بخشی از این ۴دهه جنگ را ماشین جنگی شوروی رقم زده و بخشی دیگر را آمریکا. اما تقریبا طی همه این سال‌ها، گروه‌های افغان هم با یکدیگر درگیر بوده‌اند. ثمره این درگیری جز ویرانی و قربانی شدن مردم بی‌گناه، چیز دیگری نبوده است. نسیم «صلح» اما گویی قرار است بالاخره بر تن رنجور افغانستان بوزد. طی یک سال گذشته، نمایندگان طالبان و آمریکا مشغول مذاکرات صلح بوده‌اند.
۹دور مذاکره اکنون به پیش‌نویس توافقی منتهی شده که قرار است طی روزهای آینده میان ۲طرف به امضا برسد تا نقطه آغازی باشد برای مذاکرات فراگیر صلح در افغانستان. شناخت افغانستان و وقایع داخلی آن اما همیشه دشوار بوده است. وحید مژده از شخصیت‌های سیاسی افغان که خود زمانی عضو گروه طالبان بوده و اکنون نیز با تفکرات سیاسی این گروه همراه است، در یک گفت‌وگوی تلفنی از کابل با روزنامه همشهری می‌گوید که آنچه دیگران بیرون مرزهای افغانستان می‌بینند و می‌شنوند، همه واقعیت‌های این کشور نیست. او حمله‌های طالبان را در پاسخ به حمله‌های نیروهای دولتی و آمریکایی به روستاهای تحت کنترل این گروه می‌داند.
مژده اقدامات طالبان را نه یک حرکت تروریستی، بلکه قیامی در برابر اشغال می‌داند. به گفته او که از چهره‌های نزدیک به مذاکرات افغانستان به شمار می‌رود، طالبان در گفت‌وگوهای صلح به‌عنوان گروهی که توانسته آمریکا را بیرون کند، با دیگر گروه‌های افغان طرف خواهد شد؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد طالبان بخش بیشتری از قدرت را در آینده افغانستان طلب خواهد کرد.
- دور نهم مذاکرات میان طالبان و آمریکا در قطر ۱۰روز طول کشید، درحالی‌که از ابتدا گفته می‌شد توافق صورت گرفته و حتی متن آن نیز به زبان‌های فارسی، انگلیسی و پشتو تهیه شده است. چرا گفت‌وگوها آنقدر طولانی شد؟ آیا هیأت‌های مذاکره‌کننده در آخرین مرحله دچار اختلاف شدند؟
طولانی شدن دور نهم مذاکرات ۲دلیل عمده داشت؛ یکی اینکه دو طرف بر سر چگونگی خروج نیروهای خارجی از افغانستان دچار اختلافاتی بودند و دیگر اینکه مذاکره بر سر پیمان امنیتی که میان دولت افغانستان و آمریکا وجود دارد اندکی طولانی شد. آمریکایی‌ها از طالبان تضمین می‌خواستند که از حمله به نیروهایی که در حال خروج هستند خودداری کند. طالبان هم بر لغو پیمان امنیتی میان دولت افغانستان و دولت آمریکا اصرار داشت که خب به‌نظر می‌رسد اکنون که متن توافق نهایی شده، ۲طرف بر سر این موضوع‌ها توافق کرده‌اند.
- جزئیاتی از توافق منتشر شده است. زلمای خلیلزاد که از طرف دولت آمریکا مذاکرات را پیش می‌برد اعلام کرده که بر سر خروج ۵هزار و ۴۰۰سرباز آمریکایی طی ۱۳۵روز توافق شده است. به‌عبارت دیگر، همچنان ۸هزار و ۶۰۰نیروی آمریکایی در افغانستان باقی می‌مانند. آیا طالبان پذیرفته که نیروهای آمریکایی فعلا به‌طور کامل خاک افغانستان را ترک نکنند؟ پیش از این، شرط طالبان برای صلح، خروج کامل نیروها بود.
براساس توافق صورت گرفته خروج نیروها از افغانستان طبق یک جدول زمانی انجام می‌شود. یعنی تمام نیروها همزمان خارج نمی‌شوند. از مجموع ۱۴هزار سرباز، همین تعداد ۵هزار و ۴۰۰نفری که شما گفتید خارج می‌شوند. ابتدا ۵پایگاه تخلیه می‌شود و مراحل بعدی قدم به قدم طبق توافق صلح دنبال می‌شود.
- مذاکرات به پایان رسیده اما حملات طالبان همچنان ادامه دارد. تازه‌ترین حمله، دوشنبه شب اتفاق افتاد که در جریان آن انفجار یک تراکتور بمب‌گذاری شده در شرق کابل باعث کشته شدن ۱۶نفر شد. تکلیف این حمله‌های طالبان چیست؟ چرا طالبان همچنان اصرار دارد به حملاتش ادامه دهد، درحالی‌که به‌زودی با آمریکا پای یک توافق صلح را امضا می‌کند؟
ببینید اتفاقاتی در افغانستان می‌افتد که از چشم رسانه‌ها پنهان می‌ماند. شما تنها آنچه در کابل و برخی شهرهای بزرگ رخ می‌دهد را می‌بینید. افغانستان فقط کابل نیست. طالبان در اعلامیه‌ای که پس از انفجار دوشنبه شب منتشر کرد گفته است که این حمله در انتقام از حمله روزهای اخیر نیروهای دولتی در غزنی و دیگر مناطق است. رسانه‌ها به‌صورت بسیار سیستماتیک از انعکاس کشتارهایی که در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد، خودداری می‌کنند. طالبان حملات خود را در واکنش به حمله‌های دولت انجام می‌دهد.
- ببینید اینکه بگوییم حملات طالبان پاسخی به حملات دولت است یا در واکنش به‌شدت عملی است که دولت علیه نیروهای طالبان به خرج می‌دهد، دیگر یک توجیه تکراری است. ما ناظر براتفاقات افغانستان هستیم. آمریکا مدت‌هاست که حملاتش را در افغانستان متوقف کرده است. شاهد هستیم که نیروهای دولتی افغانستان هم آنقدرها قدرتی ندارند. همین چند روز قبل، شهر قندوز برای سومین بار در آستانه سقوط بود و نیروهای دولتی توانایی مقابله با حمله طالبان را نداشتند. چرا طالبان حملاتش را ادامه می‌دهد؟ حملاتی که مردم قربانی اصلی آن هستند.
صحبت‌های شما نشان می‌دهد که متأسفانه حتی دوستان ایرانی ما هم از اتفاقات داخل افغانستان خبر ندارند. ببینید در اینجا شبانه حملاتی در مناطق تحت کنترل طالبان اتفاق می‌افتد که چیزی شبیه قتل‌عام مردم است. یعنی شبانه به روستاهایی حمله می‌کنند که در مناطق تحت کنترل طالبان قرار دارند اما نیروهای طالبان در آنجا حضور ندارند. خانه مردم، بازارها، درمانگاه‌ها هدف حمله هلی‌کوپترها قرار می‌گیرند. همین چند روز پیش در غزنی هم این اتفاق افتاد. اینکه می‌گویید نیروهای آمریکایی عملیات‌شان را در افغانستان متوقف کرده‌اند هم از اساس اشتباه است. شما گفته‌های منابع آمریکایی را تکرار می‌کنید؟ همین چند روز پیش یک سرباز آمریکایی در عملیاتی در ولسؤالی زابل کشته شد. در سال‌جاری درمجموع ۱۵ تا ۱۶سرباز آمریکایی کشته شده‌اند. بنابراین حملات آمریکا همچنان در افغانستان ادامه دارد اما رسانه‌ها در سطح بین‌المللی آن‌چیزی را منعکس می‌کنند که رسما از سوی دولت مرکزی افغانستان منتشر می‌شود.
- بنابراین شما همچنان تأکید دارید که حملات طالبان انتقام‌جویانه است.
بله همینطور است. باید ببینید که خارج از کابل چه اتفاقاتی می‌افتد؛ اتفاقاتی که از چشم رسانه‌ها دور می‌ماند. این نیست که تصور کنید خارج از کابل گل و گلزار است و همه‌چیز در پایتخت اتفاق می‌افتد.
- به بحث مذاکرات برگردیم. طی روزهای اخیر گفته می‌شد یکی از مسائل مورد اختلاف میان طالبان و آمریکا، استفاده از لفظ امارت اسلامی برای طالبان در متن توافق بوده است. آیا طالبان پذیرفته که از این لفظ استفاده نشود؟
به هیچ وجه. در متن نهایی، از آغاز تا پایان، از لفظ امارت اسلامی استفاده شده است. اساسا زمانی که طالبان مذاکرات خود را با آمریکا آغاز کرد، اعلام کرد که به‌عنوان امارت اسلامی افغانستان با آمریکایی‌ها مذاکره می‌کند. در بالای متن نوشته شده توافق میان امارت اسلامی افغانستان و ایالات متحده آمریکا. در پایین متن هم ملاعبدالغنی برادر از طرف طالبان و مایک پمپئو از طرف آمریکا توافق را امضا خواهند کرد. آقای خلیلزاد در گفت‌وگوی اخیر خود با تلویزیون طلوع افغانستان گفت که دور جدیدی در افغانستان آغاز می‌شود. او گفت که آنچه پس از این در افغانستان اتفاق می‌افتد به‌خود افغان‌ها مربوط است و آنها باید بنشینند و باهم توافق کنند. آقای خلیلزاد در این گفت‌وگو می‌گوید که امارت اسلامی یک خط قرمز است. به این معنی که یک حکومت اسلامی به آن شکلی که طالبان در گذشته در افغانستان ایجاد کرده بود، برای آمریکا قابل‌قبول نیست.
توجیه آقای خلیلزاد این است که آمریکا طالبان را به‌عنوان یک حکومت به رسمیت نمی‌شناسد. اما بیایید کمی واقع‌بینانه به قضایا نگاه کنیم. اخیرا آقای ترامپ گفت که ما می‌توانیم این جنگ را با کشتن ۱۰میلیون نفر به پایان برسانیم. معنای این جمله بسیار مهم است؛ یعنی از جمعیت ۳۰میلیونی افغانستان، ۱۰میلیون نفر علیه آمریکا می‌جنگند. آنچه طی ۲دهه گذشته در افغانستان رخ داده، نه یک حرکت تروریستی، بلکه قیامی بود در برابر اشغال. این اعتراف آمریکایی‌ها نشان می‌دهد آنها پذیرفته‌اند که حرکت طالبان، یک مقاومت در برابر اشغال افغانستان بوده است. آقای خلیلزاد در صحبت‌های خود می‌گوید که ما نمی‌خواستیم افغانستان به اینجا برسد و این اشتباه ما بود که چنین شد. او اعتراف کرد که آمریکا نمی‌تواند در جنگ پیروز شود و چاره‌ای جز خروج ندارد.
- لحن مقام‌های آمریکایی اما این را نمی‌گوید. دونالد ترامپ همچنان برای طالبان خط و نشان می‌کشد.
آنچه در رسانه‌های آمریکایی می‌آید، همه سیاست آمریکا در قبال افغانستان نیست. ببینید در نخستین ملاقاتی که ۱۰ماه پیش آقای خلیلزاد با طالبان داشت، به نمایندگان طالبان گفت که سیاست آمریکا در قبال افغانستان در چارچوب همین مذاکرات تعیین می‌شود و اگر حرفی از رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا در رسانه‌ها می‌شنوید به آن توجه نکنید. آقای خلیلزاد تأکید کرد که توافق شکل گرفته در مذاکرات، همان چیزی است که در نهایت سیاست آمریکا را در قبال افغانستان می‌سازد. رهبران طالبان هم با وجود اینکه حرف‌های ضدونقیض از آمریکایی‌ها بسیار شنیده‌اند، هرگز نگفتند که مذاکرات را ترک می‌کنند.
- گفته می‌شود بعد از خروج نیروها طبق جدول زمانبندی، مذاکرات بین‌الافغانی آغاز می‌شود. این مذاکرات در چه سطحی و با چه کیفیتی برگزار می‌شود؟
قرار است در چند روز آینده توافق میان طالبان و آمریکا به امضا برسد. قبل از انتخابات، مذاکرات بین الافغانی آغاز می‌شود. یعنی حداکثر تا ۲هفته آینده مذاکرات در نروژ برگزار می‌شود. در این گفت‌وگوها در مورد مسائل مهمی ازجمله نظام سیاسی آینده افغانستان، قانون اساسی و برگزاری انتخابات بحث خواهد شد.
- نماینده‌هایی که از کابل به نروژ می‌آیند، همان‌هایی هستند که دولت معرفی کرده است؟
تعدادی را دولت معرفی می‌کند اما آنها به‌عنوان نماینده دولت در مذاکرات بین الافغانی شرکت نمی‌کنند بلکه از سوی جریان سیاسی خود آنجا حضور خواهند داشت.
- در مذاکرات نروژ، آیا طالبان به‌عنوان یکی از جریان‌های سیاسی کنار دیگر جریان‌ها و هم‌سطح با دیگر احزاب سیاسی افغانستان قرار می‌گیرد؟ یعنی آیا طالبان قرار است در کنار دیگران، دولت آینده را شکل دهد یا سهم بیشتری از قدرت را می‌خواهد؟
جریان‌های مختلف سیاسی قرار است در مذاکرات بر سر آینده افغانستان تصمیم‌گیری کنند اما به هر حال طالبان به‌عنوان قدرتی که آمریکایی‌ها را بیرون کرده، بر سر میز مذاکره می‌نشیند. در واقع این مذاکرات بسیار متفاوت از قبل خواهد بود. گروه‌های مختلف با طالبان برای تشکیل نظام جدید افغانستان مذاکره خواهند کرد.
- سرنوشت آتش‌بس چه خواهد شد؟ آیا در مذاکرات نروژ در این رابطه مذاکره خواهد شد؟ طی روزهای اخیر، خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه طالبان به‌دنبال اجرای آتش‌بس به‌صورت استانی است. یعنی از هر استانی که نیروهای آمریکایی خارج شوند، آتش‌بس در آن منطقه اعلام شود. این را تأیید می‌کنید؟
خیر. توافق این است که در قدم اول، در کابل و ولایت پروان که در کنار کابل قرار دارد، سطح خشونت‌ها کاهش پیدا کند. فعلا کاهش خشونت‌ها در دستور کار است و نه یک آتش‌بس سراسری. طبق گفته طالبان، زمانی که در مذاکرات بین‌الافغانی روی ۲مسئله نظام آینده و قانون اساسی جدید توافق شود، برقراری آتش‌بس در سراسر افغانستان امکان‌پذیر است. نیروهای مسلح طالبان هم با تغییراتی در نیروهای مسلح افغانستان ادغام می‌شوند.
خروج کامل نیروهای آمریکایی ۱۴ماه طول خواهد کشید. طی این مدت، مذاکرات بین‌الافغانی نیز ادامه پیدا خواهد کرد تا یک نظام جدید در افغانستان تشکیل شود.
- بنابراین طالبان همچنان با برگزاری انتخابات در افغانستان مخالف است.
با برگزاری انتخابات در شرایط فعلی همه مخالف هستند، جز آقای اشرف غنی. همه می‌گویند برگزاری انتخابات در این شرایط قابل‌قبول نیست، چرا که امکان تقلب در انتخابات بسیار زیاد است. بدون تردید آقای غنی درصدد است که با تقلب صندوق‌ها را پر از رأی کند و این را هیچ‌کسی نمی‌پذیرد. برگزاری انتخابات به درگیری در ولایات منتهی خواهد شد و بحرانی دیگر را به بحران‌های موجود اضافه خواهد کرد.
- گفته می‌شود چین و روسیه تعهدات طالبان را ضمانت خواهند کرد. دیگر کشورهای منطقه چه نقشی خواهند داشت؟
تا جایی که من اطلاع دارم تقریبا تمامی کشورهای منطقه با روند صلح در افغانستان همراه هستند و این اتفاق را به نفع خود می‌دانند. یک دوره مذاکره سه‌جانبه میان آمریکا، چین و روسیه بر سر افغانستان انجام شد. این مذاکرات پیش از آغاز تنش در خلیج‌فارس بود. آن زمان روسیه اصرار داشت که ایران هم در مذاکرات حضور داشته باشد که با بروز تنش در خلیج‌فارس این موضوع عملا مسکوت ماند.
- تا چه حد فکر می‌کنید توافق میان طالبان و آمریکا موفق باشد و دولت ترامپ مثل رفتاری که در توافق هسته‌ای با ایران کرد، زیر تعهداتش با طالبان نزند؟
خب شرایط توافق آمریکا با ایران و طالبان کمی متفاوت است. آمریکا درمورد ایران از ابزار تحریم استفاده کرده است اما در مورد طالبان و افغانستان چنین ابزاری کارساز نخواهد بود؛ چون اساسا اقتصاد افغانستان آنقدر شکل نگرفته است. اما اگر آمریکایی‌ها از توافق خارج شوند، طالبان همچنان آماده جنگ بوده و چیزی را از دست نداده است. به همین ترتیب، آقای خلیلزاد هم در سخنان خود گفته که اگر طالبان به تعهدات خود عمل نکند، ما به افغانستان باز می‌گردیم. البته که بازگشت آمریکایی‌ها به افغانستان دیگر آنقدرها ساده نیست. بازگشت آمریکا، بسیار پرهزینه تر از خروجش خواهد بود.
توافق این است که در قدم اول، در کابل و ولایت پروان که در کنار کابل قرار دارد، سطح خشونت‌ها کاهش پیدا کند. فعلا کاهش خشونت‌ها در دستور کار است و نه یک آتش‌بس سراسری. طبق گفته طالبان، زمانی که در مذاکرات بین‌الافغانی روی ۲مسئله نظام آینده و قانون اساسی جدید توافق شود، برقراری آتش‌بس در سراسر افغانستان امکان‌پذیر است