بنا به آمار اعلام‌شده از سوی اداره کل بهزیستی استان اردبیل ۱۲ درصد ازدواج‌های سال گذشته در استان زیر ۱۴ سال و در مجموع ۳۷ درصد ازدواج‌ها زیر ۱۹ سال بوده است که این آمارها اردبیل را درباره پدیده کودک‌همسری در وضعیت قرمز قرار داده است.
- نگاه سنتی خانواده‌ها
«زهرا حقانی» یکی از والدین ساکن در بخش ویلکیج نمین است که دختر ۱۳ ساله خود را به نامزدی یکی از پسران فامیل درآورده است. وی اظهار می‌کند: در این منطقه همه دختران در سنین دوره راهنمایی ازدواج می‌کنند و کمتر اتفاق می‌افتد به اواخر دوره دبیرستان یا دیپلم برسند. هر چند گاه دختران نیز با توجه به فرهنگ غالب و تربیت خانوادگی مشکلی با ازدواج زودهنگام ندارند اما تعدادی نیز هستند که آمال و آرزوهایی فراتر از خانه بخت دارند.
نگار، دختر ۱۵ ساله اردبیلی، این روزها به جای تکاپوی حضور در مدرسه در جدال با نگاه سنتی خانواده است تا بتواند مانع از ازدواجش شود. او می‌گوید: به رشته تربیت بدنی علاقه دارم و دوست دارم در دانشگاه هم همین رشته را دنبال کنم. اما والدینم به خاطر نگاه بقیه فامیل اصرار دارند ازدواج کنم و به اهدافی که برای آینده‌ام در نظر گرفته‌ام توجهی ندارند. بسیاری از دوستان من در سنین کم ازدواج کرده‌اند و هیچ کدام اجازه ادامه تحصیل نداشته‌اند. حتی اگر چنین شرایطی هم برای آنها فراهم می‌شد با وجود داشتن فرزند قادر به دست یافتن به آرزوهایشان نبودند. خانواده من تاکید دارند مانند تمام همسن و سال‌هایم ازدواج کنم و این مساله را باعث افت خانواده می‌دانند. امیدوارم بتوانم برای رسیدن به خواسته‌هایم در مقابل اجباری که وجود دارد، مقاومت کنم.
- شیوع پدیده کودک‌همسری در اردبیل
مدیر کل بهزیستی استان اردبیل هم با اشاره به این‌که شیوع پدیده کودک‌همسری در این استان نگران‌کننده است و برای توقف این روند باید چاره‌ای اندیشیده شود، اظهار می‌کند: از مجموع ۱۲ هزار ازدواج سال گذشته در استان ۳۷ درصد در سن ۱۰ تا ۱۴ سال دختران بوده و این در حالی است که ۴۲ درصد از مجموع ازدواج‌های این استان را نیز دختران زیر ۱۹ سال تشکیل می‌دهند.
«بهزاد ستاری» با اشاره به افزایش آمار ازدواج‌ها در سن پایین دختران و پیامدهای این‌گونه ازدواج می‌افزاید: این پدیده پیامدهای ناگوار روحی، روانی، جسمی و اجتماعی دارد و اگر روند رو به رشد آن ادامه یابد جامعه در آینده دچار زیان خواهد شد. برای توقف این روند نیازمند توسعه و گسترش تبلیغات محیطی توأم با همکاری دستگاه‌های فرهنگی و دهیاران در روستاها هستیم.
- اعتراض فعالان مدنی به نمایندگان استان
حمایت از نوجوانان و منع کودک‌همسری طرحی است که باید از سوی نمایندگان و با وضع قانون در مجلس پیگیری شود. تعدادی از فعالان مدنی و اجتماعی استان به رد طرح ممنوعیت کودک‌همسری در مجلس اعتراض دارند و از مجمع نمایندگان استان خواسته‌اند در این زمینه در مجلس اقدامات تاثیرگذار انجام دهند. هرچند اعتراض به افزایش پدیده کودک‌همسری در اردبیل فقط از سوی فعالان مدنی نبوده و بسیاری از فعالان اجتماعی و هنرمندان استانی هم واکنش‌هایی نسبت به این آسیب اجتماعی داشتند. چند ماه پیش بود که یازدهمین جشنواره بین‌المللی کاریکارتور دن‌کیشوت با موضوعکودک‌همسری با ۵۰ اثر منتخب هنرمندان ۲۲ کشور جهان در نگارخانه قوام‌الدین مجتمع فرهنگی فدک اردبیل برپا شد و مورد استقبال بسیاری از شهروندان هم قرار گرفت.
- نیاز به آگاهی خانواده‌ها
یکی از فعالان اجتماعی استان اظهار می‌کند: بدون شک اصلاح قانون پیش‌نیاز و شرط لازم حل پدیده کودک‌همسری است. وقتی قانون به‌روز شود باورهای مردم نیز به‌روز می‌شود و تغییر می‌کند. مردم وقتی کاری را غیرقانونی تلقی کنند در رفتارهایشان نیز تغییر نشان خواهند داد. «حسین واثقی» بیان می‌کند: هرچند این پدیده نیاز به حمایت قانونی دارد، باید در کنار اهرم قانونی برای فرهنگ‌سازی نیز تلاش کرد.
واثقی معتقد است باید خانواده‌ها متوجه باشند ازدواج زودهنگام دختران عملاً فرصت حضور موثر در جامعه را از آنها می‌گیرد و در این حالت، نه‌تنها آینده کودک تباه می‌شود، بلکه جامعه نیز ضرر می‌کند و آسیب‌های اجتماعی گسترش می‌یابد. وی که دکترای جنین‌شناسی دارد، می‌افزاید: آسیب‌های جسمی و روانی مثل بارداری در سن کمتر از ۱۸ سال که خطر عفونت، خونریزی و مرگ‌ومیر مادران نوجوان را به دنبال دارد، تهدیدی برای دختران نوجوانی است که در سنین پایین ازدواج می‌کنند. این فعال مدنی به اقدام برخی خانواده‌ها برای نشان کردن دختران برای ازدواج در سنین بسیار پایین هم اشاره می‌کند و می‌گوید: این اقدام هم می‌تواند آینده کودک را با مشکلات و اضطراب همراه سازد. همسرگزینی برای یک کودک از سوی خانواده، نامش ازدواج نیست، بلکه نوعی تحمیل است؛ چراکه کودک به امری واداشته می‌شود که به آن آگاهی ندارد و این مسیر خاکستری باید از مسیر سرنوشت دختران زدوده شود.
«بهنام کمالی» از فعالان حوزه فرهنگی–هنری اردبیل هم بیان می‌کند: کودک همسری در یکی از شهرستان‌های استان بیداد می‌کند که ضرورت دارد در این زمینه و عوارض ناشی از ازدواج‌ها که طلاق زودرس است دقت و توجه بیشتری به عمل آوریم. کارشناس علوم اجتماعی هم عنوان می‌کند: آمارها در حوزه ازدواج و طلاق و آسیب‌های اجتماعی به‌روز نیست که ضرورت دارد در این حوزه‌ها به‌روزرسانی اطلاعات انجام شود. «فراز جامعی» در مورد آسیب جدی در حوزه کودک همسری بیان می‌کند: در استان اردبیل میانگین ازدواج‌های ثبت شده در گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال ۱۲ درصد است که با احتساب این میانگین سنی تا ۱۹ سالگی این رقم به ۳۷ درصد نیز می‌رسد.
- پیگیری در مجلس
نماینده اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با همشهری درباره پدیده کودک‌همسری می‌گوید: درصد ازدواج دختران زیر ۱۴ سال در کشور و البته استان اردبیل بسیار جالب توجه و نگران‌کننده است و کمیسیون قضایی باید طرح کودک‌همسری را به صورت مجدد بررسی کند. «محمد فیضی» اظهار می‌کند: در حالی به کودکان اجازه قانونی ازدواج داده می‌شود که در این سن اجازه افتتاح حساب بانکی، معامله تجاری، شرکت در انتخابات و گرفتن گواهی‌نامه داده نمی‌شود و اگر این‌ها به حدی از بلوغ برای امور عادی نرسیده‌اند، چطور می‌توانند برای زندگی مشترک آینده خود تصمیم بگیرند و از پس این مشکلات برآیند؟ وی اظهار می‌کند: اگر از این ازدواج‌ها با اهرم‌های مختلف پیشگیری نشود و در طول زمان کاهش پیدا نکند با افت شاخص‌های توسعه انسانی مواجه می‌شویم و این نشانه فقر در آموزش همگانی و تنزل در رفاه عمومی خواهد بود. فیضی ادامه می‌دهد: طرح افزایش سن ازدواج در کمیسیون قضایی مجلس رد شده است اما این کمیسیون باید با عنایت به آسیب‌ها و هزینه‌های گزاف پدیده کودک‌همسری بر آینده کودکان این سرزمین به بازگشت مجدد طرح به صحن مجلس توجه ویژه داشته باشند.
- ضرورت جلوگیری از آسیب‌های کودک‌همسری
فعالان مدنی استان سال گذشته با نامه‌ای سرگشاده در اعتراض به بی‌توجهی مجلس به عواقب کودک‌همسری نوشتند: «نهاد خانواده در ایران در حساس‌ترین مقطع تاریخی خویش قرار گرفته است. این نهاد که در هسته خویش شناسه ملی را رمزنگاری کرده و هرگونه بی‌توجهی به آن آثار جبران‌ناپذیری را متوجه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه می‌کند، اینک با وجود هجمه آسیب‌های اجتماعی آسیب‌های مربوط به زنان از حساسیت بالاتری برخوردار است؛ چراکه توصیه‌های دینی، علمی و تاریخی ما همیشه بر حساسیت قشر زن و اهمیت جایگاه مادری تاکید کرده و ناخوشی و ناآرامی آنها را به ناآرامی و تلاطم جامعه پیوند زده است. » نامه‌ای که به گفته آنها، پیگیری برای محقق شدن آن تا کنون هم ادامه داشته است.
فعالان مدنی استان معتقدند نبود توجه کافی به بسترهای آسیب‌پرور از سوی نهادهای قانون‌ساز و عادی‌سازی آن بسترها از جمله کودک‌همسری با گذشت زمان و تحولات بین نسلی به موضوع ناخوشایندی تبدیل شده و هزینه فرهنگی و اجتماعی سنگینی را بر دوش نسل‌های جوان که میراث‌داران آینده کشورند، می‌گذارد. به همین دلیل نمایندگان مجلس باید با درک شرایط در پیشگیری از این آسیب اجتماعی نقش‌آفرینی کنند.