سبزوار با ۹ سرای تجاری داخل شهر و ۶ کاروانسرای برون‌شهری به شهر کاروانسراها معروف است. یکی از کاروانسراهای درون‌شهری سبزوار کاروانسرای صفویه است که به دلیل اسکان مهاجران عراقی بعد از انقلاب اسلامی به کاروانسرای عرب‌ها معروف است. کاروانسرایی که در سال ۹۲ قرار بود با حضور سرمایه‌گذار به اقامتگاهی رفاهی تبدیل شود. اما بعد از گذشت ۶ سال با رفتن سرمایه‌گذار و انجام ندادن تعهدات خود، این طرح همچنان بلاتکلیف باقی مانده است. طاق اصلی این کاروانسرا براثر بارندگی‌ها فروریخته و باقی نمانده و بخش‌های دیگری از آن در حال ریزش است.
همچنین در قلب شهر و در کوی گلستان یک سرای تاریخی دیگر قرار گرفته است که حکایتی دیگر از بی‌مهری به ابنیه تاریخی سبزوار است. «سرای معمارزاده» از بزرگ‌ترین سراهای سبزوار است که در گذشته محله تهیه مواد خام قالی و قالیچه بوده است. این سرا در سال ۹۵ توسط مالک به شهرداری فروخته شد، اما اختلاف بر سر عرصه و اعیان همچنان باقی است. شهرداری سبزوار، سرای معمارزاده را نقطه آغاز بازآفرینی شهری در منطقه فرسوده کوی گلستان می‌داند.
- محلی برای تجمع معتادان
یکی از شهروندان سبزواری با اشاره به وضعیت نابسامان کاروانسرای عرب‌ها می‌گوید: از سال ۹۶ نامه‌های متعددی به شورای شهر، شهرداری، میراث فرهنگی، فرمانداری و اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان زده‌ایم، اما متاسفانه تاکنون هیچ اقدامی نشده است. به گفته «محمد فسنقری» این کاروانسرا به محلی برای تجمع معتادان و خلافکاران در شهرستان سبزوار تبدیل شده و تردد این افراد منجر به سلب آرامش از مردم محله شده است.
وی با اشاره به مزاحمت‌های این افراد برای اهالی محله می‌افزاید: متاسفانه علی‌رغم پیگیری‌های زیاد و تهیه استشهادنامه محلی با امضای ۵۰۰ نفر و مهر و امضای ۴ مدرسه برای رسیدگی به وضعیت کاروانسرا تاکنون هیچ‌گونه رسیدگی‌ای انجام نشده است. وی می‌گوید: در فصل مدارس روزانه بیش از ۵۰۰ دانش‌آموز از مقابل این بنای تاریخی که به پاتوق معتادان تبدیل شده است، تردد می‌کنند و با وجود خطری که آنها را تهدید می‌کند، هیچ اقدام موثری نشده است.
- تهیه و تصویب طرح مرمت کاروانسرای عرب‌ها
کاروانسرای عرب‌ها در تملک اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیست و این اداره طرح مرمت بنا را تهیه کرده و به تصویب رسانده و آماده ابلاغ به سرمایه‌گذار است. سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار با بیان این‌که این کاروانسرا در تملک اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان است، می‌گوید: در صورتی که سرمایه‌گذار با اداره اوقاف عقد قرارداد را انجام دهد، سرمایه‌گذار می‌تواند زیر نظر اداره میراث مرمت و تعریف کاربری را انجام دهد.
«رضا حسینی» با بیان این‌که هم‌اکنون سرمایه‌گذار منتظر عقد قرارداد است، می‌افزاید: بارها با اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان صحبت شده که این کاروانسرا باید از سرمایه‌گذار قبلی خلع ید شود. به گفته وی، تا مشکل خلع ید حل نشود، اداره اوقاف به عنوان مالک توانایی مرمت را نخواهد داشت. وی معتقد است اکثر دستگاه‌ها پای کار هستند تا ابنیه تاریخی را سر و سامان دهند.
حسینی تاکید می‌کند: برای مرمت و نوسازی بناهای تاریخی باید سرمایه‌گذار باشد، چون تعداد بناهای تاریخی زیاد است و مرمت همه در اختیار و توان میراث فرهنگی نیست. وی با بیان این‌که حداکثر سعی میراث در جذب سرمایه‌گذار است، می‌گوید: تخفیف‌های مالیاتی، تخفیف‌هایی در هزینه‌های آب و برق، ارائه تسهیلات کم‌بهره و گاه تغییر کاربری از جمله مشوق‌های میراث فرهنگی برای جذب و ایجاد رغبت در سرمایه‌گذار برای وارد شدن به بحث مرمت، نوسازی و احیای بناهای تاریخی است.
- پیگیری اوقاف برای خلع ید کاروانسرا از سرمایه‌گذار
مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار نیز در این راستا می‌گوید: درحال حاضر سرمایه‌گذار برای این اثر تاریخی وارد شده است، اما مالکیت این مکان با اداره اوقاف است و این اداره در تجربه قبلی که با سرمایه‌گذار داشته، به لحاظ بحث‌های حقوقی هنوز نتوانسته کاروانسرا را خلع ید کند تا در اختیار سرمایه‌گذار جدید قرار داده شود. «محسن برآباد» می‌افزاید: درصورت خلع ید کاروانسرای عرب‌ها از سرمایه‌گذار قبلی و شروع به کار سرمایه‌گذار جدید، این مکان این قابلیت را دارد که به یک مکان گردشگری خوب در مرکز شهر سبزوار تبدیل شود.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان سبزوار نیز با اشاره به وضعیت فعلی کاروانسرای عرب‌ها می‌گوید: برای خلع ید کاروانسرای عرب‌ها، این پرونده به اجرای احکام رفته است و این هفته نوبت اجرای این حکم است. حجت‌الاسلام «جعفر مهدوی‌خواه» با بیان این‌که این کاروانسرا از سال ۹۴ در اختیار سرمایه‌گذار فعلی بوده است، می‌افزاید: مشکلی که با سرمایه‌گذار در این بنای تاریخی وجود داشت این بود که سرمایه‌گذار تمام کاروانسرا را می‌خواست، درحالی که بخشی از کاروانسرا باشگاه ورزشی است.
وی معتقد است طبق قرارداد ذکر شده است که کاروانسرا با وضعیت موجود واگذار می‌شود، درحالی که سرمایه‌گذار دقت نکرده بود که وضعیت موجود بدون در نظر گرفتن باشگاه است. به گفته وی، ۲ سرمایه‌گذار جدید برای در اختیار گرفتن کاروانسرای عرب‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند که باید طرح‌ها در کمیسیون مطرح و بررسی شوند و با ارائه برنامه‌ها یکی از آنها که مورد نیاز و به نفع شهرستان است، انتخاب شود.
- سرای گلستان و نقطه شروع بازآفرینی شهری
سرای معمارزاده در کوی گلستان مسأله دیگری برای میراث فرهنگی سبزوار است. مالک سرای معمارزاده می‌گوید: تا زمانی که این سرا دست خودمان بود، یک بنای سرپا و سرحال بود. در سال ۹۵ شهرداری درخواست خرید این سرا برای ایجاد یک موزه را داد. «سعیدمعمارزاده» می‌افزاید: در زمان فعالیت شهردار قبلی این خرید انجام شد و قرار بود تهاتر شود، اما درحالی که ۵۰ درصد کار قبلا انجام شده است، شهردار جدید این قرارداد را قبول ندارد و می‌گوید متراژ فعلی با قرارداد همخوانی ندارد. به گفته وی، میراث با ما موافق است و اعلام می‌کند مشکلی وجود ندارد، اما شهرداری مخالفت می‌کند.
معاون معماری و شهرسازی شهردار سبزوار نیز می‌گوید: محله گلستان از بافت‌های قدیمی در شهرستان سبزوار است که به توسعه و نوسازی نیاز دارد. «مرتضی احمدی» می‌افزاید: برای مداخله در کوی گلستان نیاز به نقشه محله داریم که اداره میراث فرهنگی باید نقشه بازسازی و نوسازی محله را به شهرداری ابلاغ کند. وی با بیان این‌که برای نوسازی این محله از یک بخش که توانمند است باید آغاز کنیم، ادامه می‌دهد: سرای معمارزاده بهترین مکان برای آغاز بازآفرینی شهری در کوی گلستان است. به گفته وی، تملک بخشی از این سرا انجام شده و اقدامات برای تملک سایر بخش‌ها درحال انجام است.