هدف از تاسیس این انجمن‌ها، به گفته اعضا، حفظ هویت فرهنگی و تاریخی استان است. آنها معتقدند از آنجا که سازمان میراث فرهنگی تاکنون نتوانسته است به‌تنهایی از عهده حفاظت کامل از میراث برآید، لازم است تا مردم هم دست به کار شوند و همه از میراث فرهنگی ایران حراست کنند.
هم‌اکنون انجمن‌های میراث فرهنگی در بیش از ۶۰ بخش از استان خراسان رضوی در حال فعالیتند. یکی از مهم‌ترین نقش‌های یک انجمن میراث فرهنگی، آموزش و آگاهی‌بخشی است. به گفته کارشناسان، نیمی از صدمات ناشی از حفاری‌های غیرمجاز که به آثار تاریخی وارد می‌شود و یا آسیب‌هایی که اهالی یا گردشگران به آثار تاریخی وارد می‌کنند، به خاطر ناآگاهی است.
- نقش کلیدی انجمن‌های میراث فرهنگی
احیای انجمن‌های میراث فرهنگی یکی از راه‌های مؤثر برای حفاظت بیشتر از آثار تاریخی است. مدیر انجمن‌های میراث فرهنگی خراسان رضوی با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: براساس اساسنامه‌ای که در این خصوص تعریف شده، هر مکانی که یک اثر تاریخی داشته باشد واجد شرایط تشکیل انجمن میراث فرهنگی است. «مهدی علیپور محمّدیه» می‌افزاید: تاکنون انجمن‌های میراث فرهنگی در بیش از ۶۰ بخش استان خراسان رضوی تشکیل شده است. انجمن‌های میراث فرهنگی در بخش‌ها، توسط بخشدار و در روستاها توسط دهیاران مدیریت می‌شوند.
وی با اعلام این‌که از ۴ هزار روستا در استان خراسان رضوی در ۱۰۲۶ روستا شرایط تشکیل انجمن‌های میراث فرهنگی وجود دارد، بیان می‌کند: در هر کدام از این روستاها، یک یا چند اثر تاریخی ثبتی و یا شناسایی‌شده داریم. مدیر انجمن‌های میراث فرهنگی خراسان رضوی می‌گوید: تلاش شده از ظرفیت انجمن‌های میراث فرهنگی علاوه بر حوزه میراث فرهنگی، در بخش‌های صنایع دستی و گردشگری نیز استفاده شود که در همین راستا در روستاهای هدف صنایع دستی و گردشگری، این انجمن‌ها تشکیل شده و یا در دستور کار قرار دارد.
وی با اشاره به این‌که چون در شهرستان‌ها و بخش‌ها انجمن میراث فرهنگی تشکیل شده، اولویت سال جاری با روستاهاست، اظهار می‌کند: تا پایان سال جاری در تمام این ۱۰۲۶ روستا انجمن‌های میراث فرهنگی تشکیل می‌شود. علیپور عنوان می‌کند: انجمن‌های میراث فرهنگی ضمن شناسایی آثار تاریخی موجود در روستا باید به آداب و رسوم، بازی‌های محلی و موسیقی منطقه توجه داشته باشند و به تهیه گزارش برای احیای مراسم قدیمی موجود در روستاها، شناسایی هنرمندان صنایع دستی و نیازهای آنها و احیای رشته‌های منسوخ‌شده بپردازند.
وی با بیان این‌که شناسنامه روستا در ۳ حوزه تخصصی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهیه می‌شود، به اهمیت برگزاری کلاس‌های آموزش صنایع دستی اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به این‌که بیش از ۱۰۰ رشته صنایع دستی در استان خراسان رضوی داریم، اگر در هر روستا ۱۵ نفر از اهالی اعلام آمادگی کنند، کلاس‌های آموزشی صنایع دستی را برگزار خواهیم کرد و ضمن دریافت گواهینامه آموزشی و مهارت، می‌توانند از تسهیلات مشاغل خرد و خانگی استفاده کنند.
مدیر انجمن‌های میراث فرهنگی خراسان رضوی همچنین در خصوص وضعیت گردشگری در روستاها اظهار می‌کند: با توجه به این‌که براساس آمارهای اعلام‌شده سالانه ۲۰ تا ۲۵ میلیون مسافر و زائر وارد استان خراسان رضوی می‌شوند، باید با فراهم شدن زمینه‌های لازم، روستاها هم بتوانند سهم خود را از ورود این تعداد مسافر بگیرند.
وی با تاکید بر این‌که انجمن‌های میراث فرهنگی در روستاها باید بتوانند آثار و جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی خود را معرفی کنند، عنوان می‌کند: اگر این اتفاق بیفتد، ضمن توسعه بوم‌گردی، زمینه حضور گردشگران و مسافران در روستاها فراهم می‌شود. علیپور با بیان این‌که انجمن‌های میراث فرهنگی نقش موثری در رونق اقتصاد و کمک به توسعه روستاها دارند، اظهار می‌کند: استفاده از ظرفیت‌های مردمی از سالیان گذشته در دستور کار سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و استان خراسان رضوی نیز در این زمینه جزو استان‌های پیشرو است.
- بهترین نسخه برای حفاظت از آثار تاریخی
یکی از کارشناسان میراث فرهنگی می‌گوید: به‌رغم این‌که اساسنامه انجمن‌های میراث فرهنگی در دهه ۷۰ به تصویب شورای عالی میراث فرهنگی رسید، فعالیتشان به دلایل مختلف متوقف شد. بعد از مدتی در راستای اهداف میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با ساختار منسجم و قانونی فعالیت خود را از سر گرفتند. در سال ۱۳۹۵ شورای عالی میراث فرهنگی این اساسنامه را بازنگری و تصویب کرد و به موجب این اساسنامه، انجمن‌های میراث فرهنگی زیر نظر سازمان میراث فرهنگی توسط افرادی مسئول در استان، شهرستان، بخش و روستا تشکیل می‌شوند.
«رضا یوسفی» عنوان می‌کند: اولین انجمن میراث فرهنگی کشور در سازمان حفاظت آثار باستانی دوره پهلوی در شهرستان نیشابور تشکیل شد و اکنون این شهرستان در تشکیل انجمن‌های میراث فرهنگی استان خراسان رضوی رتبه یک را دارد. وی بیان می‌کند: اگر بتوانیم بر روی رسالت‌های انجمن میراث فرهنگی به معنای واقعی تمرکز کنیم، شاهد اتفاقات خوبی در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواهیم بود. این کارشناس با بیان این‌که چون در گذشته نگاه تخصصی به انجمن‌های میراث فرهنگی نبود به اهداف مد نظر کمتر رسیده‌ایم، اظهار می‌کند: به‌رغم این‌که دهیاران به عنوان مسئول انجمن‌ها انتخاب می‌شوند، اما حتما نباید اینگونه باشد.
یوسفی با اشاره به این‌که بهترین نسخه برای حفاظت از آثار تاریخی و معرفی مناطق گردشگری و صنایع دستی در روستاها انجمن‌های میراث فرهنگی هستند، می‌گوید: انجمن میراث فرهنگی نباید برای هر کاری فقط به دنبال اعتبار باشد، بلکه با برگزاری برخی نشست‌های تخصصی و سخنرانی‌ها در مساجد می‌تواند از توان مردمی کمک بگیرد.
وی با اعلام این‌که باید دوره‌های آموزشی در روستاهای مختلف برگزار شود تا با قوانین و اهمیت میراث فرهنگی آشنا شوند، می‌افزاید: حضور انجمن‌ها باید ملموس‌تر شده و صرفا نامشان بر روی کاغذ نباشد. انجمن‌های میراث فرهنگی باید دارای نشان‌هایی باشند تا مردم آنها را ببینند. باید در روستاها تابلوی انجمن‌های میراث فرهنگی نصب شود. هر کسی می‌تواند عضو این انجمن‌ها باشد. یوسفی با تاکید بر این‌که باید حفظ آثار تاریخی و صنایع دستی به یک دغدغه و مطالبه در جامعه تبدیل شود، می‌افزاید: بدون شک حفظ آثار تاریخی در روستاها به‌تنهایی از عهده دهیاران و اعضای شورا برنمی‌آید.
این کارشناس با بیان این‌که انجمن‌های میراث فرهنگی برای جدیت بخشیدن به یک‌سری مسائلی هستند که برخی مواقع از کنار آنها به‌سادگی عبور می‌کنیم، می‌گوید: انجمن‌های میراث فرهنگی باید در حفظ بافت‌های روستایی و شهری، میراث طبیعی و ناملموس و بنای تاریخی تلاش کنند. وی ناآگاهی از وظایف را از جمله آسیب‌های انجمن‌های میراث فرهنگی می‌داند و اظهار می‌کند: آموزش رکن اساسی رفع این مشکلات است.