امروزه زمینه‌های نزاع و درگیری در جوامع ماشینی و پرتنش کم نیست. خیابان‌های پرترافیک و آکنده از ماشین با سرنشین‌هایی بعضاً خسته و عصبی، محافل دوستانه با اختلافات سلیقه‌ای، محیط‌های کاری پرتنش، میادین ورزشی مملو از هواداران متعصب، نزاع نوجوانان کم‌تحمل در آستانه بلوغ و بسیاری زمینه‌های دیگر در جامعه همه مستعد دعوا و نزاع هستند. فحاشی عملی مذموم و ناپسند است که در قانون هم به عنوان یک جرم آمده است. حتی برای انواعی از این بزه مجازات‌هایی هم تعیین شده است، اما اکنون به قدری با رواج این عمل زشت در جامعه مواجهیم که حالت جرم و بزه بودن آن فراموش شده و به راحتی به راهی برای توهین به دیگران و انتقام گرفتن از طرف مقابل دعوا تبدیل شده است.
- علل
اشرف حقیقی، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و کارشناس مسائل خانواده، در گفت‌وگو با همشهری در مورد این معضل اجتماعی بیان کرد: دشنام در زبان فارسی از زمان‌های قدیم وجود داشته است. گفتن ناسزا به معنای آغاز دعواست و بالاشهر و پایین‌شهر هم ندارد. وی در مورد دلیل استفاده از فحش‌های ناموسی گفت: گاهی اوقات یکی از طرفین دعوا قدرتش بیشتر است و کتک می‌زند و طرفی که زور کمتری دارد برای خالی کردن خشم خودش و تحقیر طرف مقابل ناسزا می‌دهد حتی اگر به خشونت بیشتری ختم شود. ناسزا گفتن می‌تواند علت‌های فردی، روان‌شناختی و اجتماعی ـ فرهنگی داشته باشد.
این روان‌شناس افزود: یادگیری در خانواده یکی از مهم‌ترین علل استفاده از ناسزاست. در واقع وقتی در خانواده‌ای این قبیل فحش‌ها مورد استفاده باشد، کودکان هم خواسته یا ناخواسته می‌آموزند هرچند از گفتن آن منع شوند. بخش دیگری از یادگیری از طریق گروه همسالان و قرار گرفتن در معرض خرده‌فرهنگ‌های بزهکاری اتفاق می‌افتد. در واقع در روند جامعه‌پذیری، از دوران کودکی در خانواده گرفته تا مدرسه و گروه همسالان و کنش‌های اجتماعی متقابل روزانه در جامعه، ادبیات فحش‌آلود می‌تواند وجود داشته باشد و بازتولید شود.
- مکانیسم دفاعی
نازی اسپندار، جامعه‌شناس، گفت: یکی از دلایل به‌کارگیری کلمات رکیک در گفتمان‌ها بیان احساسات درونی دو طرف است. این الفاظ گاه به منظور شوخی و تحسین و در شرایطی هم به منظور توهین و خوار کردن طرف مقابل به کار می‌رود که نشان‌دهنده نداشتن مهارت گفت‌وگو، ناتوانی در حل اختلافات و کنترل خشم است. وی پرخاشگری را مکانیسمی دفاعی خواند و تصریح کرد: یکی از راهکارهای کاهش خشم در هنگام نزاع، پرخاشگری است و راه‌حلی آسان برای حل تضاد و تعارض‌های پیش‌آمده است که می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد.
این جامعه‌شناس با اشاره به برخی کامنت‌های توهین‌آمیز مخاطبان برای پست‌های فضاهای مجازی توضیح داد: این نوع رفتارها که گاهی با هجوم به صفحه شخصی فرد صورت می‌گیرد نشان‌دهنده بحرانی عمیق است. مهم‌ترین دلیل آن فشار ناشی از خشم‌های فروخورده است که در مشکلات فردی، اجتماعی، اقتصادی و... ریشه دارد. این حس در پی استیلای حس ناکامی بر فرد، محرومیت از حقوق فردی و اجتماعی، سرخوردگی ناشی از بی‌عدالتی و ضعف در تغییر وضع موجود ایجاد می‌شود. اسپندار یادآور شد: متاسفانه در سال‌های اخیر زنان و مردان به یک نسبت از کلمات توهین‌آمیز استفاده می‌کنند و سن استفاده از خشونت‌های کلامی به شدت کاهش یافته است.
- مجازات قانونی
مهسا کیال‌ها، وکیل و فعال حوزه زنان، درباره جرایمی که قانون در این باره تعیین کرده است، گفت: طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی، توهین به افراد و استفاده از الفاظ رکیک ۷۴ ضربه شلاق و بین ۵۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان جزای نقدی دارد که انتخاب هریک برعهده قاضی است. وی خاطرنشان کرد: در صورتی که طرف مقابل زن باشد و قذف (نسبت اطلاق‌شده به او روا نباشد) تا ۸۰ ضربه شلاق بر او اعمال خواهد شد.
این حقوقدان با اشاره به ناکافی بودن این جرایم برای پیشگیری از شیوع این دست از فحاشی‌ها در سطح اجتماع بر ضرورت فرهنگسازی تأکید کرد و افزود: مجازات فحاشی سبک است. از سوی دیگر برای اثبات این مساله به شاهد نیاز است که در بیشتر موارد کار را مشکل می‌کند؛ از این رو باید نهاهای فرهنگی در این زمینه فعال‌تر باشند. کیال‌ها ادامه داد: جمع قابل ملاحظه‌ای از زندانیان نزاع و درگیری در استان را افرادی تشکیل می‌دهند که دلیل شروع نزاع خود را فحاشی عنوان می‌کنند، موضوعی که متاسفانه بین مردم امری عادی شده و قبح آن ریخته است. وی یادآور شد: به نظر می‌آید نهادها و فعالان حوزه‌های فرهنگی می‌توانند با ورود به این بخش به حفظ ساختارهای اجتماعی که مبنای آن احترام متقابل است و همچنین کاهش جمعیت مجرمان ناشی از نزاع و درگیری‌های خیابانی کمک شایانی کنند. در این میان نباید نقش رسانه‌ها و نهادهای آموزشی همچون مدارس را نادیده گرفت.
- اهمیت تربیت کودکان
بدون شک یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش فحاشی در جامعه آموزش‌های اخلاقی درون خانواده به کودکان است تا این رفتار نابهنجار به تدریج در جامعه اصلاح شود. حجت‌الاسلام میلاد قلی‌پور از مدیران پایگاه‌های فرهنگی ـ اجتماعی قزوین در این مورد اظهار کرد: رفتار پدر و مادر اولین و مهم‌ترین الگو برای کودکان است. اگر در خانه والدین ادبیات درست و مناسبی نداشته باشند، نمی‌توان انتظار داشت که فرزندان آنها خیلی باادب باشند و از کلمات و الفاظ مناسبی استفاده کنند. پس اولین قدم این است که والدین از ادبیات صحیح استفاده کنند و به ویژه پدر خانواده باید از کاربرد الفاظ زشت اجتناب کند.
وی در مورد برخورد با کودکانی که از الفاظ نادرست استفاده می‌کنند، گفت: وقتی کودکی در حال بی‌ادبی کردن است باید والدین خود را کنترل کنند و آرام باشند تا ناراحتی او فروکش کند. دیگر این‌که به موضوعاتی که ممکن است باعث بروز این نوع رفتار در فرزندان بشود فکر کنند. شاید سایر اعضای خانواده کاری کرده‌اند که باعث ناراحتی او شده است و این رفتار او انعکاسی از تصمیم اعضای خانواده بوده است. شاید هم چیزی در محیط دوستانه برای او آزاردهنده است.
حجت‌الاسلام قلی‌پور ادامه داد: والدین هنگامی که فرزندشان در عصبانیت دشنام می‌دهد و بی‌ادبی می‌کند نمی‌توانند با داد و بیداد او را آرام کنند. بهترین راه این است که سعی کنند اول احساس خشم و حال بد او را درک کنند و سپس آرامش را به او برگردانند. اگر فرزند ناآرامی دارند باید وقت بیشتری را همراه با او بگذرانند و با او بیشتر صمیمی شوند.
این کارشناس و مشاور خانواده افزود: باید به فرزندان کمک کرد برای حل مشکلات پیش‌آمده، راه‌حلی منطقی و درست پیدا کنند و بدانند که بی‌ادبی کردن و فحش دادن راه درستی نیست. گرسنگی و تشنگی زیاد که به کودک فشار بیاورد، تحریک‌های محیطی، نداشتن خواب کافی و بدخواب شدن، تاثیر نوع خاصی از دارو یا خوراکی و بسیاری از موارد دیگر نیز می‌تواند موجب شود کودک رفتاری خشن و نادرست داشته باشد. والدین باید به این موارد نیز توجه کنند.