در بررسی جایگاه گردشگران ورودی عراقی به ایران تا سال قبل بیشتر گردشگرانی که از آن کشور به ایران سفر کردند در ردیف گردشگردرمانی و پس از آن زیارتی قرار داشتند که بیشترین ارزآوری در صنعت گردشگری کشور از عراق تأمین شد. از سال گذشته تاکنون اما براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده حجم ارزآوری گردشگران عراقی به ایران چندبرابر شده است. چون علاوه بر درمان و زیارت، استراتژی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بر تعریف تورهای ترکیبی برای گردشگران عراقی متمرکز شد و بدین‌ترتیب آنها که برای زیارت به مشهد و قم سفر کردند یا آنها که در ردیف گردشگران درمانی به شهرهای مقصد گردشگری درمانی کشور سفر کردند در تورهای ترکیبی قرار گرفتند و سیاحت نیز به سفر آنها افزوده شد.
- تراز گردشگری ایران و عراق
معنای این تصمیم، ارزآوری بیشتر به کشور و هزینه‌کرد بیشتر از سوی گردشگران عراقی در ایران بود. پیگیری‌های همشهری از مراجع آماری کشور که برای نخستین‌بار منتشر می‌شود، مشخص کرد که در ۵ماه نخست سال‌جاری یک‌میلیون و ۶۸۹هزار و ۸۳۷گردشگر عراقی به ایران سفر کردند که نسبت به سال گذشته باز هم با افزایش مواجه بود. سال گذشته و در ۵ماه نخست سال۹۷، تعداد یک میلیون و ۲۶۴هزار و ۸۵عراقی به ایران سفر کرده بودند که رقمی کمتر از آن چیزی است که در ۵ماه نخست امسال ثبت شده است.
جالب آنکه در ۵ماه نخست امسال تعداد گردشگران ایرانی که به عراق و عتبات رفته‌اند براساس اعلام مراجع آماری به همشهری، یک‌میلیون و ۹۹هزار و ۸گردشگر خروجی بود که بیانگر تراز مثبت گردشگری ایران و عراق است. یعنی حجم گردشگران ورودی از عراق به کشور بیش از گردشگرانی است که از ایران به قصد زیارت و سیاحت به عراق سفر کرده‌اند.
همین امسال موضوع خرید ویلاهای متعدد و زمین‌های وسیع شمال کشور و برخی شهرهای خوش آب و هوا در غرب ایران توسط عراقی‌ها بالا گرفت، اما آیا گردشگران عراقی قادر به خرید زمین یا ویلا در ایران هستند؟ آیا قوانین ایران اجازه خرید خاک کشور توسط خارجی‌ها را مجاز دانسته است؟ آیا اجاره سالانه ویلاهای شمال کشور توسط گردشگران عراقی صحت دارد؟ میزان ارزآوری گردشگران عراقی برای ایران چه اندازه است؟ آیا اصلا آماری دقیق از نحوه هزینه‌کرد گردشگران عراقی در ایران وجود دارد یا ردگیری مقاصد گردشگری آنها در ایران ممکن است؟ اصلا عراقی‌ها چند شب در ایران اقامت دارند؟
همشهری این سؤالات را به همراه بررسی وضعیت بازار گردشگری عراق برای ایران با ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در میان گذاشت و در نخستین سؤال از او پرسید اهمیت بازار گردشگری عراق برای ایران چیست؟
ولی تیموری می‌گوید: عراق جایگاه نخست گردشگران ورودی به کشور را به‌خود اختصاص داده است و حتی حجم گردشگران خروجی از ایران به مقصد عراق با توجه به تمامی برنامه‌ریزی‌ها برای تسهیل سفر ایرانی‌ها به عراق باز هم تعداد گردشگران عراقی ورودی به ایران از تعداد گردشگران ایرانی خروجی به مقصد عراق بیشتر است. آمار میزان هزینه‌کرد گردشگران عراقی در ایران چگونه است و آنها چند روز به ایران سفر می‌کنند؟ معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور می‌گوید: هر گردشگر عراقی براساس آمار متوسط ۴.۹شب در ایران اقامت دارد و وقتی چنین عددی ارائه می‌شود یعنی، گردشگران عراقی تنها برای زیارت به ایران سفر نمی‌کنند که سفرهای تفریحی به شمال کشور و به استان‌های خوش آب‌وهوای غرب کشور دارند.
عراقی‌ها برخلاف اروپایی‌ها علاقه‌ای به سفرهای انفرادی به ایران ندارند. این ویژگی تمامی آنهاست و عادت دارند که در گروه‌های پرتعداد به ایران سفر کنند؛ بنابراین براساس آنچه معاون گردشگری کشور به همشهری گفته است، تمایل دارند به سمت هتل آپارتمان‌ها یا خانه‌مسافرهای مجوزدار در ایران بروند و در این مراکز اقامت کنند.
وضعیت اقتصادی عراقی‌ها در ۴سال گذشته متحول شده است و سبک سفر گردشگران عراقی به ایران نیز تفاوت زیادی با یک دهه قبل داشته است. عراقی‌هایی که در دهه قبل به ایران سفر می‌کردند چنان مسافران فقیری بودند که زائرسراها مملو از جمعیت آنها بود و عمدتا نیز به قصد زیارت به ایران سفر داشتند. حالا اما شرایط برای آنها متفاوت شده است و آنطور که معاون گردشگری کشور می‌گوید: عراقی‌ها در ردیف گردشگران ولخرج در ایران قرار گرفته‌اند.
- عراقی‌ها شمال ایران را خورده‌اند؟
آیا زمین‌های شمال کشور در گیلان، مازندران و گلستان به تسخیر عراقی‌ها درآمده است؟ آیا آنها هستند که زمین‌های شمالی را با قیمت‌های کلان و در وسعت بسیار یکجا خریداری می‌کنند؟ معاون گردشگری می‌گوید: خیر چنین نیست. در گردشگری و دیگر حوزه‌ها قانون سرمایه‌گذاری خارجی وجود دارد و همه حوزه‌ها تابع این قانون هستند. سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری تنها به ایجاد زیرساخت‌های گردشگری مرتبط است و در همین قانون هم سرمایه‌گذاری باید به‌صورت مشارکتی و سهم ۵۱ به ۴۹ باشد. سرمایه‌گذار خارجی هم نمی‌تواند بیش از ۴۹درصد سهم داشته باشد.
اگر عراقی‌ها بخواهند در ایران هتل احداث کنند البته که براساس قانون سرمایه‌گذاری حتی زمین رایگان در اختیار آنها گذاشته می‌شود. پس اینکه می‌گویند گردشگران عراقی در ایران زمین و خانه خریداری می‌کنند صحت ندارد. ادارات ثبت هم چنین چیزی را تأیید نمی‌کنند. البته ممکن است ایرانیان عرب‌زبان این اقدام را انجام داده باشند. عموما گردشگران عراقی و عرب‌زبان وقتی وارد ایران می‌شوند، عرب‌زبان ایران در قالب راهنما آنها را همراهی می‌کنند و ممکن است راهنمایان آنها که عرب‌زبان ایرانی هستند اقدام به خرید زمین و خانه در شمال کشور کنند که خب این موضوع ایرادی ندارد.
- سهم ۱۴۹۰دلاری هر عراقی برای ایران
گردشگران عراقی چند دلار در ایران هزینه می‌کنند و سهم آنها در ارزآوری به کشور چه اندازه است؟ اصلا گردشگران عراقی چه سهمی در درآمدزایی جوامع محلی دارند و به‌صورت غیرمستقیم چه میزان پول به مشاغل مرتبط با صنعت گردشگری ایران تزریق می‌کنند؟ این سؤال تا زمان به نتیجه نرسیدن حساب اقماری گردشگری کشور پاسخ ندارد و آمارها به هیچوجه دقیق نیستند.
ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز این موضوع را تأیید می‌کند، اما به آماری که سازمان جهانی جهانگردی، شورای جهانی سفر و مجمع جهانی اقتصاد در ارتباط با سهم گردشگران جهان در منطقه جنوب آسیا که ایران نیز در همین طبقه‌بندی قرار گرفته است، اشاره می‌کند.
معاون گردشگری می‌گوید: در پایان سال۲۰۱۸ میزان هزینه‌کرد یک گردشگر در منطقه جنوب آسیا به‌طور متوسط ۱۴۹۰دلار بود؛ بنابراین اگر بخواهیم بگوییم یک عراقی چه مبلغی در سفر به ایران هزینه کرده است، باید این عدد بر تعداد گردشگران ورودی از عراق به ایران ضرب شود. اگر چه گردشگران درمانی عراق در ایران مبلغی بسیار بیش از مبلغ اعلام شده از سوی مجامع جهانی هزینه می‌کنند.
با درنظر گرفتن آمار رسمی مجامع جهانی سفر و گردشگری و اقتصاد که از سوی معاون گردشگری اعلام شد می‌توان گفت که سال گذشته گردشگران عراقی به جز گردشگران درمانی آن کشور، مبلغ یک‌میلیارد و ۸۸۳میلیون و ۴۸۶هزار و ۶۵۰دلار به اقتصاد ایران کمک کرده‌اند. درحالی‌که این آمار در ۵ماه نخست امسال با رشد بیشتری مواجه شد و در ۵ماه نخست سال ۹۸گردشگران عراقی ورودی به ایران ۲میلیارد و ۵۱۷میلیون و ۸۵۷هزار و ۱۳۰دلار به اقتصاد جامعه ایرانی کمک کرده‌اند.
- تلاش همسایگان برای ربودن مهم‌ترین بازار گردشگری ایران
ولی تیموری، شرایط گردشگری ایران را سخت توصیف می‌کند. به اعتقاد او، در همین شرایط سخت بین‌المللی که چراغ حوزه‌های دیگر خاموش می‌شود تنها حوزه‌ای که با نشاط جلو رفته است صنعت گردشگری ایران است. او می‌گوید: چندین‌بار در همین چند ماه گذشته، ایران وارد مقابله مستقیم با نیروهای متجاوز شد. ماجرای اسقاط پهپاد آمریکایی، ماجرای گروگانگیری کشتی ایرانی توسط انگلستان و مسائل دیگر همگی نشان‌دهنده یک منطقه ناآرام برای گردشگری است و این بهانه‌ها می‌تواند موجب تضعیف گردشگری در چنین منطقه‌ای شود، اما در همین شرایط ایران توانسته است صنعت گردشگری را به شکل مطلوب اداره کند و چراغ آن را روشن نگاه دارد.
تا آنجا که در ۴ماه اول امسال تعداد گردشگران ورودی به کشور نسبت به سال قبل ۴۰درصد رشد داشت. کارشناسان گردشگری معتقدند، حجم بالای گردشگران ورودی از عراق به ایران اگرچه در سال‌های گذشته دستخوش برخی مسائل حاشیه‌ای نیز بوده است، اما رقابت بر سر بزرگ‌نمایی برخی موضوعات در ارتباط با گردشگران عراقی ورودی به ایران، کشورهای همسایه را بر آن داشت تا برای جذب گردشگران عراقی به کشور خود دست به‌کار شوند و حتی دروغ‌پردازی را چاشنی ربودن بازار گردشگری عراق از دست ایران کنند.
رقابت برای ناامن جلوه دادن مسیر ایران برای گردشگران با هدف مسدود کردن مسیر گردشگران ورودی به ایران با توجه به ارزآوری بالای صنعت گردشگری برای کشور، کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و حتی کشورهای همسایه را بر آن داشت تا ماهی مطلوب را از این آب گل‌آلود صید کنند و تور صید گردشگران عراقی را بر صنعت گردشگری ایران نیز بگسترانند.