تصور این‌که روزی در یک بنای تاریخی رخدادهای مهم محلی و منطقه‌ای رقم می‌خورده و رفت‌وآمدهای چهره‌های تاریخی انجام می‌شده، برای کسی که در آنجا حضور می‌یابد، جذاب است. همین جاذبه سبب شده طی سال‌های اخیر میل به ایجاد کاربری اقامتی و پذیرایی برای خانه‌های تاریخی در کشور افزایش یابد. در بسیاری از شهرهای دارای بافت تاریخی کشور، خانه‌های تاریخی سال‌هاست که با واگذاری به بخش خصوصی به محلی برای تجربه ساعاتی متفاوت و حضور در فضایی جذاب تبدیل شده‌اند. کاشان، یزد، اصفهان، تبریز، شیراز و بسیاری از شهرهای دیگر در این زمینه از پیشگامان به شمار می‌آیند.
در مازندران هم که خانه‌های قدیمی و تاریخی زیادی دارد، مدتی است گام‌هایی برای بهره‌برداری از این فرصت برداشته شده و حالا این گام‌ها به مرحله نهایی رسیده است. سال ۱۳۹۴ نخستین گام برای واگذاری خانه‌های تاریخی به بخش خصوصی در مازندران برداشته شد، اما پروسه‌های اداری به نتیجه رسیدن آن را تا امسال به تاخیر انداخت. پس از مدتی تاخیر به دلایل مختلف، واگذاری خانه‌های تاریخی به بخش خصوصی برای یک مدت مشخص به منظور استفاده در بخش گردشگری، از اقداماتی است که طی ماه‌های اخیر در اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران جدی گرفته شد و هفته قبل نیز رسما به مرحله بهره‌برداری رسید. هفته گذشته ۳ خانه تاریخی در مازندران برای مدت مشخص به بخش خصوصی واگذار شد تا هم نگهداری از این مکان‌های ارزشمند توسط بخش خصوصی انجام شود و هم اتفاقی جدید در گردشگری مازندران رقم بخورد.
- عزم جدی دولت
واگذاری بناهای تاریخی یکی از سیاست‌های جدی دولت برای رونق گردشگری و حفظ بناهای قدیمی است. سرپرست وزارت تازه‌تاسیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چند روز پیش یک بار دیگر بر جدی بودن این مجموعه برای واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی تاکید کرد.
«علی‌اصغر مونسان» با بیان این‌که بودجه دولتی برای مرمت اماکن تاریخی کافی نیست، گفت: دولت از ۲ سال پیش عزم خود را برای اضافه شدن این اماکن به فضاهای اقامتی و پذیرایی جزم کرده است. به نظر می‌رسد بر همین اساس هم سرعت به سرانجام رسیدن پیگیری‌ها برای پرونده‌های واگذاری خانه‌های تاریخی در مازندران بیشتر شده است.
به گفته «سیف‌الله فرزانه» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران هم بناهای تاریخی عمارت آقاجان‌نسب بابل، کاخ چایخوران چالوس و خانه منوچهری آمل در هفته دولت به بخش خصوصی واگذار و وارد چرخه گردشگری مازندران شدند. خانه آقاجان‌نسب بابل به مدت ۲۵ سال، کاخ چایخوران چالوس به مدت ۱۱ سال و خانه منوچهری آمل به مدت ۱۵ سال در اختیار بخش خصوصی قرار گرفتند.
- معامله دو سر برد
کارشناس صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی مازندران در گفت‌وگو با همشهری درباره فعالیت‌های این صندوق بیان کرد: بناهایی که در مالکیت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هستند، قابلیت واگذاری مستقیم را از سوی این نهاد به بخش خصوصی دارند. دلیل واگذاری این است که هزینه مرمت همه بناهای تاریخی را دولت نمی‌تواند تامین کند به همین دلیل ممکن است مرمت یک بنای تاریخی سال‌ها طول بکشد.
«ابوالفضل نیکوبیان» اظهار کرد: از سوی دیگر ممکن است بنایی توسط بخش دولتی مرمت شود، اما به علت استفاده نشدن از بنای مرمت شده و خالی ماندن آن، نگهداری‌های لازم انجام نشود، در نتیجه بنا باز هم به مرور دچار آسیب‌هایی شود. همین اتفاق برای خانه فاضلی در ساری افتاد. حدود ۲ میلیارد تومان برای مرمت این بنا هزینه شد و اکنون خالی است. این خالی ماندن سبب می‌شود که همان خسارت‌ها برگردد. وی افزود: با واگذاری بنا، نگهداری و مرمت توسط بخش خصوصی انجام می‌شود و سرمایه‌گذار نیز درآمد خود را کسب می‌کند. واگذاری ممکن است در مورد بناهای مرمت نشده یا مرمت شده اتفاق بیفتد.
بر اساس میزان هزینه‌ای که برای مرمت بنا نیاز است، مبلغ و مدت واگذاری تعیین می‌شود و سرمایه‌گذار در مناقصه شرکت می‌کند. کارشناس بافت‌های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان این‌که تاکنون ۴ بنای تاریخی استان به بخش خصوصی واگذار شده است، گفت: خانه آقاجان‌نسب بابل نخستین خانه تاریخی مازندران بود که به بخش خصوصی واگذار شد. این خانه قاجاری که پشت موزه گنجینه قرار دارد، اکنون پذیرای گردشگران است. فعلا کافه آن راه‌اندازی شده است که به زودی سایر بخش‌های آن نیز به بهره‌برداری می‌رسد.
نیکوبیان ادامه داد: بهره‌برداری از خانه منوچهری آمل نیز انجام شده و اکنون شهروندان و مسافران در این بنای تاریخی حضور می‌یابند و از خدمات آن استفاده می‌کنند. کاخ چایخوران چالوس نیز که از بناهای دوره پهلوی اول است، واگذار شد و در حال آماده‌سازی است. خانه رمدانی ساری هم یکی دیگر از خانه‌های تاریخی استان است که واگذار شد و برای پذیرایی از مسافران و شهروندان آماده می‌شود. خانه‌های منوچهری آمل و آقاجان‌نسب بابل به مرحله بهره‌برداری رسیدند و به دنبال صدور پروانه هستند.
- مالکیت خانه‌ها
کارشناس ارشد معماری و مرمت بناهای تاریخی درباره خانه‌های تاریخی موجود در مازندران که شرایط واگذاری دارند، بیان کرد: مازندران خانه‌های تاریخی زیای برای اجرای این پروژه‌های گردشگری دارد، اما خانه‌هایی که میراث فرهنگی می‌تواند واگذار کند، معدود است. میراث فرهنگی فقط می‌تواند خانه‌هایی که در تملک این نهاد است را واگذار کند. وی ادامه داد: خانه نجفی در بابل، ۳ خانه دیگر در آمل و خانه کلبادی در ساری برخی از این خانه‌ها هستند. البته خانه کلبادی فعلا کاربری موزه دارد و اگر زمانی موزه‌ای در مرکز استان ساخته شود، این خانه برای کاربری گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- دیگر خانه‌های تاریخی مازندران
کارشناس ارشد معماری و مرمت بناهای تاریخی اظهار کرد: سایر خانه‌های تاریخی استان در مالکیت‌های دیگری قرار دارند. برای مثال مالک خانه سردار جلیل و سرهنگ خان در ساری، اداره کل راه و شهرسازی است. تعداد زیادی از خانه‌ها هم مالک شخصی دارند. در بافت‌های تاریخی آمل، بابل، ساری، قائمشهر، رامسر، تنکابن و چند شهر دیگر نیز بناهایی که قابلیت واگذاری به بخش خصوصی داشته باشند، وجود دارد.
وی ادامه داد: برخی از این خانه‌ها بسیار زیبا هستند و می‌توانند به جاذبه‌های مستقلی برای گردشگران تبدیل شوند. در حال حاضر یک خانه با مالکیت خصوصی نیز در حال بازسازی برای پذیرایی و اقامت گردشگران است. خانه ناظری‌ها در ساری توسط سرمایه‌گذار از مالک بنا گرفته شده و در حال بازسازی است. به گفته این کارشناس مرمت بناهای تاریخی، طی ۲ سال اخیر پیگیری‌های زیادی برای هماهنگی با مالکان دولتی برخی بناهای تاریخی انجام شده تا این بناها به شهرداری‌ها واگذار شوند و شهرداری پس از مرمت برای بناها کاربری فرهنگی یا گردشگری ایجاد کند.
کارشناس صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی مازندران درباره شکل انتخاب کاربری این بناهای تاریخی بیان کرد: کاربری بنا بر اساس ویژگی‌هایی که دارد، در اسناد مزایده توسط صندوق احیا مشخص می‌شود. عموما کاربری‌ها پذیرایی، اقامتی و فرهنگی است، اما اقامتی شدن بنا به برنامه‌ریزی و توان سرمایه‌گذار و همچنین توجیه اقتصادی بستگی دارد. برای مثال خانه ناظری‌های ساری به یک بنای اقامتیو پذیرایی تبدیل خواهد شد.
- استقبال سرمایه‌گذاران
کارشناس صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی مازندران از افزایش استقبال برای استفاده از خانه‌های تاریخی در صنعت گردشگری استان خبر داد و اظهار کرد: روزی نیست که در این زمینه مراجعه‌ای به اداره کل میراث فرهنگی نشود. میل به استفاده از این بناها در استان زیاد شده و نشان می‌دهد که مسافر و گردشگر نیز به آنها رغبت دارد. «ابوالفضل نیکوبیان» گفت: جا افتادن این بناها در استانی مانند مازندران به دلیل تعدد جاذبه‌ها کمی زمان‌بر است. در حال حاضر مخاطبان این بناها بیشتر بومیان و شهروندان هستند که اتفاقا استقبال خوبی هم دیده می‌شود، اما قطعا در درازمدت مورد توجه گردشگران نیز قرار می‌گیرد.