دوزندگان لباس کُردی زنانه و مردانه تنها شغل‌هایی است که از گذشته تاکنون دستخوش دگرگونی شده و به‌رغم مشکلات فراوان هنوز نیازهای مردم را برآورده می‌سازد. «رفیق منبری» (۵۷ ساله و اهل نی‌یر) که در سنندج به دوخت انواع لباس کُردی پرداخته است، دلیل روی آوردن به شغل دوزندگی و دوخت انواع لباس کُردی را تنوع در زیبایی و فرم آن می‌داند که نشان‌دهنده فرهنگ و اصالت مناطق مختلف کردنشین از کرمانشاه تا مهاباد است. گفت‌وگوی همشهری را با این دوزنده ساکن سنندج در ادامه می‌خوانید.
- مردم شما را به‌عنوان یکی از استادکاران معروف دوخت لباس کُردی در سنندج می‌شناسند، چگونه به این کار علاقه‌مند شدید؟
از ۱۳ سالگی و زمانی که در فصل تابستان بیکار می‌شدم برای این‌که از اوقات خود بهره کافی را ببرم با حمایت خانواده‌ام، ابتدا در روستای «نی‌یر» و سپس در شهر سنندج، به‌عنوان شاگرد وارد کارگاه‌های دوزندگی شدم و فعالیتم را از همان سن و سال آغاز کردم. آن زمان تعداد زیادی کارگاه دوزندگی در سنندج وجود داشت که در کنار دوخت کت‌وشلوار مجلسی(فارسی‌دوز) و... هر کدام به دوخت انواع لباس کردی می‌پرداختند. این تنوع موجب شد که من در تمامی زمینه‌های دوزندگی مهارت کافی را کسب کنم و پس از طی چند سال شاگردی، الان به‌عنوان یک استادکار در شهر سنندج و در زمینه دوخت انواع لباس کُردی مردانه فعالیت دارم.
- لباس‌کُردی‌مردانه چه ویژگی‌هایی دارد؟
لباس کُردی به دلیل تنوع رنگ و به‌کارگیری انواع پارچه نخی برای هر نوع شرایط جسمی و آب‌وهوایی مفید است. همین شرایط طبیعی در بافت و تهیه مواد اولیه موجب شده که از طول عمر بالایی نیز برخوردار باشد و برخی پارچه‌های اورامی(مه‌ره‌ز) به اتو هم نیاز ندارند و پوشاک مردان و زنان کُرد شامل تن‌پوش، سرپوش(کلاه فَیس، ره‌شتی و جامانه) و پای‌افزار(گیوه و کلاش) است. ساخت و کاربرد هر یک از این اجزا، با توجه به فصل، نوع کار و معیشت، مراسم و جشن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند طرح پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان، مهاباد، سقز، بانه، گروس، سنندج و مریوان متفاوت است، اما از نظر پوشش کامل بدن، همه یکسان هستند.
پیش از ورود پارچه، کفش‌های خارجی و سایر محصولات داخلی به کردستان، بیشتر پارچه‌ها و نیز پای‌افزار مورد نیاز توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و دوخته می‌شد. اورامانات و آبادی‌های پیرامون کوهستان شاهو مانند هجیج، نودشه و آبادی‌های نوسود شهرستان پاوه چون میریه، خانه‌دره، مژگان، مزوی و دزلی از عمده‌ترین نواحی بافت و صدور پارچه و پای‌افزار در استان کردستان و کرمانشاه هستند.
جولایی و بافت پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، برمال، جاجم، بره، پوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاه به عنوان حرفه یا کار جنبی بخشی از روستانشینان مناطق مختلف کردستان محسوب می‌شده است. در ۴ قسمت کردستان شامل کردستان ایران، عراق، ترکیه و سوریه شاهد پوشش‌های گوناگونی از لباس کُردی هستیم، به گونه‌ای که با کمی تغییر نسبت به یکدیگر، هر کدام شکل زیبای خود را دارند. طرح آنها هم برگرفته از نیاکانشان و با توجه به شرایط آب‌وهوایی و اقلیمی است.
- به‌عنوان یک دوزنده چه فعالیت‌هایی برای توسعه شغلتان انجام داده‌اید؟
از چند سال پیش که کار دوزندگی را به صورت مستقل در ۲ واحد کوچک آغاز کردم، تصمیم گرفتم علاوه بر درآمدزایی به علاقه‌مندان و جوانان جویای کار این شغل را آموزش دهم. تاکنون چندین نفر مهارت کار را فرا گرفته و خود جداگانه وارد بازار کار شده‌اند. ۵ استادکار نیز در این ۲ مغازه به صورت مداوم در کنارم کار می‌کنند. در این چند سال اخیر پس از آموزش در کارگاه‌های بهزیستی، تعدادی بانوی خانه‌دار و مردانی که مشکلات جسمی و حرکتی دارند، تمام امکانات دوزندگی شامل انواع چرخ، مواد اولیه (پارچه و نخ)، الگو و سفارش مشتریان را گرفته‌اند تا در محیط خانه و در کنار خانواده مشغول به کار باشند. این افراد با فعالیت در دوخت‌ودوز می‌توانند بخشی از مخارج زندگی‌شان را تامین کنند و درآمد پایداری داشته باشند.
- چه مشکلاتی در صنف دوزندگی وجود دارد؟
به دلیل این‌که یک دوزنده بنا به شرایط کار در شبانه‌روز ساعت‌های طولانی را پشت چرخ کار می‌کند با مشکلات جسمی فراوانی مانند قوز کمر، درد در ناحیه شانه و مفصل‌های پا، درد چشم و شکستگی ناخن مواجه است و در طولانی‌مدت ممکن است موجب کناره‌گیری او از این شغل شود. همچنین با توجه به مشکلاتی که در چند سال گذشته به خاطر واردات انواع لباس و پارچه خارجی - عموما چینی- به وجود آمده است، بسیاری از تولیدکنندگان در شهر سنندج ورشکسته شدند و واحدهای دوزندگی لباس کُردی که هنوز سرپا و در حال فعالیت هستند به‌ناچار عذر بسیاری از استادکارها و شاگردان خود را خواسته‌اند. چون پارچه‌های خارجی و وارداتی کیفیت پایینی دارند، با قیمت و شرایط فروش آسان‌تری به مشتری فروخته می‌شوند، در نتیجه بازار تولیدکنندگان داخلی بی‌رونق می‌شود.
- برای جلوگیری از بیکاری کارگران دوزنده و تولیدی‌های آنها چه پیشنهادی دارید؟
شرایط بیمه کارگران دوزنده هموارتر شود تا بتوانند از مزایای بیمه بیکاری و درمانی بهره ببرند. همچنین برای جلوگیری از تعطیلی واحدهای تولیدی، فروش لباس‌های محلی یک ضرورت است. برای این کار مسئولان باید از ورود پارچه و لباس‌های خارجی چه به صورت قاچاق و چه قانونی جلوگیری کنند، چراکه واحدهای تولیدی فراوانی در شهرهای مختلف کشور فعالیت دارند و می‌توانند نیاز جامعه را در تولید انواع پوشاک تامین کنند و حتی مازاد آن را به سایر کشورهای همسایه مانند عراق و ترکیه که پوشش لباسشان با مناطق کردنشین کشور یکی است صادر کنند و در آینده نزدیک شاهد اشتغال کارگران بومی و محلی و رونق پوشاک و لباس ایرانی باشیم.
برای این‌که تولیدی‌های شهر سنندج بتوانند نیروهای بیشتری را در اختیار بگیرند، ضرورت دارد که بسیاری از هزینه‌های آنها مانند اجاره‌بهای واحد تولیدی و سایر تسهیلات کم شود و یا زیر چتر حمایتی میراث فرهنگی و اداره ارشاد اسلامی به عنوان میراث معنوی و صنایع دستی و کالای فرهنگی قرار گیرد. با احداث بازارچه‌های محلی و استانی در نقاط مختلف کشور (مانند جشنواره و نمایشگاه و فروشگاه مد و لباس کُردی) علاوه بر معرفی لباس کُردی می‌توان زمینه فروش آن را نیز برای تولیدکنندگان فراهم ساخت. همچنین برای خرید تجهیزات مناسب و استاندارد، تسهیلات بانکی کم‌بهره در اختیار تولیدکنندگان و کارآفرینان قرار گیرد.
- چه توانایی‌های دیگری در زمینه دوخت و ترویج لباس کُردی دارید؟
اگر بخش‌های مختلف بازار و فروشندگان لباس حمایت‌های مالی و سفارش کار داشته باشند، می‌توانم در سطح گسترده برای تعداد بیشتری از جوانان و جویندگان کار، با آموزش اصول دوخت انواع لباس، بستری برای اشتغال‌زایی فراهم کنم. با این کار جلوی رکود بازار عرضه لباس کُردی در سنندج نیز گرفته می‌شود. این نوع لباس برخلاف کت‌وشلوارهای مجلسی که در بازار به فروش می‌رسد، قیمت پایینی دارد و هر کسی با هر توان مالی که دارد می‌تواند یک دست آن را- چه زنانه یا مردانه- تنها با قیمت ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان خریداری کند. البته خرید انواع ملزومات آن مانند شال، کلاه فیس، کلاش، چوخه، فرنجی، ره‌شتی و جامانه نیازمند صرف هزینه بیشتری است. برای این‌که ملزومات لباس کُردی به‌راحتی در اختیار مشتریان قرار گیرد، می‌توان از تولیدکنندگان خانگی برای عرضه و فروش آن حمایت کرد.