- شـکـوه محرم در مینوشهر
- سیاه‌پوشان، تشت‌گذاری و طبق‌کشی از جمله آیین‌ها و سنن مردم قزوین در ماه‌های عزاداری سالار شهیدان است
ناگفته پیداست که قیام امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان مهم‌ترین نقطه عطف تاریخ اسلام برای ایرانیان است. مردم قزوین هم که از دوره آل‌بویه برای شهدای کربلا عزاداری می‌کردند، بعد از استقرار سلاطین صفویه با قدرت تمام به تعزیت امام سوم شیعیان پرداختند. البته آنها این مراسم را مطابق ذوق و سلیقه هنرمندانه خود برگزار کردند و آیین‌ها و سنن ویژه خود را به آن افزودند که از پس قرن‌ها همچنان به قوت خود باقی است.
- سیاه‌پوشان
یکی از آداب و رسومی که مردمان این کهن‌دیار با آن محرم خود را آغاز می‌کنند، آیین «سیاه‌پوشان» است. یک پژوهشگر فرهنگ عامیانه با بیان این‌که مردم قزوین از یک هفته قبل به استقبال ماه محرم می‌روند به همشهری می‌گوید: در این هفته قزوینی‌ها با حضور در تکایا، حسینیه‌ها، مساجد محل و امامزاده‌ها بعد از نظافت این اماکن متبرکه، پرچم‌های سبز، سرخ، سیاه را در جای‌جای این اماکن و گوشه و کنار خیابان و کوچه نصب می‌کنند. علی‌اصغر یوسف گمرکچی سیاه‌پوشان را مهم‌ترین سنت ابتدای محرم در قزوین می‌داند و می‌افزاید: از یک روز مانده به محرم مردمان مذهبی قزوین لباس‌های سیاه خود را از گنجه‌ها بیرون می‌آورند و مرد و زن و کودک و کهنسال یکرنگ می‌شوند و با جامه مشکی خود در مجامع و میادین حضور می‌یابند. او با تأکید بر رونق داشتن رسوم عزاداری مینودری‌ها در ماه‌های محرم و صفر ادامه می‌دهد: این عزاداری‌ها از نخستین روز ماه محرم شروع می‌شود و تا آخر ماه صفر ادامه دارد. ضمن این‌که این ۶۰ روز در قزوین به ۶ دهه تقسیم شده و در هر دهه آیین‌ها و مراسم ویژه‌ای برگزار می‌شود.
- تشت‌گذاری
این کارشناس فرهنگ مردم، «تشت‌گذاری» را از سنت‌های ویژه مردمان ترک‌زبان استان قزوین برمی‌شمرد و می‌گوید: در این مراسم که عمدتاً در مساجد و تکایا برگزار می‌شود، سوگواران حسینی برای یادآوری تشنگی اباعبدالله (ع) ، اهل بیت (ع) و یاران ایشان در دشت نینوا، چند تشت فلزی پر از آب را روی دست می‌گیرند و نوحه می‌خوانند. یوسف گمرکچی مبدا و مرکز اصلی برپایی این مراسم را شهر اقبالیه (سلطان‌آباد سابق) بیان می‌کند و می‌افزاید: در این آیین، هیات‌های مذهبی و دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی، نمادهای عاشورایی خود مانند پرچم، علم و کتل را از انبار تکیه‌ها و حسینیه‌ها خارج کرده و رسما آغاز برنامه‌ها و عزاداری‌های مخصوص ماه‌های محرم و صفر را اعلام می‌کنند.
- طبق‌کشی
این قزوین‌پژوه آیین «طبق‌کشی» را از دیگر سنت‌های عزاداری قزوینی‌ها در دهه نخست محرم عنوان می‌کند و می‌گوید: طبق وسیله‌ای استوانه‌ای‌شکل از جنس چوب به درازی ۵/۱ متر و پهنای یک متر است. ظاهر آن آیینه‌کاری است و روی آن پرهایی سبز و سفید به نشانه کلاهخود امام حسین (ع) قرار دارد. مردم قزوین هنگام عزاداری، این طبق را روی سر خود می‌گذارند و حمل می‌کنند.
یوسف گمرکچی زمان شروع عزاداری‌های خیابانی را در قزوین هفتم محرم می‌داند و اظهار می‌کند: در هفتمین شب محرم، هیات‌های عزاداری از کل استان به امامزاده‌های علی(ع)، آمنه خاتون (س) و بی‌بی شهربانو می‌روند و در قالب دسته‌های متفاوت با برگزاری مراسمی مانند علامت‌کشی، طبق‌کشی، زنجیرزنی و سینه‌زنی عزاداری می‌کنند. او ادامه می‌دهد: در شب تاسوعای حسینی هم دسته‌های عزاداری از مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها به سوی امامزاده سلطان سیدمحمد (ع) سرازیر می‌شوند و در آنجا کنار هم جمع شده و در شب عاشورا همین دسته‌ها به سمت امامزاده حسین (ع) حرکت کرده و یکی از پرشکوه‌ترین عزاداری‌های جهان اسلام را در کنار بارگاه فرزند امام هشتم(ع) برگزار می‌کنند.
- قیمه‌نثار
دیگر پژوهشگر آداب و رسوم محلی در گفت‌وگو با همشهری سبک پخش غذای نذری قزوینی‌ها را در روزهای محرم در ایران بی‌نظیر توصیف می‌کند و می‌گوید: شناخته‌شده‌ترین غذای سنتی قزوین که نوعی از طبخ قیمه‌پلو است، به این دلیل که نثار روح
سیدالشهدا (ع) می‌شود به «قیمه‌نثار» مشهور شده است. حمیدرضا ملازینل با ذکر این‌که پیش‌تر قیمه‌نثار فقط در ماه‌های محرم و صفر در قزوین پخته می‌شد، می‌افزاید: در غذای گفته‌شده که با گوشت فراوان، خلال بادام و پسته قزوینی پخته می‌شود، برنج از خورش جدا نیست زیرا قیمه‌نثار قرار بود (و هست) که به خیل بالایی از عاشقان حسینی داده شود.
او توزیع قیمه‌نثار را به ۲ شکل ناهار در روزهای تاسوعا و عاشورا و شام در شب‌های دیگر محرم‌الحرام شرح می‌دهد و تصریح می‌کند: بعد از این‌که قیمه‌نثار طبخ می‌شود، به صورت مجمع (سینی بزرگ) ۳ یا ۴ نفره بین عزاداران توزیع می‌شود و افراد دور هم و روی همین مجمع (به گویش قزوینی: مرجُمه) به خوردن غذا مشغول می‌شوند. این قزوین‌شناس با بیان این‌که بعدازظهر و شب در مسیرهای تردد از مردم با شربت زعفران با تخم ریحان یا شیر پذیرایی می‌شود، ادامه می‌دهد: اگر محرم مانند امسال در فصل گرم سال باشد، با شربت زعفران و چنانچه در فصل سرد سال قرار بگیرد، با شیر گرم از مردم قزوین پذیرایی می‌شود.
- برپایی سفره‌های نذری
مدیرکل اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین برپایی سفره‌های نذری را از جمله آیین‌های فرهنگ‌ساز بانوان قزوینی در ماه‌های محرم و صفر توصیف می‌کند و می‌گوید: پهن کردن سفره‌های نذری که قرن‌هاست زنان در سرزمین مینونشان انجام می‌دهند، به جز جنبه‌های دینی، مذهبی و معنوی مانند برپایی مراسم دعا، کارکردهای اجتماعی مختلفی دارد و به مانند یک سازمان مردم‌نهاد، بانوان قزوینی را به سوی فعالیت‌های فرهنگی و انجام امور خیر سوق می‌دهد. مریم بیدخام با بیان این‌که اغلب این سفره‌های نذری به نام ائمه معصومین گسترده می‌شود، اظهار می‌کند: سفره‌های حضرت علی (ع)، امام حسن (ع)، حضرت عباس (ع)، حضرت قاسم (ع)، حضرت رقیه (س) و دوازده امام در زمره این سفره‌ها به شمار می‌آیند که در آنها خوراکی‌های مختلفی به عنوان نذری پخش می‌شود.
وی سفره نذری «ولدآبادی» را از جمله سفره‌های نذری مشهور در استان قزوین برمی‌شمرد و می‌افزاید: در ضلع جنوبی امامزاده حسین (ع)، سنگ قبری متعلق به سیدعلی ولدآبادی (روحانی قزوینی) وجود دارد. اگر کسی حاجتی داشته باشد، پارچه سبزی روی این مقبره پهن می‌کند و بین مردم نان وماست توزیع می‌کند تا به حاجت و نذر خود برسد. آنچه آداب، رسوم و سنن عزاداری مردمان مینودری را از سایر نقاط ایران متمایز می‌کند فقط به نحوه برگزاری این آیین‌ها خلاصه نمی‌شود و با حضور در حسینیه‌های قزوین می‌توان فهمید این آیین‌ها و مراسم متناسب با روح شیعی ایجاد شده‌اند و ترویج یافته‌اند. با وجود این لازم است که برای ثبت و ضبط این خرده‌فرهنگ‌های ارزشمند بیش از گذشته تلاش کرد تا هیچ‌گاه شاهد فراموشی این سنت‌های ارزشمند نباشیم.
- تعزیه سلطانیه برای سلطان عشق
- بیش از ۱۰ هزار نفر از استان‌ها، شهرها و روستاهای مختلف برای تماشای تعزیه ایام محرم به روستای سلطانیه می‌آیند
فاطمه رحمتی- ملایر ـ خبرنگار :سلطانیه روستایی کوچک است که هنر تعزیه‌خوانی در آن ۲۰۰ سال قدمت دارد و با نثار هنرش برای سلطان عشق سلطانی می‌کند. این روستا در ۱۵ کیلومتری ملایر و در نزدیکی تپه نوشیجان واقع است و ۵۰ خانوار و ۲۵۰ نفر جمعیت. هنرمندان تعزیه‌خوانی این روستا بیش از ۲ قرن است که در هنر تعزیه فعالیت دارند و به عشق حسین آیین سنتی مذهبی روستا را حفظ کرده‌اند.
- ۲ آیین مستمر
پیرغلام و رئیس هیات تعزیه‌داران سید و شهدای روستای سلطانیه به همشهری می‌گوید: ۶۶ سال دارد و بیش از ۵۰ سال است تعزیه‌خوانی می‌کند. حسین عظیمی با اشاره به این‌که تعزیه‌خوانی آیینی قدیمی و مستمر است، ادامه می‌دهد: این آیین به دلیل استمرار تغییرناپذیر شده است، زیرا با ایمان و اعتقاد مردم سروکار دارد. تعزیه مهم‌ترین آیین به تصویر کشیدن حادثه کربلاست و هدف شبیه‌خوانان یادآوری مصائب کربلا برای مردم است. وی با بیان این‌که تعزیه روستای سلطانیه بیش از ۲ قرن قدمت دارد، می‌افزاید: اجداد ما از گذشته در این روستا تعزیه اجرا می‌کرده‌اند.
- برنامه روزهای مختلف
رئیس هیات تعزیه‌داران سلطانیه بیان می‌کند: در گذشته مردم کرسی‌هایی را در میدان تعزیه می‌چیدند تا پیرمردها و خانم‌ها روی کرسی‌ها بنشینند و به راحتی تعزیه را تماشا کنند، اما امروز مردم دور سن که برای تعزیه تهیه شده است، حلقه میزنند و تعزیه را تماشا می‌کنند.
عظیمی می‌گوید: شب اول محرم تعزیه روستای سلطانیه به نیت امام موسی کاظم (ع) با نام تعزیه موسی بن جعفر(ع) آغاز می‌شود. وی توضیح می‌دهد: دومین روز محرم تعزیه جنایت‌های منصور دوانیقی اجرا می‌شود آن هم به یاد مظلومیت سادات علوی که با بی‌رحمی لابه‌لای در و دیوار گذاشته می‌شدند. در روزهای دیگر تعزیه طفلان مسلم، مسلم بن عقیل، حر ریاحی، قاسم، حضرت علی‌اکبر (ع) و حضرت عباس (ع) برگزار می‌شود.
- تعزیه روز عاشورا
پیرغلام و رئیس هیات تعزیه‌داران روستای سلطانیه می‌گوید: روز عاشورا از صبح تا ظهر به یاد مظلومیت سید و سالار شهیدان تعزیه امام حسین (ع) اجرا می‌شود. تعزیه از اول صبح شروع می‌شود و یاران امام به نوبت به میدان می‌روند و رجز می‌خوانند و بعد از رزمی جانانه در راه امام حسین (ع) به شهادت می‌رسند. بعدازظهر روز یازدهم محرم هم تعزیه بازار شام و خرابه‌های شام و اسرای کربلا را اجرا می‌کنیم. عظیمی با اشاره به این‌که ۱۴ نفر در تعزیه سلطانیه فعالیت دارند، می‌افزاید: بیش از ۳۰ تا ۴۰ نفر هم به عنوان سیاهی‌لشکر با گروه هنری تعزیه سلطانیه همکاری می‌کنند.
- هزاران تماشاگر
پیرغلام تعزیه سلطانیه اظهار می‌کند: گروه تعزیه‌خوانی ما تجهیزاتی را نیز برای اجرای تعزیه دارد. این تجهیزات شامل اسب، لباس شبیه‌خوانان، طبل، نیزه، سپر، تیر، مشک آب، خیمه و جایگاه تعزیه‌خوانی است که با هزینه‌های زیادی که از راه کمک و نذور مردمی بوده تامین شده است. برای ساخت جایگاه در میدان وسط روستا نیز هزینه کرده‌ایم. وی ادامه می‌دهد: در ایام محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا بیش از ۱۰ هزار نفر از استان‌ها، شهرها و روستاهای مختلف تعزیه سلطانیه را تماشا می‌کنند.
عظیمی با بیان این‌که هزینه‌های اجرا و برنامه‌های تعزیه از طریق خیران و نذرهای مردمی تامین می‌شود و مردم عنایات زیادی را با توسل به امام حسین (ع) و ائمه اطهار از این برنامه معنوی برده‌اند، می‌افزاید: شفاعت بسیاری از بیماران صعب‌العلاج، فرزنددار شدن بسیاری از خانواده‌ها، رفع بسیاریاز گرفتاری‌ها و مشکلات و مواردی مانند این از عنایات و توسلات مردم به تعزیه سلطانیه بوده است. بسیاری از این خانواده‌ها بعد از گرفتن حاجت خود نذرهای خود را وقف تعزیه سلطانیه می‌کنند. وی یادآور می‌شود: در روز عاشورا همه کسانی که به سلطانیه می‌آیند مهمان خوان گسترده امام حسین (ع) هستند و هیچ‌کس بدون ناهار از این مکان نمی‌رود.
- حفظ اصالت تعزیه
رئیس هیات تعزیه‌داران سلطانیه با اشاره به این‌که افتخار می‌کند لباس نوکری سید و سالار شهیدان را به تن دارد، می‌گوید: وقتی لباس تعزیه را به تن می‌کنم غرور حسینی هم وجودم را فرامی‌گیرد و بیش از ۵۰ سال است که افتخار نوکری امام حسین (ع) را دارم. هرچه در زندگی دارم از عنایات حضرت امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) است. عظیمی با بیان این‌که در دوران فعالیتم سعی کرده‌ام آیین تعزیه‌خوانی را با وجود سبک‌های جدید به صورت سنتی و مانند گذشته حفظ کنم، توضیح می‌دهد: امروز برخی از طرح‌ها و بدعت‌های جدید هنر اصیل تعزیه را تهدید می‌کند. مسئولان فرهنگی باید با حمایت از این هنر از آسیب دیدن تعزیه جلوگیری کنند.
- سینه‌زنی مردم مهاجران؛ نماد همبستگی
ناصر شعبانی- فیلمساز:مهاجران یکی از شهرهای همدان است که در سمت شرقی بخش لالجین واقع شده است. در این شهر جمعیتی بالغ بر ۸ هزار نفر ساکنند که به زبان ترکی تکلم می‌کنند و پیشه اصلی آنها کشاورزی است. از آثار تاریخی این شهر می‌توان مسجد جامع مهاجران، تپه زینوآباد و پل مهاجران معروف به پل خانم یا در زبان عامه این شهر هفت‌چشمه را نام برد. در میان آثار فرهنگی و تاریخی این شهر، سینه‌زنی خاص مهاجران در ایام سوگواری ماه محرم ویژگی خاصی دارد که در کمتر نقاط کشور دیده شده و این خود یک میراث فرهنگی باارزش است. سبک سینه‌زنی اهالی این شهر به صورت دسته‌های گرد و حلقه‌ای‌شکل است که نفرات با گرفتن شال کمر یا کمربند یکدیگر این زنجیره را ایجاد می‌کنند. در هر حلقه یک مداح و یک دسته‌باشی یا همان سردسته وجود دارد.
مداح قطعه‌ای را به زبان ترکی مداحی می‌کند و پس از پایان قطعه سردسته بلافاصله برای هماهنگ کردن حلقه هر بار جمله‌ای را با محتوای رزم فریاد می‌زند و افراد حاضر در حلقه با تکرار آن جمله سینه میزنند و حلقه به چرخش درمی‌آید. روش سینه‌زنی به صورت چند ضرب سریع و خم شدن و برخاستن فرد و به سینه‌زدن است که با شروع مداحی قطعه‌بعدی، حلقه از سینه‌زنی بازمی‌ایستد و منتظر فرمان مجدد دسته‌باشی می‌ماند.
شکل اجرایی این نوع سینه‌زنی مشابهت زیادی به اجرای یک تعزیه دارد و نوع جملات مداح و سردسته که با هم رد و بدل می‌کنند، شکلی از رزم را به نمایش می‌گذارد. فرم حلقه‌های مدور در حال گردش به دور یک نقطه، دست‌های گره‌شده در کمر یکدیگر و دسته‌باشی که با جملات حماسی حلقه‌ها رافرماندهی می‌کند همه نماد اتحاد و همبستگی است و این همان پیام اصلی روز عاشوراست. این سبک سینه‌زنی مختص شهر مهاجران است و در مورد پیشینه آن متن مکتوبی در دست نیست، اما پرواضح است که این شکل از سینه‌زنی در این شهر قدمت زیادی دارد و حتی پیران و بزرگان این شهر هم از گذشته‌های دور به صورت یک تاریخ شفاهی این فرهنگ عاشورایی را روایت می‌کنند.
پیرغلام اهل بیت مرحوم حاج نادعلی شعبانی که در زمان حیات ۱۱۲ ساله خود به ترویج فرهنگ قرآنی و برگزاری تعزیه و سینه‌زنی روز عاشورا همت گمارد، از بزرگان این شهر بود که روایت سینه‌زنی خاص مهاجران را از زبان گذشتگان و نسل‌های نادیده ما نقل می‌کرد. مردم مهاجران در صبح عاشورا حرکتی همگانی را برای اجرای تعزیه و راه‌اندازی دسته‌های عزاداری آغاز می‌کنند و این آغاز تجدید میثاق با پیام عاشوراست.
دسته‌ها و هیأت‌های عزاداری در ظهر عاشورا در مقابل مسجد جامع مهاجران گرد هم می‌آیند و از پیر و جوان و کوچک و بزرگ حلقه‌های سینه‌زنی را شکل می‌دهند و این آیین هر ساله مردم این شهر است. حلقه‌ها یکی پس از دیگری تشکیل می‌شوند و سینه‌زنی به همان منوال همیشگی ادامه پیدا می‌کند این حلقه‌ها گرد هم می‌آیند و یک صدا فریاد میزنند تا با ایجاد یک وحدت همیشگی به ندای لبیک یا حسین پاسخ دهند. چندی است مستند این عزاداری سنتی ساخته شده است و در شبکه‌های مختلف به نمایش درمی‌آید.
- راه‌اندازی سامانه اعلام زمان حرکت اتوبوس‌ها در همدان
حمید نصرتی‌قانعی - همدان ـ خبرنگار :رئیس سازمان مدیریت حمل‌ونقل بار و مسافر شهرداری همدان گفت: شهرداری همدان، با هدف افزایش ارائه خدمات ناوگان اتوبوسرانی به شهروندان، سامانه مطلع شدن ورود اتوبوس به ایستگاه‌های شهری را راه‌اندازی کرد.
سیدمحمد پوروخشوری بیان کرد: سامانه‌ای که شهرداری همدان به صورت آزمونه در ۴ خط شهر (پردیس، سعیدیه، دره‌مرادبیک و استادان) راه‌اندازی کرده است به شهروندان اطلاع می‌دهد که اتوبوس‌های این مسیر چه زمانی به ایستگاه وارد و چه زمانی از آن خارج می‌شوند. شهروندان نیز به وسیله نرم‌افزار مرتبط و سامانه نصب‌شده در ایستگاه‌های اتوبوس به این اطلاعات دسترسی دارند.
وی ادامه داد: با این روش شهروندان در موقعیت نزدیک به این ایستگاه‌ها می‌توانند برای بهره‌مندی از خدمات این اتوبوس‌ها برنامه‌ریزی کنند. شهروندان همدان، با راه‌اندازی این سامانه مبتنی بر جی‌پی‌اس و نرم‌افزار هوشمند شبیه‌ساز، زمان حرکت اتوبوس‌ها را مشاهده می‌کنند و فرصت بیشتری برای پرداختن به امور زندگی خواهند داشت.
رئیس سازمان مدیریت حمل‌ونقل بار و مسافر شهرداری همدان افزود: این سامانه را شرکتی دانش‌بنیان در همدان راه‌اندازی کرد و تابلوهای وی‌ام‌اس آن هم اطلاعات لازم را در اختیار شهروندان قرار خواهد داد. پوروخشوری با یادآوری این‌که اکنون در شهر همدان ۲۰۰ دستگاه اتوبوس داریم، گفت: اکنون از این تعداد ۱۷۰ تا ۱۸۰ دستگاه فعال است و به شهروندان همدانی خدمات ارائه می‌دهد.