معروف‌ترین و معتبرترین داور ایرانی که سابقه سوت زدن در فینال المپیک، جام‌کنفدراسیون‌ها و جام‌باشگاه‌های جهان را دارد می‌توانست فینال جام‌جهانی را هم سوت بزند و اگر پای مناسبات پشت پرده در میان نبود نام فغانی به فهرست برترین داوران تاریخ فوتبال اضافه می‌شد.
او در ۴۱سالگی بیش از هر زمان دیگری از رؤیای دوران کودکی‌اش که همان قضاوت فینال جام‌جهانی باشد دور شده اما معتقد است هنوز هم می‌تواند ماموریت غیرممکن زندگی ورزشی‌اش را به سرانجام برساند و وداع باشکوهی با دنیای قضاوت داشته باشد. با علیرضا فغانی که چند روز قبل به عنوان بهترین داور ایران انتخاب شد و این روزها خودش را برای حضور در قضاوت در جام جهانی۲۰۲۲ قطر آماده می‌کند گفت‌وگو کرده‌ایم و او خاطراتش از زمین‌های خاکی شهرری تا سوت‌زدن در ورزشگاه مخوف و غول‌آسای ماراکانای برزیل را بازگو کرد.
- قضاوت اساسا کار دشواری است و داوری در فوتبال هم مشکلات دوچندانی دارد. از چه زمانی به قضاوت علاقه‌مند شدید؟
پدر من داور فوتبال بود و همین یک دلیل کافی بود تا به سمت قضاوت و دنیای داوری کشیده شوم. حداقل سن برای ثبت‌نام در کلاس‌های داوری ۱۶سال بود و به محض اینکه شرایط سنی برایم مهیا شد به این کلاس‌ها رفتم و این نخستین قدمی بود که برای ورود به دنیای داوری برداشتم.
- پس ژن خوب باعث شد داوری فوتبال را به‌عنوان حرفه انتخاب کنید؟
ژن خوب نیستم اما شاید اگر پدرم داور نبود هیچ‌وقت این حرفه را انتخاب نمی‌کردم.
- اولین بار در چه مسابقاتی قضاوت کردید؟
در همان سن ۱۷-۱۶ سالگی به‌عنوان داور مسابقات رده‌های پایه استان تهران انتخاب شدم و علاوه بر آن در زمین‌های خاکی شهرری هم سوت می‌زدم. در واقع قضاوت را از زمین‌های خاکی شروع کردم.
- قضاوت و داوری شاخه‌های مختلفی دارد. به تحصیل در رشته حقوق و نشستن روی صندلی قضاوت هم فکر می‌کردید؟
در کشور ما انتخاب شغل، ریشه موروثی دارد و در این زمینه خیلی‌ها از پدر یا برادر بزرگ‌تر پیروی می‌کنند. من و برادرم هم از وقتی خودمان را شناختیم در زمین فوتبال همراه پدرمان بودیم و در نوجوانی با مفهوم قضاوت و داوری به‌خصوص در زمین فوتبال بیشتر آشنا شدیم. ما دنباله‌رو راه پدر بودیم و به همین دلیل داوری فوتبال را انتخاب کردیم. هر چند هنوز هم معتقدم داوری شغل نیست و بهتر است برای امرارمعاش حرفه بهتری انتخاب کنید.
- خودتان هم در زمین‌های خاکی فوتبال بازی می‌کردید؟
همان موقع که تازه در کلاس‌های داوری قبول شده بودم و در مسابقات پایه استان تهران سوت می‌زدم در زمین‌های خاکی شهرری هم فوتبال بازی می‌کردم و به تیم اتکای تهران هم راه پیدا کردم. وقتی تیم اتکا یک سطح بالا آمد و به مسابقات لیگ راه پیدا کرد، عطای فوتبال را به لقایش بخشیدم و قضاوت را جدی‌تر گرفتم چون طبق قوانین، داوری که در یک سطحی سوت می‌زند نمی‌تواند در همان سطح فوتبال بازی کند.
- اگر فوتبال را ادامه می‌دادید فوتبالیستی حرفه‌ای می‌شدید یا بهتر شد که قضاوت را جدی‌تر گرفتید؟
احتمال اینکه فوتبالیست موفقی نمی‌شدم زیاد بود چون هزار و یک اتفاق در فوتبال رخ می‌دهد. گاهی یک برخورد ساده موجب مصدومیت شدید بازیکن می‌شود و او را تا ابد از فوتبال دور می‌کند. الان هم خوشحالم که در کار داوری ماندم و نتیجه گرفتم.
- پدر شما داوری خوشنام و مربی فوتبال هم بود. فکر نمی‌کنید با سفارش‌های او می‌توانستید فوتبالیست حرفه‌ای شوید؟
در همه سال‌هایی که به‌عنوان داور فوتبال کار کرده‌ام با چنین حرف و حدیث‌هایی مواجه بوده‌ام اما همیشه کار خودم را کرده‌ام و مسیر درست را رفته‌ام. مردم می‌گفتند چون پدرش داور است سفارش پسرش ر ا هم کرده اما این حرف‌ها برایم مهم نبود و تلاش کردم در مستطیل سبز جواب این حرف‌ها را بدهم.
- طی کردن مسیر طولانی قضاوت و داوری کار سختی است و شاید به همین دلیل عمر مفید قضاوت در فوتبال ایران زیاد نیست. در این سال‌های طولانی اتفاقی رخ داده که شما را از داوری در زمین فوتبال دلزده کند؟
وقتی در زندگی هدف‌گذاری کرده باشید هیچ اتفاقی شما را دلسرد نخواهد کرد. هر چه گذشت به قول معروف پوستم کلفت‌تر شد و یاد گرفتم که چگونه در برابر موانع و مشکلاتی که بر سر راهم قرار می‌گیرد مقاومت کنم. فکر می‌کنم در چنین مواقعی مقاومت بهتر از انتقاد و موضع‌گیری جواب می‌دهد و این رویه من در این سال‌ها بوده است.
- می‌گویند علیرضا فغانی هرکاری را به بهترین شکل ممکن انجام می‌دهد. از همان ابتدا برای بهترین‌شدن در دنیای قضاوت وارد این حرفه شدید یا اینکه با گذشت زمان و کسب تجربه بیشتر، به جایگاه فعلی رسیدید؟
در مدرسه به ما یاد داده بودند که اگر هدفمان را انتخاب کنیم راحت‌تر به آن می‌رسیم. وقتی برای فوتبال و قضاوت به زمین‌های خاکی شهرری می‌رفتم به اطرافیانم می‌گفتم هدفم سوت زدن در فینال جام‌جهانی است و همه آنها به من می‌خندیدند. خیلی‌ها حرف‌هایم را به تمسخر می‌گرفتند اما عده‌ای هم بودند که مدام به من دلگرمی می‌دادند و می‌گفتند برای رسیدن به آرزوهایت باید قوی باشی. همان تمسخرها باعث شد قضاوت را جدی‌تر بگیرم. خیلی از کسانی که مرا مسخره می‌کردند از دنیا رفته‌اند اما آنها که مانده‌اند بعد از هر موفقیت تبریک می‌گویند.
- وجه مهم کار شما قضاوت‌های پرتعداد در تورنمنت‌های مهم فوتبال است. رودررو شدن با فوتبالیست‌های سرشناس برای شما چالش نگران‌کننده‌ای بود؟
در کلاس‌های داوری فیفا و ای‌اف‌سی داوران را به لحاظ روانی آماده قضاوت در مسابقات بزرگ می‌کنند اما در این مورد خاص خودم را مدیون پدرم می‌دانم که کار بزرگی برای من و برادرم کرد. با اجبار پدرم به کلاس‌های زبان رفتیم و زبان انگلیسی را فراگرفتیم و همین باعث موفقیت ما در دوره‌های آموزشی داوری شد. حضور در کلاس‌های زبان در ابتدا اجباری بود اما آرام‌آرام خودمان علاقه‌مند شدیم و حالا به واسطه تسلط به زبان انگلیسی ارتباط بهتری با بازیکنان خارجی برقرار می‌کنم. بعد از آمادگی جسمانی، یادگیری زبان انگلیسی را دلیل موفقیتم در داوری می‌دانم.
- شما در برخورد انضباطی با بازیکنان بزرگ ید طولایی دارید که مهم‌ترین آن برخورد با رونالدو در یکی از بازی‌های تیم ملی پرتغال در مسابقات جام‌کنفدراسیون‌ها بود. از اینکه به بازیکنان بزرگ کارت زرد بدهید هراس ندارید؟
اولین نکته‌ای که در کلاس‌های آموزشی داوری به داوران آموزش می‌دهند اعمال قانون است و اینکه همه بازیکنان در برابر قانون برابرند. اگر هدف اعمال قانون و برقراری عدالت باشد بازیکنان بزرگ هم در امان نخواهند بود. در مسابقات جام‌کنفدراسیون‌ها هم وقتی رونالدو در یکی از صحنه‌ها به رأی داور اعتراض کرد یک تذکر جدی به او دادم و با همان تذکر ماجرا خاتمه پیدا کرد.
- در پایان بازی با رونالدو صحبتی نداشتید؟
امثال رونالدو حرفه‌ای فکر می‌کنند و بعد از هر بازی به تیم داوری خسته نباشید می‌گویند و به بازی بعد فکر می‌کنند. آنها می‌دانند همه اتفاقات به همان ۹۰دقیقه مربوط می‌شود و بعد از سوت پایان بازی باید همه‌چیز را فراموش کنند اما در فوتبال ایران این مسائل رعایت نمی‌شود.
- البته در ۲ هفته ابتدایی لیگ برتر موج اعتراض به داوری کمتر شده است.
قوانین سختگیرانه فیفا و مدیریت فدراسیون فوتبال باعث شده داوران ایران با آرامش بیشتری سوت بزنند. از همین ابتدای لیگ هر مربی، بازیکن یا مدیری که علیه تیم داوری مصاحبه کند احضار خواهد شد و فکر می‌کنم تصمیماتی از این دست موجب تلطیف فضایی شود که علیه داوران ما شکل گرفته است.
- معروف‌ترین فوتبالیستی که از شما اخطار گرفته چه‌کسی بوده است؟
در مسابقات جام‌باشگاه‌های جهان سال ۲۰۱۵ بود که رونالدینیو بازیکن مستقیم خودش را بدون توپ زد و به این بازیکن کارت قرمز مستقیم دادم. بعد از اینکه از زمین اخراج شد خیلی ناراحت و عصبانی بود اما با دیدن آن صحنه متوجه شد که تصمیم من درست بوده و در همه مصاحبه‌ها از عملکرد خودش ابراز ناراحتی می‌کرد.
- در زندگی شخصی و بیرون از مستطیل سبز هم قضاوت می‌کنید؟
قضاوت درباره دیگران کار درستی نیست و جامعه امروز ما با معضلی به نام قضاوت درباره دیگران دست‌وپنجه نرم می‌کند. من هم مثل همه مردم گاهی در مورد دیگران قضاوت می‌کنم اما تلاشم این است که در مورد دیگران قضاوت نکنم تا خودم کمتر مورد قضاوت قرار بگیرم.
- معمولا اطرافیان را از قضاوت منع می‌کنید؟
از آنجا که اهل نصیحت کردن نیستم به کسی درس اخلاق نمی‌دهم مگر اینکه اطرافیان خودشان بخواهند در موارد خاص مشورت بگیرند.
- شما را به‌عنوان پرافتخارترین داور ایرانی می‌شناسند. در ۴۱سالگی آرزویی دارید که در حرفه قضاوت به آن نرسیده باشید؟
هدفم سوت زدن در فینال جام‌جهانی بود که به قضاوت در بازی رده‌بندی جام‌جهانی ختم شد. رسیدن به موفقیت سخت است اما همیشه در شرایط سخت کورسوی امید وجود دارد. معتقدم در جام‌جهانی ۲۰۲۲ کار بسیار سختی پیش‌رو دارم و اگر بازی به بازی پیش برویم اوضاع بهتر خواهد شد. همیشه به کمک‌هایم می‌گویم اگر در هر بازی بهترین قضاوت را انجام بدهیم و بازی به بازی پیش برویم اتفاقات خوبی برایمان رخ می‌دهد و با دست پر به کشور برمی‌گردیم.
- جام‌جهانی ۲۰۲۲ آخرین حضور شما در یک تورنمنت مهم بین‌المللی خواهد بود. فکر می‌کنید رؤیای سوت زدن در فینال جام‌جهانی محقق شود؟
هیچ اتفاقی بعید و غیرممکن نیست؛ همانطور که از زمین‌های خاکی جنوب شهر شروع کردم و از فینال المپیک سر درآوردم و در ورزشگاه ماراکانای برزیل که بزرگ‌ترین ورزشگاه جهان است سوت زدم و داور دیدار رده‌بندی جام‌جهانی هم بودم.
- علاقه‌ای به پست‌های مدیریتی در دوران بازنشستگی دارید؟
مدیریت در فوتبال اصلا با روحیه من سازگار نیست و علاقه‌ای به این کار ندارم. دوست دارم سرم در لاک خودم باشد و نمی‌خواهم مدام در کانون انتقادها باشم. فعلا برای داوری انگیزه و انرژی دارم و روزی که این اشتیاق را نداشته باشم برای همیشه با دنیای قضاوت خداحافظی خواهم کرد. در دوران بازنشستگی هم دوست دارم در بخش آموزش و نظارت فعالیت کنم.
- البته این احتمال هم وجود دارد که از طرف فیفا یا ای‌اف‌سی پیشنهادی داشته باشید. به پست مدیریتی در فیفا یا کنفدراسیون فوتبال آسیا هم فکر نمی‌کنید؟
در بخش مدیریتی، فیفا بر اساس رابطه و تعاملی که با فدراسیون‌ها دارد عمل می‌کند. خودم دوست دارم به بخش تدریس و آموزش در سطح بین‌المللی ورود کنم و فکر می‌کنم در بحث مدیریتی به ما دور نمی‌دهند. رئیس کمیته داوران ای‌اف‌سی کره‌ای و نایب‌رئیس قطری است. الان پول حرف اول و آخر را می‌زند. از طرفی مگر ما در فیفا یا ای‌اف‌سی کرسی داریم که به فکر کرسی دیگری باشیم؟ ما کسی را نداریم که تأثیرگذار باشد. حتی علی دایی هم که برند فوتبال ایران است برای عضویت در یکی از کمیته‌های فیفا یا ای‌اف‌سی به حمایت کرسی قدرتمند و پشتوانه مالی نیاز دارد.
- بازی‌به بازی پیش می‌روم
سازوکار انتخاب داوران جام‌جهانی به حدی پیچیده و سختگیرانه است که حتی نام داور ممتازی مثل علیرضا فغانی به سختی در فهرست مسافران جام‌جهانی ۲۰۲۲ قرار می‌گیرد. فغانی که دیدار رده‌بندی جام‌جهانی ۲۰۱۸ روسیه و فینال المپیک ۲۰۱۶ ریو را سوت زده، اخیرا نامزد حضور در جام‌جهانی ۲۰۲۲ شده اما برای قرار گرفتن در فهرست نهایی باید آزمون قضاوت در چند تورنمنت بین‌المللی را پشت‌سر بگذارد.
- برای سوت زدن در دومین جام‌جهانی چقدر شانس دارید؟
روال معمول به این صورت است که داوران منتخب فیفا به تورنمنت‌های مختلف اعزام می‌شوند و قضاوت آنها موردارزیابی قرار می‌گیرد تا به استانداردهای فیفا برسند. با اینکه طی چند سال اخیر در تورنمنت‌های مهمی حضور داشته‌ام اما هیچ تضمینی وجود ندارد که یکی از مسافران جام‌جهانی بعدی باشم.
- فهرست نهایی داوران جام‌جهانی چه زمانی اعلام می‌شود؟
طبق اعلام فیفا تا اواخر سال۲۰۲۱ مشخص می‌شود که چه داورانی در جام‌جهانی۲۰۲۲ سوت می‌زنند.
- چقدر امیدوارید که در آخرین سال‌های قضاوت‌تان در جام‌جهانی سوت بزنید؟
ما بازی‌به بازی جلو خواهیم رفت و امیدوارم در همان تعداد بازی‌هایی که برای تیم داوران ایرانی درنظر می‌گیرند نمره قبولی بگیریم و با دست پر به کشور برگردیم. اینکه می‌گویم بازی‌به‌بازی پیش می‌رویم دلیلش این است که بسیاری از داوران بین‌المللی یک بازی بیشتر در جام‌جهانی قضاوت نکرده‌اند و بنا به دلایلی کنار رفته‌اند؛ مثلا نیشی مورای ژاپنی فقط دیدار افتتاحیه جام‌جهانی را سوت زد و من که در آن بازی داور چهارم بودم با چشم خودم دیدم که چنین داور باتجربه‌ای چگونه به راحتی از دور مسابقات کنار گذاشته شد.
- مرد فینال های سرنوشت ساز
علیرضا فغانی در خانواده ای فوتبالی و ورزشی بزرگ شده است. پدرش محمد فغانی، داور فوتبال بوده و برادر او، محمدرضا نیز داوری می‌کند. او از سال ۲۰۰۸ وارد فهرست داوران بین‌المللی شده و به واسطه قضاوت مسابقات مهم بین المللی، پرافتخارترین داور ایرانی است.
فینال لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۴
فینال جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۵
فینال جام باشگاه‌های جهان ۲۰۱۵
فینال فوتبال المپیک ۲۰۱۶ ریو
دیدار نیمه نهایی جام کنفدراسیون‌ها ۲۰۱۷
دیدار رده‌بندی جام جهانی ۲۰۱۸
فغانی با شش بار قضاوت دربی تهران پس از محسن ترکی که ۷ بار این بازی را سوت زده، در رده دوم رکوردداران قضاوت بین سرخابی‌های پایتخت است.