در گذشته زباله‌گردی جلوه بدتری داشت و افراد محتاج فقط از سر ناچاری به این کار روی می‌آوردند اما اکنون با توجه به درآمدزا بودن آن به عنوان یک شغل با درآمد مطرح شده و فعالیت زباله‌گردها را افزایش داده است. اتفاقی که با افزایش جالب توجه جمعیت زباله‌گردها روبه‌رو است و توجه مسئولان را به ساماندهی این افراد جلب کرده است. هر چند با توجه به شرایط اقتصادی این اقدامات ساماندهی منجر به حذف زباله‌گردها نخواهد بود و به تاکید مسئولان شهرداری و فرمانداری ارومیه با تشکیل مکانی از سوی اتاق اصناف ارومیه، دست سودجویان از خرید پسماند قابل بازیافت کوتاه خواهد شد.
- زباله‌گردی؛ شغل کاذب
این روزها زباله‌گردی به عنوان یکی از معضلات و عوارض شهری نه‌تنها در ارومیه که در بسیاری از کلانشهرهای کشور رو به افزایش است و به تاکید کارشناسان یکی از مشاغل کاذب شناخته می‌شود. به تاکید مسئولان این مساله در ارومیه به دلیل قابل بازیافت بودن ۷۰ درصد زباله‌ها با سرعت بیشتری همراه است. هرچند پدیده زباله‌گردی از سال‌های گذشته تاکنون همواره وجود داشته است، امروزه به نظر نمی‌رسد زباله‌گردها فقط افراد مستمند باشند.
مساله‌ای که یکی از زباله‌گردهای میانسال ارومیه‌ای به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: ابتدا فقط برای پیداکردن لقمه‌ای نان زباله‌گردی می‌کردم اما با گذشت زمان با افرادی آشنا شدم که ضایعات موجود در سطل‌های زباله را به قیمت خوبی خریداری می‌کنند و به همین دلیل این کار را ادامه دادم. در سطل‌های پسماند اکثر محلات ارومیه، زباله‌هایی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به قیمت خوبی فروخت. زمانی که جوان‌تر بودم به دنبال شغل مناسبی می‌گشتم اما اکنون که سنی گذشته بی‌شک شغلی برای من نیست و از این طریق امرار معاش می‌کنم.
- افزایش زباله‌گردی به دلیل افزایش قیمت ضایعات
فرماندار ارومیه در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: با توجه به افزایش تولید زباله در سال‌های اخیر زباله‌گردی هم افزایش یافته است به طوری که بیش از ۷۰ درصد از زباله‌های تولید شده در ارومیه قابل بازیابی هستند. همین امر افراد را به سمت زباله‌گردی سوق داده است. به طوری که بیشتر زباله‌گردها با فروش ضایعات و زباله‌های قابل بازیافت کسب درآمد می‌کنند و تنها تعداد کمی از این افراد برای پیدا کردن غذا یا استفاده دوباره از وسایل دورریخته مردم به این کار روی می‌آورند.
«علیرضا ملامحمدزاده» ادامه می‌دهد: تاکنون تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته است تا بتوان دلیل این پدیده را دانست اما افزایش قیمت زباله را می‌توان یکی از دلایل افزایش زباله‌گردی دانست. به طوری که اکنون مراکزی در ارومیه وجود دارند که با نصب خرید ضایعات، چیزهایی را که زباله‌گردها جمع‌آوری می‌کنند می‌خرند. وی تاکید می‌کند: از سوی دیگر افرادی وجود دارند که با سوءاستفاده از قشر ضعیف جامعه که برای پیدا کردن لقمه‌ای نان زباله‌گردی می‌کنند ایشان را وادار به جمع‌آوری ضایعات می‌کنند و سپس با قیمت به مراتب کمتری این ضایعات را از آن‌ها می‌خرند.
فرماندار ارومیه تاکید می‌کند: درست است که در تمامی شبانه‌روز زباله‌گردها مشغول کار خود هستند اما بیشتر این افراد در نیمه‌های شب کار خود را آغاز می‌کنند و اگر پیمانکاری تعیین شود می‌توان کار زباله‌گردها را تا حدودی ساماندهی کرد. البته بدین معنا نیست که زباله‌گردی تنها در نتیجه ضعف مدیریت پسماند شهری پدید آمده است بلکه دلیل آن شرایط اقتصادی و بالا بودن قیمت ضایعات هم می‌تواند باشد.
- نبود قانون برای جمع‌آوری زباله‌گردها
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری ارومیه هم بیان می‌کند: در بحث زباله‌گردی چندین سازمان دخیل هستند که در راس آن‌ها سازمان مدیریت پسماند، اتاق اصناف، بهداشت شهری و نیروی انتظامی قرار دارند و هماهنگی تمامی این نهادها برای ساماندهی این قشر الزامی است. «احد یوسفی» با بیان این‌که مالک تمامی زباله‌های موجود در خیابان‌ها و مخازن جمع‌آوری زباله‌ها شهرداری است و حفظ بهداشت خیابان‌ها نیز بر عهده بهداشت شهری است، ادامه می‌دهد: برای جمع‌آوری زباله‌های شهری برنامه مشخصی وجود دارد که فقط از سوی ماموران شهرداری قابل اجراست و اگر شخصی این زباله‌ها را جمع‌آوری کند خلاف قانون عمل کرده و از اموال شهرداری دزدی کرده است. با مشاهده چنین مواردی شهرداری می‌تواند شکایت کند اما قانون صریحی برای برخورد با زباله‌گردها وجود ندارد. فقط در صورت شکایت شهرداری یا بهداشت، از نظر غیربهداشتی بودن عمل زباله‌گردی، می‌توان با آن‌ها برخورد کرد.
وی اظهار می‌کند: بیش از ۲۸۰ مرکز غیررسمی خرید و فروش و تفکیک زباله در ارومیه وجود دارد و این بازار فروش حتی از مساله زباله‌گردی نیز مهم‌تر است و اگر بازار فروش ضایعات ساماندهی شود می‌توان پدیده زباله‌گردی را نیز ساماندهی کرد. رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری ارومیه با بیان این‌که برخی افراد به دلیل فقر به زباله‌گردی روی می‌آورند، اما بیشتر آن‌ها به صورت سیستمی و برای افراد دیگر کار می‌کنند، تاکید می‌کند: روزانه نزدیک به ۵۰۰ تن زباله در ارومیه تولید می‌شود که ۵۰ تن از آن از سوی زباله‌گردها جابه‌جا می‌شود که این کار در دو جهت به ضرر شهرداری و مامورانش است. بدین ترتیب که هنگام جست‌وجو برای پیدا کردن ضایعات و زباله‌های قابل بازیافت، سایر زباله‌ها را بر زمین می‌ریزند و پاکبانان ما دوباره ناچار به جمع‌آوری زباله‌ها از زمین می‌شوند و کارشان دوبرابر می‌شود.
از سوی دیگر همان‌طور که گفته شد زباله جزو دارایی‌های شهرداری است و زباله‌گردها با جمع‌آوری آن‌ها جیب شهرداری را از این درآمد خالی می‌گذارند. نکته جالب این است که این درآمد حتی نصیب خود زباله‌گردها نیز نمی‌شود بلکه به جیب سیستم مافیایی می‌رود و تنها درصد کمی از آن به زباله‌گردها می‌رسد. این مسئول با اشاره به این‌که قیمت هر یک کیلوگرم کالای بازیافتی بین ۳۵۰۰ تومان تا ۱۵۰۰ تومان است، عنوان می‌کند: اگر قیمت هر کیلوگرم کالای بازیافتی خریداری شده از سوی سیستم‌های مافیایی از زباله‌گردها را با کمترین قیمت هزار تومان در نظر بگیریم، روزانه ۵۰ میلیون تومان و ماهانه یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان از دارایی‌های شهرداری کم می‌شود. با توجه به گفته رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری ارومیه می‌توان گفت دست شهرداری از درآمد سالانه ۱۸ میلیارد تومانی در این بخش کوتاه مانده است.
- تشکیل اتحادیه برای ساماندهی زباله‌گردی
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری ارومیه علت اصلی افزایش زباله‌گردی را افزایش یکباره قیمت کالاهای بازیافتی تا چندین برابر اعلام می‌کند و می‌گوید: خواهان حذف و برخورد با زباله‌گردها نیستیم بلکه طالب ساماندهی آن‌ها هستیم. وی ادامه می‌دهد: طبق مصوبه شورای اسلامی شهر ارومیه از سوی اتاق اصناف، اتحادیه‌ای به منظور ساماندهی زباله‌گردها تشکیل شده و مکانی برای خرید و فروش زباله‌های بازیافتی در نظر گرفته خواهد شد تا با صدور شناسنامه و کد مخصوص زباله‌گردها ساماندهی شوند.
این مساله علاوه بر کوتاه کردن دست افراد سودجو، خرید و فروش زباله‌های بازیافتی با شرایط بهداشتی میسر خواهد کرد. یوسفی بیان می‌کند: برای مراکز خرید و فروش کالاهای بازیافتی نیز مجوز و پروانه کسب صادر خواهد شد و تمام مراحل کارشان با نظارت ماموران بهداشت انجام خواهد شد و دیگر شاهد برخورد احساسی با این پدیده نخواهیم بود چراکه در بیشتر مواقع به این مساله به عنوان جرم و به زباله‌گرد به عنوان متهم نگاه می‌شد اما به نظر بنده باید به این مساله باید به چشم مشکلی نیازمند مدیریت نگاه شود و با ایجاد زیرساخت‌های لازم به صورت پله‌پله این مشکل را حل کرد.
این مسئول با تاکید بر این‌که ساماندهی زباله‌گردی نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها، هماهنگی سازمان‌های ذی‌ربط و مستلزم زمان است، اظهار می‌کند: قبول می‌کنم که در این زمینه ضعیف عمل کرده و باید فرهنگ‌سازی را از مدت‌ها قبل آغاز می‌کردیم. در این باره باید مردم سر ساعت‌های مشخص زباله‌های خود را به صورت تفکیک‌شده بیرون بگذارند و ماموران شهرداری بلافاصله آن‌ها را جمع‌آوری کنند تا دیگر زمانی برای بهره‌برداری افراد سودجو باقی نماند؛ چراکه تنها هدف ما کوتاه کردن دست افراد سودجو از اموال شهرداری است نه حذف زباله‌گردها. رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری ارومیه تاکید می‌کند: ساماندهی زباله‌گردی نیازمند عظم همگانی است تا بتوانیم با همکاری اتاق اصناف، بهداشت شهری، نیروی انتظامی و افکار عموم مردم از تمامی جهات فرهنگی و اجتماعی این مشکل را حل کنیم.
***
بی‌شک نمی‌توان زباله‌گردی را فقط نتیجه ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی برای پسماند شهری عنوان کرد؛ چراکه برخی از این افراد از گذشته تاکنون به دلیل شرایط بد اقتصادی چنین اقدامی را انجام می‌دهند. زباله‌گردی بی‌شک امروزه به یک شغل کاذب تبدیل شده است. آن هم در حالی که هیچ سازمان و مرجعی این افراد را سازماندهی نکرده است. به همین دلیل اگر شهرداری برنامه جامعی برای بازیافت زباله‌ها داشته باشد و فرهنگی عمومی برای تفکیک زباله از مبدأ نهادینه شود، کمتر شاهد این معضل در جامعه خواهیم بود. علاوه بر این بهترین راه مقابله با این معضل، فرهنگ‌سازی در بین شهروندان برای تفکیک زباله، سازماندهی و حمایت از افرادی است که به این کار روی آورده‌اند.
۱۰۰ ضایعات‌فروشی بدون پروانه در ارومیه فعال است
رئیس اتاق اصناف ارومیه شرایط اقتصادی، بیشتر شدن مواد بازیافتی در داخل زباله‌ها و افزایش تعداد ضایعات‌فروشان را عامل افزایش تعداد زباله‌گردها ارومیه می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر ۳۰۰ صنف ضایعات‌فروشی دارای پروانه و ۱۰۰ ضایعات‌فروش بدون پروانه در ارومیه فعال هستند. «اصغر طاهرپور» با اشاره به این‌که اتاق اصناف مکانی را برای ساماندهی ضایعات‌فروشان و زباله‌گردها در ارومیه در نظر گرفته است، تاکید می‌کند: با ساماندهی ضایعات‌فروشان می‌توان بهتر و موثرتر به مشکلات این صنف رسیدگی و با انتخاب پیمانکاران تا حدی زباله‌گردها را ساماندهی کردوی بیان می‌کند: بیکاری و تامین مخارج زندگی باعث شده برخی خانواده‌ها برای تامین معاش خانواده خود به زباله‌گردی روی بیاورند و در محیط‌های غیربهداشتی به خرید و فروش ضایعات اقدام کنند که بی‌توجهی جدی به این معضل در آینده نزدیک مشکلات اجتماعی و بهداشتی زیادی را به دنبال خواهد داشت.