فرقی ندارد کارشناس نجوم باشیم یا هیچ‌چیز از دنیای بالای سرمان ندانیم؛ هروقت که به ستاره‌های آسمان نگاه کرده‌ایم یا هروقت که فیلمی فضایی یا علمی‌تخیلی دیده‌ایم، به موجودات فضایی از هرنوعش فکر کرده‌ایم؛ از موجودات تک‌سلولی گرفته تا انسان‌هایی شبیه خودمان یا هیولاهایی که می‌خواهند سیاره‌ی ما را تصرف کنند!
شاید از ابتدای تاریخ تا امروز، این همیشگی‌ترین سؤال بشر بوده باشد؛ ما ساکنان زمین، در جهان تنها هستیم؟
دوهفته پیش، خبر مهمی در نشریه‌ی «نیچر آسترونومی» منتشر شد که شاید آن را شنیده باشید. محققان کالج دانشگاهی لندن با استفاده از داده‌های تلسکوپ فضایی هابل، توانستند بخار آب را در جو سیاره‌ای به‌نام «کی۲-۱۸بی» (K۲-۱۸b) کشف کنند. اتفاق مهمی که پیش از این سابقه نداشته و ما را کمی به رؤیای تنهانبودن در جهان نزدیک کرده است.
این سیاره‌ی فراخورشیدی که اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ میلادی با تلسکوپ فضایی کپلر مشاهده شد، یک «ابرزمین» است. ابرزمین، به سیاره‌ای فراخورشیدی گفته می‌شود که جرمی بالاتر از کره‌ی زمین دارد، اما به مراتب از غول‌های یخی منظومه‌ی شمسی، یعنی اورانوس و نپتون که ۵/۱۴ برابر و ۱۷برابر کره‌ی زمین جرم دارند، کوچک‌تر است.
در اطلاعات اولیه ذکر شده بود که سیاره‌ی کی۲-۱۸بی، حدود ۱۱۰ سال نوری با کره‌ی زمین فاصله دارد، اما در اطلاعات تکمیلی و بررسی‌های تازه، فاصله‌ی این سیاره با زمین، ۱۲۴ سال نوری تخمین زده شده است.
پروفسور «جیووانا تینِتی» سرپرست این مطالعه از کالج دانشگاهی لندن درباره‌ی این سیاره به مجله‌ی استرالیایی کاسموس گفته است: «ستاره‌ی مرکزی این منظومه بسیار کوچک‌تر و سردتر از خورشید است و به همین دلیل در مقایسه با منظومه‌ی شمسی، منطقه‌ی حیاتمندی در آن خیلی به مرکز منظومه نزدیک‌تر است.»
این سیاره هر۳۳ روز یک‌بار به‌دور ستاره‌ی خود می‌چرخد؛ ستاره‌ای که در اصطلاح نجومی، «کوتوله‌ی سرخ» نامیده می‌شود، نامی که به ستاره‌هایی سرخ‌رنگ داده شده که جرمی کم‌تر از نصف جرم خورشید دارند. قطر این سیاره ۳/۲ برابر کره‌ی زمین و نیروی گرانش آن هشت برابر زمین و دمای آن بین صفر تا ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است و بین ۰۱/۰درصد تا ۵۰ درصد بخارآب در جو خود دارد.
این برای اولین‌بار است که دانشمندان موفق شده‌اند در جو یک سیاره‌ی ابرزمین، بخار آب پیدا کنند. البته مشاهده‌ی بخارآب در غول‌های گازی رایج است و سیاره‌های مشتری، زحل، اورانوس و نپتون هم در جو خود بخار آب دارند، اما وجود آب روی یک سیاره‌ی سنگی، اتفاق بسیار نادری است که باعث می‌شود کشف بخار آب و احتمالاً باران در سیاره‌هایی مثل کی۲-۱۸بی، پیشرفتی شگفت‌انگیز باشد و امیدها را برای پیداکردن سیاره‌ای که میزبان میکرو اورگانیزم‌های زنده هم باشد، بیش‌تر کرده است.
«آنجلوس سیاراس» از ستاره‌شناسان کالج لندن درباره‌ی وضعیت این سیاره گفته است: «این اولین‌باری است که دانشمندان موفق به کشف سیاره‌ای قابل سکونت با دمایی مناسب می‌شوند که حاوی آب است. این سیاره بهترین گزینه برای سکونت در حال حاضر است.»
تیم محققان دانشگاه کالیفرنیا برای بررسی اتمسفر این سیاره، دوسال پس از شناسایی آن توسط کپلر، از تلسکوپ فضایی هابل استفاده کردند و اطلاعات به‌دست آمده از نور کوتوله‌ی سرخ میزبان را هم‌زمان با حرکت کی۲-۱۸بی به‌دور آن در هشت موقعیت مختلف تحلیل کردند. اطلاعات به‌دست‌آمده نشان داد که هم‌زمان با عبور کی۲-۱۸بی از مقابل کوتوله‌ی سرخ، طول موج‌های نوری که توسط آب جذب می‌شوند، ناگهان افت می‌کنند و با حرکت سیاره، مجدداً زیاد می‌شوند.
خانم تینتی در این‌باره گفته است: «در کمال تعجب ما شاهد اثر بسیار قوی بخار آب در جو این سیاره بودیم. این در وهله‌ی نخست یعنی این‌که سیاره‌ی مذکور برای خودش جو دارد و دوم این‌که حاوی مقدار قابل توجهی آب است.»
خانم تینتی اضافه می‌کند: «ما مطمئنیم که علاوه بر بخار آب، مقداری هیدروژن و هلیم در اتمسفر این سیاره وجود دارد. اما فعلاً چیز دیگری نمی‌توانیم بگوییم و باید منتظر نسل‌های بعدی تلسکوپ‌ها باشیم.»
پروفسور تینتی، هدایت تیمی را برای ارسال یک تلسکوپ فضایی به مدار زمین برعهده دارد که مأموریت اصلی آن، بررسی ترکیب‌های شیمیایی سیاره‌ها خواهد بود. این تلسکوپ که به «آریل» مشهور است در سال ۲۰۲۸ میلادی به فضا پرتاب خواهد شد، بخشی از برنامه‌ی «کازمیک ویژن» (نگاه کیهانی) آژانس فضایی اروپا است.
محمدرضا نوروزی، کارشناس نجوم و منجم آماتور نیز درباره‌ی وضعیت سیاره‌ی کی۲-۱۸بی در صفحه‌ی اینستاگرامش نوشت: «اندازه و جاذبه‌ی سطحی این سیاره، خیلی از زمین بیش‌تر است و میزان تابش‌های ستاره‌ی مادر بر سطح آن می‌تواند خیلی خطرناک باشد.»
او می‌گوید: «این سیاره، سنگی است و در منطقه‌ی حیاتمندی قرار دارد. منطقه‌ی حیاتمندی، به منطقه‌ای پیرامون یک ستاره گفته می‌شود که در آن، دما و تابش‌های ستاره در حدی است که آب می‌تواند به‌شکل مایع روی سطح سیاره باقی بماند.»
نوروزی درباره‌ی احتمال وجود حیات در کی۲-۱۸بی، با داده‌های فعلی‌ای که در دست داریم می‌گوید: «همان‌طور که می‌دانید، جرم این سیاره تقریباً هشت برابر کره‌ی زمین است، پس بدیهی است که گرانش زیادی دارد و از سوی دیگر، فعالیت شدید ستاره‌ی مادر این سیاره باعث می‌شود انتظار چندانی نداشته باشیم که حیاتی همانند آن‌چه روی زمین داریم، روی این سیاره ببنیم و به‌نظر نمی‌رسد جای مطلوب و آرامی برای حیات شناخته‌شده و مرسوم ما روی زمین باشد.»
این‌که روی سطح کی۲-۱۸بی، آب و نوعی از حیات وجود دارد یا نه، سؤالی است که در ادامه‌ی تحقیقات برروی این سیاره و در سال‌های آینده مشخص خواهد شد، اما این کشف بزرگ، همه‌ی ما را امیدوارتر از قبل کرده که در جهان تنها نباشیم و به امید روزی بمانیم که بتوانیم با هم‌سایه‌های احتمالی‌مان در منظومه‌های دیگر ارتباط برقرار کنیم و برایشان پیام بفرستیم و بگوییم: «سلام هم‌سایه‌ها!»
شرح عکس: برداشت هنرمند از از سیاره‌ی فراخورشیدی کی۲-۱۸بی (K۲-B۱۲)/ سازمان ناسا