فصل «گاوبانگی» گوزن‌های قرمز فرا رسیده است. فصل جفت‌گیری مرال یا گوزن قرمز فرا رسیده است و بدین ترتیب از نیمه آخر تابستان تا نیمه اول ماه پاییز گام‌های اولیه برای افزایش جمعیت این گونه از حیات‌وحش برداشته می‌شود.
مرال‌های نر که نزدیک به ۳ ماه است شاخ‌های افتاده‌شان بار دیگر سبز شده و بر سرهایشان محکم شده است، بر سر تصاحب مرال‌های ماده جدال می‌کنند و «گاوبانگ» سر می‌دهند و نعره می‌کشند.
مرال قوی‌تر، بر دیگر رقبایش پیروز می‌شود و تعدادی از مرال‌های ماده را تصاحب می‌کند. بسته به ماده‌هایی که در یک قلمرو حضور دارند، اهالی حرمسرای مرال نر متفاوت است؛ گاهی ۲ ماده و گاهی تا ۵ ماده در تصاحب یک گوزن قرمز نر قرار می‌گیرد. گوساله‌ها اما حدود ۸ ماه بعد به دنیا می‌آیند و هر مرال ماده نیز به‌طور معمول یک گوساله به دنیا می‌آورد.
پس از آن مرال نر، گوزن قرمز ماده را ترک می‌کند و به جنگل می‌زند. مرال مادر تا یک ماه گوساله‌اش را در دل بوته‌ها پنهان می‌کند و به گوساله خود شیر می‌دهد تا از گزند خرس، گرگ و گربه‌های وحشی در امان بماند.
جدال مرال‌های نر بر سر تصاحب ماده‌ها با «گاوبانگ» همراه است و گاه این جدال به زخمی‌شدن و آسیب‌دیدن نرها منجر می‌شود. اما جدی‌ترین آسیب به گوزن‌های قرمز ایرانی نه در جدال با دیگر رقبا که اتفاقی طبیعی و ذاتی است که در جدال با شکارچیانی است که «گوکر» سر می‌دهند؛ شکارچیانی که نعره مرال‌های نر را تقلید می‌کنند و آنها را به هوای جدال با مرال نر دیگر، به قتلگاه می‌کشانند و گونه بخت‌برگشته را شکار می‌کنند. در این روش، مرال نر، قربانی «گاوبانگ» ساختگی شکارچیان می‌شود.
مرال، از گونه‌های مورد حمایت در حیات‌وحش است که جمعیت آن نسبت به سال‌های گذشته به‌دلیل شکار غیرمجاز کاهش یافته است. جنگل‌های هیرکانی مهم‌ترین زیستگاه مرال‌ها در ایران است. پارک ملی گلستان، گلستانک در نزدیکی چالوس و دودانگه در مازندران، اصلی‌ترین زیستگاه گوزن قرمز است.
مشاهده مرال‌ها اما کاری بس دشوار است، آنها لابه‌لای پوشش انبوه جنگلی پنهان می‌شوند و صبح‌ها پیش از طلوع آفتاب و عصرها بعد از غروب خورشید، نمایان می‌شوند. به همین دلیل است که شکارچی‌ها در فصل جفت‌گیری به سراغشان می‌روند و از نیمه شهریور تا نیمه مهر با بانگ «گوکر» آنها را به جدال مرگبار خود فرامی‌خوانند.
شکارچی‌ها برای تقلید گاوبانگی گوزن قرمز سوراخی در شاخ کَل، از دیگر گونه‌های حیات‌وحش، ایجاد می‌کنند و در آن می‌دمند و صدای گاوبانگی مرال را تقلید می‌کنند. مرال‌های نر نیز در اندیشه جدال با رقیب به سوی گاوبانگی ساختگی حرکت می‌کنند و طعمه گلوله شکارچیان می‌شوند. به همین دلیل است که بیشتر نرهای گله گوزن قرمز قربانی شکار می‌شوند. نرهای قوی گوشت بیشتری نسبت به مرال‌های ماده دارند و همین موضوع نیز شکارچیان را برای شکار مرال‌های نر ترغیب می‌کند.
هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات‌وحش در این رابطه می‌گوید: «شکار با گوکر، در زمانی که ببر در جنگل‌های هیرکانی وجود داشت، کمتر انجام می‌شد. ببرها خود شکارچیان مرال هستند و با شنیدن صدای ساختگی گاوبانگی، به خیال شکار مرال، به سمت صدا می‌رفتند و به شکارچیان حمله می‌کردند. ترس از حمله ببر هم باعث شده بود در گذشته استفاده از گوکر توسط شکارچیان کمتر باشد، اما در سال‌های اخیر که خبری از ببر نیست، شکارچی‌ها با خیال آسوده، بدون ترس از حمله ببر، مرال‌های بی‌پناه را شکار می‌کنند.
- افزایش گاوبانگی در پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران و از مهم‌ترین زیستگاه‌های مرال در ایران است. با وجود این، تا همین یکی دو سال قبل شکارچیان با حضور در این پارک ملی حفاظت‌شده، گوزن‌های قرمز را کشتار می‌کردند. اما از یک سال و نیم پیش با مشارکت محیط‌بانان قدیمی منطقه، متخصصان حیات‌وحش و برخی شکارچیان حرفه‌ای مرال که حاضر شدند برای حفاظت از این گونه حیات‌وحش سلاح خود را کنار بگذارند، داوطلبان و دوستداران محیط‌زیست، یک شورای راهبردی برای حفاظت از یکی از مهم‌ترین ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در کشور تشکیل شد.
هوشنگ ضیایی که خود از اعضای این شوراست و اکنون برای مطالعه وضعیت مرال‌ها در فصل گاوبانگی در پارک ملی گلستان حضور دارد، می‌گوید: امسال در فصل گاوبانگی حتی جمعیت قوچ و میش‌های پارک ملی گلستان نیز افزایش یافته است. سال قبل ۲۵۰۰ قوچ و میش در این پارک ملی سرشماری شدند و حالا با سیاست‌های مشارکتی و حضور مردم، این تعداد به ۳۵۰۰ رأس افزایش یافته است.
او در خصوص تأثیر تشکیل شورای راهبردی با مشارکت مردم و شکارچیان پشیمان حامی محیط‌زیست برای حفاظت از پارک ملی گلستان، بر افزایش جمعیت مرال‌ها یا همان گوزن قرمز، ادامه می‌دهد: شمارش مرال‌ها به‌دلیل حضور آنها در تاریکی بسیار سخت است، اما برآورد از جمعیت آنها برحسب شمارش بر اساس توده بقایایی که از خود برجای گذاشته‌اند، تعداد صداهای زمان گاوبانگی و ... انجام می‌شود. ۲سال قبل صدای نعره مرال‌ها در پارک ملی گلستان کمتر شنیده می‌شد، اما حالا و با تلاش‌های صورت گرفته در حفاظت از این پارک ملی کشور صدای بیشتری از نعره مرال‌ها ثبت شده است.
این متخصص حیات‌وحش اقدام پارک ملی گلستان در تشکیل این شورا و حضور و مشارکت مردم و اهالی برای حفاظت از پارک ملی گلستان و گونه‌های حیات‌وحش موجود در این پارک را یک اقدام ارزشمند خواند.
او گفت: اگر همین شیوه حفاظت و مراقبت تا چند سال دیگر ادامه بیابد و مورد حمایت نیز قرار بگیرد، پارک ملی گلستان به پناهگاه امن مرال‌ها تبدیل می‌شود و جمعیت این گونه از حیات‌وحش افزایش بیشتری خواهد یافت.
- «آرتق» قدیمی‌ترین شکارچی مرال هم اسلحه‌اش را زمین گذاشت
یکی از قدیمی‌ترین شکارچی‌های مرال، «آرتق آرتقی آق‌قمیش» است. او متولد ۱۳۲۵ و از ۱۵سالگی اقدام به شکار کرده است. اصلی‌ترین شکار او مرال بود؛ با همان شیوه «گوکر» و تقلید صدای گاوبانگی مرال‌ها. آرتق شکار را برای معیشت ادامه داد تا آنکه ۴سال قبل با اصرار محیط‌بان‌های قدیمی و رئیس پارک ملی گلستان پس از سال‌ها، شکار را رها کرد و اسلحه‌اش را بر زمین گذاشت. او حالا مالک یک اقامتگاه بومگردی در روستای گالیکش استان گلستان است. دوربین عکاسی را به جای اسلحه شکاری در دست گرفته و به ثبت لحظه‌های ناب از مرال‌ها پرداخته است. آرتق آرتقی آق‌قمیش همان شکارچی قدیمی مرال‌ها که دوربین را جایگزین سلاح شکاری کرده است، حالا می‌گوید: می‌ترسیدم شکار را رها کنم.
زندگی‌ام را از راه شکار می‌گذراندم، اما حالا با گذشت ۲سال از راه‌اندازی اقامتگاه بومگردی خود، بسیار راضی‌تر از امرار معاش از راه شکار هستم. خوشحالم که شکار مرال را رها کردم. این حامی حیات‌وحش می‌گوید: به جز من ۴ شکارچی دیگر هم مرال‌کشی را رها کردند. آنها نیز حالا یکی از حامیان گوزن قرمز در پارک ملی گلستان هستند؛ جایی که بیشترین مرال‌های دوران شکارشان را همانجا کشتار کردند. آنها حالا به محیط‌بان‌ها کمک می‌کنند و دوستداران حیات‌وحش را برای دیدار از مرال‌ها به پارک ملی گلستان می‌برند. آرتق می‌گوید: در چند سالی که تفنگ را کنار گذاشته‌ام، تلاش کردم شکارچیان دیگر را هم تشویق به ترک شکار کنم. برای این‌کار هم باید تلاش شود آنها را با معیشت‌های جایگزین آشنا کرد. آرتق‌آرتقی که تا چندسال پیش در شاخ می‌دمید و گاوبانگی گوزن قرمز را تقلید می‌کرد و بعد هم گلوله‌ای به قصد کشتار شلیک می‌کرد، حالا نزدیک به ۳ سال گذشته سلاح شکاری را زمین گذاشته و دوربین را جایگزین آن کرده است. آرتق در شاخ کل می‌دمد و گاوبانگی مرال‌ها را تقلید می‌کند. مرال‌های نر به سویش می‌آیند و او با دوربین عکاسی به استقبال‌شان می‌رود و گردشگران را به تماشای آنها می‌کشاند.
- همشهری- یکشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۸