد» افزود: شدت آلودگی در برخی روزها آنقدر زیاد می‌شود که لباس‌هایمان بوی دود می‌گیرد و چشم‌هایمان می‌سوزد. انتظار ما این است که مسئولان با کشاورزان برخورد کنند و راهی برای مقابله با این وضعیت بیابند. این اقدام کشاورزان برای شهروندان مزاحمت‌هایی ایجاد می‌کند و سلامت افراد حساس، بیماران و کودکان را به خطر می‌اندازد.
«مهدی کشاورزیان» رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان آمل نیز به همین موضوع اشاره کرد و گفت: متاسفانه برخی کشاورزان به دلیل آتش زدن کاه برای انجام کشت دوم هوای شهر را آلوده کرده‌اند، تا حدی که در برخی روزها شعاع دید کم می‌شود. ضمن این‌که این وضعیت برای افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی هم خطرناک است. علاوه بر مزاحمت‌هایی که این اقدام کشاورزان ایجاد می‌کند، بر حاصلخیزی خاک هم تاثیر منفی دارد.
مدیر اداره جهاد کشاورزی شهرستان آمل با بیان این‌که آتش زدن مزارع برای کشت دوم باروری و حاصلخیزی خاک را کم می‌کند، اظهار کرد: زمین شالیزاری به ماده آلی خاک نیاز دارد و آتش زدن کاه و کلش باعث می‌شود خاک اصطلاحا مرده شود. «حسن اسلامی» به متوازن نبودن رشد صنعت وابسته به کشاورزی در مازندران اشاره کرد و افزود: متاسفانه صنایع تبدیلی همزمان با میزان تولید رشد نکرد؛ در حالی که می‌توانستیم از این کاه‌ها که در آتش می‌سوزند و استفاده‌ای هم از آنها نمی‌شود، بهره‌های اقتصادی فراوانی بگیریم.
- سرمایه‌هایی که دود می‌شوند
کارشناسان می‌گویند کاه حاصل از برنج و گندم و حتی باقیمانده ساقه‌های برخی محصولات مانند نیشکر که همه در مازندران کشت گسترده‌ای دارند، می‌توانند مواد اولیه مناسبی برای تولید انواع محصولات سازگار با محیط‌زیست باشند. به گفته کارآفرین برگزیده کشور همین کاه‌هایی که در آتش می‌سوزند با توجه به خاصیت سلولزی می‌توانند در صنعت تولید بلوک‌های ساختمانی، سقف کاذب و بسیاری از محصولات مشابه دیگر به کار گرفته شوند.
دکتر «علی‌اصغر جهانگیری» به اهمیت این مواد اولیه در تولید مصنوعات چوبی و همچنین صنعت کاغذ اشاره کرد و گفت: امروز در دنیا از کاه به عنوان ماده اولیه کارخانه‌های تولید کاغذ و تخته‌های فشرده استفاده می‌شود، اما در مازندران هر سال صدها هزار تن کاه می‌سوزد یا این‌که بدون استفاده رها می‌شود. میزان تولید خمیر کاغذ ۳ کارخانه بزرگ کاغذ در کشور سالانه حدود ۱۲۵ هزار تن است که این خمیر را در حال حاضر از چوب و کاغذ باطله تولید می‌کنند.
طبق این آمارها با استفاده از حدود ۳۰ درصد کاه‌های موجود در زمین‌های کشاورزی کشور می‌توان دست‌کم ۶۰۰ هزار تن خمیر کاغذ تولید کرد. با توجه به شرایط خاص اقتصادی و بحرانی که در زمینه تامین کاغذ ایجاد شده، اهمیت آن بیشتر به چشم می‌آید. با این حال دود ناشی از آتش زدن این سرمایه‌ها کماکان در آسمان مناطق زیادی از مازندران به چشم می‌خورد و ادامه این وضعیت نیز سبب شده که امسال اداره کل حفاظت محیط‌زیست با جدیت بیشتری در این زمینه ورود کند.
- اعمال قانون برای متخلفان
مدیر کل حفاظت محیط‌زیست مازندران بیان کرد: آتش زدن کاه و کلش علاوه بر وارد کردن خسارات جبران‌ناپذیر به خاک، از نظر قانون هم تخلف بوده و مجازات آن در ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی مشخص شده است. «حسینعلی ابراهیمی کارنامی» گفت: قانونگذار در ماده ۳۶ آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند دستگاه‌هایی که باید در این زمینه بررسی، پیگیری و برخورد کنند را مشخص کرده است. طبق این قانون رسیدگی به این بخش وظیفه همکاران ما در سازمان جهاد کشاورزی است. وی ادامه داد: متاسفانه سال‌ها بود که توجهی به این موضوع نمی‌شد. با این حال با توجه به این‌که سازمان حفاظت محیط‌زیست ناظر عالی اجرای قانون مدیریت پسماند است، از ۲ سال پیش به این پرونده ورود کردیم و از جهاد کشاورزی گزارش خواستیم.
ابراهیمی کارنامی با اشاره به برخی انتقادها از سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره بی‌توجهی به این موضوع اظهار کرد: این‌که گفته شده پرونده‌ای تشکیل ندادیم درست نیست. پارسال تعداد زیادی پرونده به مراجع قضایی ارجاع شد و امسال نیز همکاران ما در شهرستان‌های مختلف در حال برخورد با متخلفان هستند. این مسئول بر افزایش اطلاع‌رسانی در مورد پیامدهای زیست‌محیطی این اقدام کشاورزان تاکید کرد و افزود: نیاز بود که اطلاع‌رسانی کنیم و بین بخش‌های مختلف هماهنگی به وجود بیاوریم. شیوه‌نامه‌ای تهیه کردیم و از فرمانداران خواستیم به طور جدی پای کار بیایند. فرمانداران هم با حضور نمایندگان جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، حفاظت محیط‌زیست، بهداشت و بخشداری‌ها جلسه تشکیل دادند. تاکید شد که در تمام شهرستان‌ها هم در مورد زیان‌های این عمل اطلاع‌رسانی به صورت گسترده انجام و هم مجازات‌هایی که قانونگذار در نظر گرفته گوشزد و یادآوری شود.
مدیر کل حفاظت محیط‌زیست مازندران اظهار کرد: با این‌که مسئولیت این پیگیری و برخورد با سازمان جهاد کشاورزی است، اما به دلیل گستردگی کار، به صورت تیمی در شهرستان‌هایی که وضعیت حادتری دارند، گروه‌های گشت و پایش تشکیل شده است. ادارات حفاظت محیط‌زیست علاوه بر مشارکت با سایر نهادها، به صورت مستقل گشت‌های ویژه‌ای در مناطقی که وضعیت بحرانی دارند، اعزام می‌کند و تاکنون هم پرونده‌های زیادی تشکیل شده است.
- دستگیری متخلفان
به نظر می‌رسد که امسال عزمی جدی‌تر برای برخورد با این تخلف قانونی و زیست‌محیطی در مازندران وجود دارد. نتیجه گفته‌های مدیر کل حفاظت محیط‌زیست مازندران را می‌توان در آمارهای ارائه شده از سوی فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان دید. به گفته «مسلم آهنگری» تاکنون بیش از ۴۰ پرونده در مورد آتش زدن کاه و کلش مزارع در مازندران تشکیل شده و متخلفان به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.
وی از شناسایی و معرفی برخی از کشاورزان متخلف در شهرستان‌های آمل، فریدونکنار، محمودآباد و ساری خبر داد و گفت: ۸ نفر در فریدونکنار، ۱۰ نفر در محمودآباد، ۱۷ نفر در آمل و چندین نفر هم در ساری به دلیل آتش زدن مزارع خود شناسایی و به مراجع قضایی معرفی شدند. با توجه به این‌که بارها به کشاورزان در مورد این موضوع اطلاع‌رسانی و هشدار داده شده بود، باز هم به آن بی‌توجهی کردند و باید اعمال قانون شود.
- دود کاستی‌ها
در بسیاری از کشورهای کشت‌کننده برنج از جمله در شرق آسیا برای کمک به باروری زمین، پس از کشت با کشت تناوبی و زیر کشت بردن برخی علوفه، بدون این‌که علوفه را برداشت کنند، زمین را شخم می‌زنند تا علوفه کشت شده در زمین به کود تبدیل شود. کاه نیز به عنوان یک کود آلی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد و به باروری زمین کمک کند، اما نبود صنایع بهره‌بردار و وابسته، نداشتن تجهیزات مناسب برای جمع‌آوری و بسته‌بندی کاه از زمین‌های کشاورزی و بی‌توجهی کشاورزان به قانون و البته نیاز کشاورزان به آورده اقتصادی کشت دوم برنج سبب شده که کاه و کلش موجود در مزارع به آتش کمبود امکانات و البته ناآگاهی سپرده شود.