به گفته جعفر پاشایی، اجرای آزمایشی این طرح بر مبنای ابلاغیه‌ای کلید می‌خورد که وزیر پیشین آموزش و پرورش خطاب به استانداران صادر کرده است. براساس این ابلاغیه، زبان مادری در مقاطع چهارم ابتدایی و نهم دوره اول متوسطه آموزش داده خواهد شد و جزئیاتی همچون محتوا و ساعات آموزش برعهده مدارس هر استان خواهد بود. براساس اعلام مدیرکل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی، دانش‌آموزان مدارس منتخب در این استان، هفته‌ای دو ساعت و در مجموع ۶۰ساعت زبان ترکی را آموزش خواهند دید.
- ادامه چالش در مسیر تحقق مطالبه دیرین
البته مسئله آموزش زبان مادری یا محلی در مدارس و دانشگاه‌ها، سال‌های طولانی است که بین نهادهای قانونگذار و اجرایی بدون نتیجه خاصی پاسکاری می‌شود. اصل۱۵ قانون اساسی به‌عنوان سند قانونی این مسئله سال‌هاست محل مناقشه موافقان و منتقدان تدریس زبان مادری است و تفاسیر گوناگونی از آن شده است. مجلسی‌ها می‌گویند: اصل۱۵ قانون اساسی این زمینه را فراهم کرده تا زبان‌هایی مانند ترکی، کردی و... در مدارس آموزش داده شوند اما آموزش و پرورش سال‌هاست می‌گوید که قانونگذار او را رسما موظف نکرده و حتی عنوان کرده که زبان معیار فارسی است و گاهی هم بهانه می‌آورد که این کار آموزش کودکان را در سایر دروس دشوار می‌کند.
در وزارت علوم هم پس از افزایش فشارها و انتقادات از سوی نمایندگان برخی از استان‌ها، چند واحد زبان محلی به‌صورت اختیاری در بعضی رشته‌های دانشگاهی دانشگاه‌های خاص گنجانده شده است که البته هواداران آموزش زبان مادری در مدارس و دانشگاه‌ها را راضی نکرده است. آنها همچنان آموزش زبان مادری و قومی را یکی از تکالیف مسئولان براساس اصل۱۵ قانون اساسی می‌دانند و از بابت محقق نشدنش گلایه دارند.
- اصل۱۵ قانون اساسی و پیشینه موضوع
در اصل پانزدهم قانون اساسی آمده است: «زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان وخط باشد ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات ورسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.» مسئله آموزش زبان مادری اگرچه یکی از چالش‌های قدیمی در حوزه سیاستگذاری آموزشی در کشور است اما با روی کار آمدن دولت یازدهم، به‌دلیل تأکیدات حسن روحانی به این مسئله در دوره تبلیغات انتخاباتی، بیش از گذشته در معرض توجه افکار عمومی قرار گرفت.
این مسئله یکی از شعارهای انتخاباتی رئیس‌جمهور بود و در مقاطع مختلف برخی مسئولان دولتی به اجرای برنامه‌هایی در راستای آموزش زبان مادری در مدارس و دانشگاه‌ها تأکید کردند، با وجود این تأکیدات، عملا، به‌ویژه در حوزه آموزش عمومی هیچ نتیجه‌ای حاصل نشد. از همین رو، در تیرماه امسال، ۱۳۹نفر از نمایندگان مجلس، طرح اجرای اصل یک قانون اساسی را مطرح کردند تا وزارت آموزش و پرورش را مکلف کنند، تدریس زبان مادری را در کنار زبان معیار در مدارس در دستور کار قرار دهد.
درپی اعلام وصول این طرح که در حال طی مراحل قانونی در مجلس است و وجود برخی مناقشات درخصوص تفسیر اصل۱۵ قانون اساسی، مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی کارشناسی درباره این موضوع تهیه و در این‌باره اعلام نظر کرد. نویسندگان گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس معتقدند که طبق آنچه در متن اصل۱۵ قانون اساسی آمده، تدریس ادبیات محلی در مدارس آزاد است و ادبیات مقوله‌ای متفاوت از زبان است.
براساس این گزارش هرگونه سیاستگذاری درخصوص این قسمت از اصل پانزدهم قانون اساسی باید تنها معطوف به ادبیات زبان‌های محلی و قومی باشد و نه تدریس زبان‌های محلی و قومی. این داوری مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که طرح جدید نمایندگان مجلس نیز اگر صرفا بر آزاد بودن تدریس ادبیات زبان‌های محلی در مدارس تأکید کند، عملا تکرار اصل۱۵ قانون اساسی است و گام جدیدی بر نداشته و اگر شامل مواردی فراتر از تدریس ادبیات محلی به دانش‌آموزان شود، گامی برخلاف اصل۱۵ قانون اساسی به‌حساب می‌آید.
- موانع جدی چیست؟
در روزهای گذشته مسئله تدریس آزمایشی زبان ترکی در برخی مدارس استان آذربایجانی شرقی با استقبال مردمی در این مناطق مواجه شده است اما کارشناسان آموزشی می‌گویند که این قدم دیر هنگام اگرچه برای تحقق یک خواسته قدیمی خوب است اما معلوم نیست چقدر دوام داشته باشد و به آموزش در همه مدارس این استان برسد و حتی در استان‌های دیگر که اقوام ایرانی همچون کردها و... در آنها زندگی می‌کنند هم گسترش پیدا کند.
حالا سؤال این است که موانع جدی و اصلی بر سر آموزش زبان قومیت‌های دیگر که می‌تواند به همبستگی بیشتر اقوام ایرانی منجر شود، چیست؟ اگر قانون وجود دارد چرا مجریان راضی به اجرای آن نمی‌شوند و اگر مشکل قانونی وجود دارد چرا نهادهای قانونگذار آن را حل نمی‌کنند؟
بهرام محمدیان، معاون سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش درباره علت اجرا نشدن این قانون به همشهری گفت: «اصل پانزدهم قانون اساسی مربوط به آموزش زبان‌های دیگر در مراکز آموزشی نیست. در این قانون آمده زبان فارسی باید در مدارس آموزش داده شود و تنها تدریس ادبیات سایر زبان‌ها در مدارس آزاد است. بنابراین نمی‌توان به ما خرده گرفت که چرا آموزش زبان سایر قومیت‌ها را در مدارس نداریم. »
محمدیان سپس با بیان اینکه این مشکل قانونی نمی‌تواند از طریق وزارت آموزش و پرورش حل شود، افزود: «این موضوع باید در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی یا تشخیص مصلحت نظام مطرح شود و اعضای یکی از این دو نهاد تفسیر دقیق این قانون را مشخص کنند تا تکلیف به درستی روشن شود. »
او درباره علت اینکه چرا حداقل ادبیات اقوام دیگر در مدارس آموزش داده نمی‌شود، گفت: «بله در این‌باره هم مشکل وجود داشت که ما با طراحی کتاب استان‌شناسی تلاش کردیم این مشکل را تا حدودی حل کنیم. در این کتاب ما مشاهیر ادبی زبان‌های دیگر، تاریخ ادبیات، گونه‌های شعری و متون ادبی شاخص هر قومیت را معرفی کردیم. این کتاب در مقطع متوسطه دوم تدریس می‌شود.
که البته این کتاب هم در وزارتخانه مخالفانی داشت که نباید اینطور به ادبیات اقوام دیگر پرداخت. » او سپس توضیح داد: «البته ما بارها در آموزش و پرورش نسبت به تدریس زبان مادری قومیت‌های دیگر هم بحث کرده‌ایم و در جلسات شورای معاونین گفتیم که باید زبان‌های ایرانی را در مدارس آموزش دهیم، حتی بحث شد که یک واحد اختیاری در مقطع متوسطه در تمام شهرهای ایران برای آن بگذاریم تا هرکس که تمایل داشت این گنجینه زبانی را یاد بگیرد چون باعث تقویت مراودات فرهنگی خواهد شد.
به‌دنبال این صحبت‌ها آموزش غیرحضوری دو تا سه زبان را از طریق سامانه رشد فراهم کردیم که شامل زبان‌های آذری، عربی و کردی بود که با خروج من از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی رها شد. البته این را هم بگویم کسانی که این بحث را مطرح می‌کنند بیشتر دنبال واگرایی هستند تا همگرایی، کشور این روزها نیاز به همگرایی دارد. »
- کسی مشاهیر غیرفارسی زبان را نمی‌شناسد
روح‌الله حضرت‌پور، نماینده مردم ارومیه هم درباره موانع آموزش زبان مادری به همشهری گفت: «ما بارها برنامه‌هایی را برای تقویت زبان بومی هم به آموزش و پرورش و هم آموزش عالی داده‌ایم و خواهان این شدیم که ساعاتی از برنامه دانش‌آموزان و دانشجویان را برای آن درنظر بگیرند اما در نهایت اقدام چشمگیری در این زمینه از سوی مدیران هر دو وزارتخانه ندیدیم. » او با بیان اینکه بارها از مسئولان آموزش و پرورش و وزارت علوم درباره علت این کم کاری سؤال پرسیده‌ایم و به آنها تذکر داده‌ایم، افزود:
«متأسفانه هیچ‌گاه پاسخ درخوری در این‌باره نشنیده‌ایم و من فکر می‌کنم مسئله مشکل قانونی نیست و فقط اراده‌ای برای این امر مهم وجود ندارد. » نماینده مردم ارومیه در مجلس آموزش زبان‌های بومی را موجب تقویت فرهنگ، آداب و رسوم و درنهایت حفظ روحیه ملی و میهنی دانست و اظهار داشت: «متأسفانه هم‌اکنون مردم بسیاری از مشاهیر مطرح ایرانی غیرفارسی زبان را نمی‌شناسند و همچنین در مناطق آذری، کردی و عربی سنن و آداب کهن خود را که موجب انسجام نظام خانواده، روستا و کشور شده فراموش کرده‌اند درحالی‌که اگر زبان این قومیت‌ها را به‌عنوان زیر بنای فرهنگی تقویت کنند، تمام این مسائل نیز به‌خودی خود حل می‌شود. »
- دستور نگارش زبان‌های دیگر در معرض فراموشی مطلق
حضرت‌پور معتقد است که علت اصلی بی‌توجهی به آموزش زبان قومیت‌های دیگر، نگاه امنیتی است: «مدیران باید بدانند که حق مسلم اقوام ایرانی است که زبان بومی آنها در مراکز آموزشی رسمی تدریس شود و همه مردم ایران باید احساس کنند که حقوق شهروندی واحدی دارند. » او با هشدار نسبت به خطر جدی از بین رفتن زبان سایر قومیت‌های ایرانی که جزو گنجینه فرهنگ ایران محسوب می‌شوند گفت: «همین الان هم زبان‌های دیگر به‌علت بی‌توجهی دولت‌ها دستخوش تغییرات متعددی شده و بسیاری از کودکان و نوجوانان و حتی جوانان آن مناطق نمی‌توانند کامل با زبان مادری خودشان صحبت کنند و بنویسند. نگارش این زبان‌ها در معرض فراموشی مطلق است و از این جهت نیاز به توجه‌دارند. »