بستن وسایل شخصی به مقصد شهری که حتی گاهی نامی از آن جز در صفحه محله تعیین رشته ندیده‌ای و چشم‌های نگران خانواده به دلیل این‌که باید کیلومترها رنج سفر و دوری از آنها را تجربه کنی، آغاز هفت خان تحصیل در شهری دیگر است. قزوین یکی از مقصدهای سفر برای خیل دانشجویانی است که از جای‌جای ایران به امید گذراندن تحصیلات تکمیلی به این استان سفر می‌کنند.
این استان طی سالهای اخیر به دلیل تاسیس دانشگاه‌های متعدد آزاد و دولتی به یکی از چهره‌های دانشگاهی کشور تبدیل شده و طبق آمارها بیش از ۱۵۰ هزار دانشجوی غیربومی در خود جای داده است. یکی از مشکلات حضور این حجم از دانشجوی غیربومی برای مسئولان دانشگاهی و برنامه‌ریزان تامین خوابگاه است. زندگی دانشجویی تجربه منحصربه‌فردی در دوران زندگی است و می‌تواند برای رشد و رسیدن به بلوغ اجتماعی آنها فرصت بسیار خوبی باشد.
- بی‌نظمی
محمد، دانشجوی سال دوم دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، که پس از قبول شدن در رشته حسابداری از شهرستان رودبار به قزوین آمده و اکنون در خوابگاه این دانشگاه ساکن است با مقایسه زندگی داخل خوابگاه با زندگی در کنار خانواده می‌گوید: در خانه ما به دلیل اخلاق مادرم نظم و انضباط شدیدی حاکم بود. لباس‌های ما همیشه تمیز و اتوکشیده بوده و ساعات خواب، درس و تفریح ما به دقت مشخص شده بود. ولی با زندگی در خوابگاه نمی‌دانم چه شد که همه‌چیز کم‌کم تغییر کرد. حالا هفته‌ای یک بار به زور حمام می‌روم و دیگر از آن انضباط تحصیلی خبری نیست. همه تقریبا شب امتحان درس می‌خوانیم و ساعت خوابمان هم اصلا معلوم نیست.
وی ادامه می‌دهد: البته تقصیر هیچ‌کس هم نیست. با شرایط و امکاناتی که خوابگاه‌ها دارند اصلا نمی‌توان منظم بود و آن‌طور که در خانه شرایط مهیاست بهداشت و تمیزی را رعایت کرد. ما اینجا در یک اتاق کوچک ۶ نفر زندگی می‌کنیم. ۶ نفر با روحیات و اخلاق متفاوت. تازه آشپزخانه و سرویس بهداشتی ما هم با اتاق‌های دیگر این سالن مشترک است. تمیز هم که باشی بعد از یک مدت خسته می‌شوی، چون امکانات برای همه اتاق‌ها مشترک است تمیز بودن یک نفر به تنهایی جوابگو نیست. هرقدر هم که تمیز باشی بالاخره کم می‌آوری و خسته می‌شوی. خوابیدن، بیدار شدن سر وقت و درس خواندن در این همه سر و صدا عملا امکان‌پذیر نیست. این است که محیط و شرایط آدم را کم‌کم عوض می‌کند و متاسفانه به جای این‌که بهتر شویم و پیشرفت کنیم بی‌نظم‌تر می‌شویم و پس‌رفت می‌کنیم.
- مشکل غذا
فرهاد یکی از دانشجویان تهرانی دانشکده پزشکی شهر قزوین نیز با انتقاد از امکانات و شرایط خوابگاه‌ها برای تحصیل و زندگی بیان می‌کند: ترم اول در خوابگاه بودم در یک اتاق چهارنفره. از همان ترم اول فهمیدم در خوابگاه نمی‌توان تمرکز کرد و درس خواند. با چند تا از دوستانم خانه دانشجویی کرایه کردیم و زندگی می‌کنیم. از خوابگاه بهتر است ولی اینجا هم مشکل تمیز کردن خانه و غذا پختن را داریم. هیچ‌کس بلد نیست درست و حسابی غذا درست کند. اغلب غذاهای تکراری و ساده می‌خوریم که به سرعت تهیه می‌شوند مثل تخم‌مرغ و فست‌فود. این اواخر بعضی از بچه‌ها به دلیل مصرف زیاد سوسیس و کالباس به ناراحتی‌های معده دچار شده‌اند. هروقت بخواهیم از نظر غذایی تغذیه شویم به خانه‌هایمان می‌رویم و با ساک پر از غذا برمی‌گردیم. وی می‌افزاید: خانه دانشجویی هرچه باشد از خوابگاه بهتر است. اول این‌که ما ۳ نفر با آگاهی و آشنایی قبلی هم‌خانه خود را انتخاب کرده‌ایم و دوم این‌که اینجا ساعت‌های خواب ما منظم شده است و بهتر درس می‌خوانیم.
- مشکل بهداشت
زهرا سلطانی یکی از دانشجویان ساکن در خوابگاه دانشجویی نیز ضمن اظهار نارضایتی از امکانات خوابگاه‌ها اظهار می‌کند: مسئولان خوابگاه‌ها کمتر به بهداشت، نظافت و امکانات خوابگاه‌ها توجه می‌کنند و فقط حراست خوابگاه است که به شکل دقیق بر همه‌چیز نظارت می‌کند. یکی از دانشجویانی که چند سالی را در خوابگاه‌ها گذرانده است در مورد وضعیت خوابگاه‌های دانشجویی به همشهری می‌گوید: ترکیب چینش سنی دانشجویان مستقر در خوابگاه‌ها آن‌گونه که باید متناسب نیست و از سوی دیگر فقط به صرف خالی بودن یک اتاق و داشتن ظرفیت پذیرش دانشجو با دیگران هم‌اتاقی می‌شود.
فریبا می‌افزاید: در این میان درصد کمی هستند که نه تنها از لحاظ آداب معاشرت ضعف‌هایی دارند، بلکه دچار اعتیاد یا فسادهای اخلاقی نیز هستند و این موضوع زندگی را در یک اتاق سخت می‌کند. وی توضیح می‌دهد: یکی از مشکلاتی که در خوابگاه‌ها وجود دارد این است که نظارت‌ها فقط معطوف به ورودی خوابگاه‌هاست به این معنی که مسئولان خوابگاه فقط در هنگام ورود به محوطه خوابگاه کارت خوابگاه و مدارک شناسایی افراد را چک می‌کنند و در طول شبانه‌روز نیز یک بار به اتاق‌ها سرکشی می‌کنند، البته نباید کنترل‌ها به صورتی باشد که وارد حریم خصوصی افراد شوند.
- آموزش مهارت زندگی
شهرناز لشگری، مشاور خانواده در استان قزوین، نیز با اشاره به انواع مشکلات دانشجویان در جریان زندگی در خوابگاه‌ها می‌گوید: مساله این است که اغلب دانشجویان برای زندگی مستقل آماده نیستند، چراکه در حال حاضر خانواده‌ها تمام کارهای شخصی بچه‌ها مثل شستن لباس‌ها، اتو کردن و پخت و پز را خود برعهده می‌گیرند در نتیجه وقتی به دانشگاه راه پیدا می‌کنند مهارت‌های عملی و رفتاری لازم را برای زندگی مستقل ندارند و در نتیجه با اختلال در انجام کارها و خواندن درس‌های روزانه خود مواجه می‌شوند.
کسب استقلال و آموزش مهارت‌های زندگی فرایندی است که خانواده‌ها باید در جریان بزرگ شدن بچه‌ها و با واگذاری مسئولیت‌های کوچک به آنها در سنین پایین شرایط کسب آنها را ایجاد کنند. غیر از مهارت‌های عملی زندگی، مهارت‌های رفتاری است که جوانان را در این دوران از گرفتار شدن به انواع انحرافات رفتاری، اعتقادی و اعتیاد به انواع مواد در امان نگه می‌دارد و سلامت آنها را تا حد زیادی تضمین می‌کند. وی می‌افزاید: وجود محیط پویا در دانشگاه‌ها و شرایط و امکانات مناسب در خوابگاه‌ها از جمله وجود اتاق بازی، محل ورزش و سالن مطالعه مجهز از دیگر شرایط محیطی‌اند که می‌تواند در رشد شخصیت اجتماعی دانشجویان و کسب موفقیت‌های تحصیلی آنها تاثیرگذار باشد.
- کمبود فضای فرهنگی
یک کارشناس مسائل اجتماعی درباره وضعیت فرهنگی خوابگاه‌ها به همشهری می‌گوید: خوابگاه‌های دانشجویی بیشتر به نیت محلی برای خواب و استراحت افراد ساخته شده‌اند در صورتی که خوابگاه‌ها محلی برای زندگی دانشجویان است و آنها مدت‌زمان زیادی را در خوابگاه‌ها صرف می‌کنند و باید به وضعیت آنها بیش از پیش توجه داشت. زهرا قدیری ادامه می‌دهد: خوابگاه‌ها می‌توانند به عنوان قطب‌های فرهنگی دانشگاه‌ها به فعالیت بپردازند به گونه‌ای که راه‌اندازی انجمن‌های هنری و فرهنگی در خوابگاه بستری را فراهم خواهد کرد که دانشجویان اوقات بیکاری خود را به صورت بهینه بگذرانند. متأسفانه خالی بودن اوقات فراغت دانشجویان در خوابگاه‌ها و نبودن امکانات برای گذراندن این اوقات موجب شده است تا برخی دانشجویان به سمت تفریحات ناسالم گرایش پیدا کنند. نبودن تفریح در فضاهای خوابگاهی موجب شده است اعتیاد به مواد مخدر و گرایش به رفتارهای غیراخلاقی در میان دانشجویان شیوع پیدا کند.
- یکدست نبودن جمعیت
این کارشناس مسائل اجتماعی خاطرنشان می‌کند: از سوی دیگر موضوعی که موجب می‌شود تا زندگی در خوابگاه مخاطراتی را برای دانشجویان ایجاد کند، نبود تناسب میان سن دانشجویان و نوع فرهنگی است که در آن رشد یافته‌اند. قدیری می‌افزاید: یکدست نبودن جمعیت خوابگاه‌ها از لحاظ فرهنگ، سطح خانوادگی، سن و بسیاری جهات دیگر موجب می‌شود تنش‌هایی میان هم‌اتاقی‌ها به وجود آید که در درازمدت موجب بروز مشکلات گسترده‌ای خواهد شد. وی یادآور می‌شود: در سالهای اخیر موج جدیدی از رفتارهای پرخطر در خوابگاه‌ها به وجود آمده که نگرانی‌های گسترده‌ای را با خود به همراه داشته است. گرایش به این نوع رفتارها همچون اعتیاد و رفتارهای ناهنجار اجتماعی باعث شده است خانواده‌ها به خوابگاه‌ها بی‌اعتماد شوند و از سپردن فرزندانشان به خوابگاه‌ها اجتناب کنند.
- شهری مناسب دانشجویان
یکی از موضوعاتی که به نظر در سالهای اخیر در قزوین متناسب با ظرفیت پذیرش این حجم از دانشجو رشد نکرده کاربردی‌تر کردن شهر برای حضور این حجم از جوان است. عضو شورای اسلامی شهر قزوین به همشهری می‌گوید: جمعیت شهر می‌تواند تا حدودی بیانگر نقش و کارکرد آن باشد. از آنجا که قزوین علاوه بر کارکردهای متفاوتی چون نقش صنعتی، کارکرد دانشگاهی نیز دارد باید متناسب با حضور این حجم از دانشجوی جوان کاربری لازم را در فضای شهری ایجاد کرد که به نظر نسبت به افزایش جمعیت دانشجویی مدیریت شهری با تمام تلاش‌های انجام‌شده از این مقوله بازمانده است.
مهدیه سادات قافله‌باشی توضیح می‌دهد: از جمله آثار حضور دانشجویان در یک شهر تغییر در سیمای شهری به واسطه نیازی است که در شهر ایجاد می‌کنند مانند افزایش مغازه‌های جوان‌پسند، بوتیک‌ها، کافی‌شاپ‌ها، رستوارن‌ها و از همه مهم‌تر ایجاد خوابگاه‌های دانشجویی. تاثیر این حضور علاوه بر بعد فرهنگی بر بعد اقتصادی شهر است که می‌تواند موجب اشتغال‌زایی به صورت مستقیم و غیرمستقیم شود. برای مثال می‌توان به رونق فعالیت کتاب‌فروشی‌ها، کتابخانه‌ها و سرویس‌های حمل‌ونقل عمومی اشاره کرد. وی می‌افزاید: با این حال زمانی دانشگاهی شدن می‌تواند ظرفیت شاخصی برای شهر محسوب شود که رشته‌های دانشگاهی برحسب نیاز، ظرفیت و ویژگی‌های بومی منطقه ایجاد شود تا ضمن رونق علمی و پیشرفت بیشتر، در زمینه‌های مورد نیاز به توسعه پایدار شهر کمک کند موضوعی که می‌تواند دغدغه مسئولان دانشگاه‌های استان باشد.
- خانه‌های مجردی
یکی از موضوعاتی که به نظر می‌رسد نمی‌توان به این زودی‌ها توقع حل آن را داشت موضوع تامین خوابگاه‌های دانشجویی متناسب با ظرفیت پذیرش دانشجویان در شهرهای استان است. این معضل در کنار نبود زیرساخت‌های لازم تفریحی و فرهنگی در این اماکن به رشد خانه‌های مجردی منجر شده است. یک روان‌شناس در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: دلایل متعددی وجود دارد که فرد را به سمت زندگی در خانه‌های مجردی می‌کشاند. تحصیل و کار در گذشته بیشترین دلیل رو آوردن جوانان به زندگی‌های مجردی محسوب می‌شد که البته بیشتر از سر اجبار بود، اما در سالهای اخیر زندگی به صورت مجردی در میان دختران و پسران به صورتی تبدیل شده که حتی افرادی که والدین آنها در همان شهر اقامت دارند پس از قبولی در دانشگاه اقدام به زندگی‌های به اصطلاح مجردی می‌کنند.
سیدمحمد حاج سیدجوادی ادامه می‌دهد: در مقطعی از زمان فقط پسرها علاقه داشتند در خانه‌های مجردی خود زندگی کنند، اما آن چیزی که این روزها شاهد آن هستیم روند رو به رشد گرایش زنان مطلقه و دختران مجرد به این سبک زندگی است که گاهی با آسیب‌هایی اجتماعی همراه است و باید والدین بر آن نظارت کنند. وی می‌افزاید: باید دلایل گرایش جوانان را به این سبک زندگی شناسایی کنیم و برای رفع این معضلات بکوشیم. در بحث تمایل دانشجویان به زندگی مجردی آنچه بیش از همه نقش دارد کمبود امکانات خوابگاه‌هاست.
- نظارت بر اجاره
یک کارشناس مسائل اجتماعی نیز با اشاره به نبودن نظارت بر روند اجاره دادن مسکن به مجردها می‌گوید: در سالهای نه‌چندان دور اکثر صاحبخانه‌ها برای اجاره دادن خانه به مجردها به خصوص پسرها شروط گسترده‌ای داشتند که اولین و مهم‌ترین آنها شرط دانشجو بودن بود. متأسفانه در سال‌هایاخیر این پیش‌شرط از معاملات مسکن حذف شده است و هر جوانی با هر فرهنگ و جایگاه اجتماعی بدون این‌که لزوما دانشجوی غیربومی آن شهر باشد می‌تواند خانه‌ای اجاره کند و به همراه چند جوان دیگر زندگی مجردی داشته باشد. «نازی اسپندار» تصریح می‌کند: در برخی از موارد حتی این خانواده‌ها هستند که با رضایت کامل شرایطی را فراهم می‌کنند که فرزندانشان امکان زندگی آسوده‌تر را در خانه‌های مستقل داشته باشند. این اقدام در رشد گرایش جوانان به این نوع زندگی تأثیر می‌گذارد حتی در مواردی خانواده‌ها با ورود فرزندانشان به خوابگاه‌ها مخالفند و برای آنها مسکن تهیه می‌کنند.
- امنیت بیشتر
به گفته یک متخصص روان‌شناسی، زندگی در خوابگاه‌ها به مراتب از زندگی مجردی بهتر است. شرایط دانشجویی ایجاب می‌کند که فرد زندگی خوابگاهی را بپذیرد و برای خود برنامه‌ریزی کند. از این رو برای افرادی که مجبورند دور از خانوده‌هایشان زندگی موقت داشته باشند بهترین مکان برایشان خوابگاه است تا این‌که بخواهند خانه‌هایی را با هم بگیرند و چند نفر با هم در آنجا زندگی کنند. خوابگاه‌های دانشجویی برای درس خواندن در شرایط دور از خانواده بهترین گزینه است، چراکه خانه‌های مستقل به دلیل نبود مدیریت کافی برای دانشجویانی که هنوز به هویت کامل نرسیده‌اند، خطرناک است. جمع شدن افرادی همسن با عقاید و شخصیت‌های متفاوت بدون یک فرد بزرگ‌تر برای کنترل نامناسب است و ممکن است باعث انحرافات دانشجویان شود.
مریم علیخانی با اشاره به کمتر شدن فرزندان در خانواده‌ها و وابستگی عاطفی افراد به خانواده‌ها می‌گوید: دوری از خانواده برای پسر یا دختر ۱۸ سالهای که به قولی هنور اسقلال خود را پیدا نکرده است و در جایی وارد می‌شود که باید مستقل بودن را تجربه کند اولین مشکلی است که این افراد را در خوابگاه‌ها تهدید می‌کند. اگر دانشجویان نوپا نتوانند این تغییر شرایط را مدیریت کنند، دچار اضطراب می‌شوند. تحمل نکردن تنهایی و ناتوانی در مدیریت این شرایط می‌تواند در آینده افسردگی را برای افراد به ارمغان آورد. وی بیان می‌کند: این‌که دانشجو تا قبل از رفتن به خوابگاه برای خود یک اتاق و حریم خصوصی داشته است، اما حالا باید تابع جمع باشد شرایطی است که در نهایت به اضطراب و افسردگی می‌انجامد. به همین دلیل خانواده‌ها به خصوص در اوایل دوره دانشجویی باید کنترل و نظارت خود را بر فرزند دانشجویشان بیشتر کنند تا فرزند کم‌کم به آن سیستم زندگی عادت کند.
- واگذاری خوابگاه به ۵۰ درصد دانشجویان
مسئولان دانشگاه‌های آزاد و دولتی این استان که این روزها درگیر ثبت‌نام دانشجویان جدید هستند، کمتر حاضر به مصاحبه درباره آخرین وضعیت خوابگاه‌های دانشگاه‌های خود می‌شوند. در این بین ابوالحسن نائینی، رئیس دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، در گفت‌وگو با همشهری درباره ظرفیت خوابگاه‌های این دانشگاه با بیان این‌که خوابگاه‌های دانشجویی طبق سیاست‌های موجود باید در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد، می‌گوید: خوابگاه‌های دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) از کیفیت مناسبی برخوردارند و جزو خوابگاه‌های برتر کشور به شمار می‌روند.
وی با تایید بر کمبود ظرفیت خوابگاه‌ها برای ورود همه دانشجویان توضیح می‌دهد: ظرفیت خوابگاه‌ها کم است و امکان پذیرش تمام درخواست‌ها برای اسکان در خوابگاه وجود ندارد. امسال با حدود ۵۰ درصد از درخواست‌ها برای خوابگاه موافقت شد. از هیات‌امنا مجوزی گرفته‌ایم که یک مجموعه خوابگاهی دیگر بسازیم تا ظرفیت اقامت دانشجویان بیشتر از زمان کنونی شود. رئیس اداره امور خوابگاه‌های دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین نیز اظهار می‌کند: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) ۹ خوابگاه دارد که ۴ خوابگاه متعلق به دانشجویان خانم و ۵ خوابگاه متعلق به دانشجویان آقاست. سمیه آتشگران می‌افزاید: اتاق‌های خوابگاه‌های این دانشگاه به صورت ۲، ۴ و ۶ نفره است. مجموع تعداد دانشجویان ساکن در خوابگاه‌ها ۱۹۸۰ نفر است که ۱۰۱۳ دانشجو خانم و ۹۶۷ دانشجو آقا هستند.
وی در خصوص خوابگاه‌های خودگردان یادآور می‌شود: ۳ خوابگاه خودگردان تحت نظارت دانشگاه وجود دارد و حدود ۳۴۰ دانشجوی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) در آن اسکان دارند. رئیس اداره امور خوابگاه‌های دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین می‌گوید: جدیدترین خوابگاه‌ها ۴ سال ساخت و قدیمی‌ترین خوابگاه‌ها ۲۵ سال ساخت هستند و ۲ خوابگاه بازسازی شده‌اند. آتشگران با اشاره به امکانات رفاهی خوابگاه‌ها خاطرنشان می‌کند: خوابگاه‌ها از لحاظ رفاهی تقریبا کامل هستند، اما کمبود سرانه فضای خوابگاهی یکی از مشکلات ماست. در این بین وضعیت دانشگاه‌های غیرانتفاعی و آزاد که غالبا فضای خوابگاهی ندارند، به مراتب برای دانشجویان این دانشگاه‌ها بدتر است.