در حالی‌که سالمندان در این دوران می‌توانند با فراغ بال بیشتری به بسیاری از آرزوها و برنامه‌های روزگار جوانی که به دلایل مختلف فرصت تحقق آنها را نداشتند، جامه عمل پوشانده و لذت ببرند که در این صورت فرصت کمتری برای پرداختن به جنبه‌های منفی دوران سالمندی خواهند داشت. در هفته تکریم و بزرگداشت سالمندان، نمایشگاهی از توانمندی‌های سالمندان در پارک ملت شهد برگزار می‌شود.
- هزینه برای سالم پیر شدن
معاون توانبخشی اداره بهزیستی خراسان رضوی با بیان این‌که شعار امسال روز سالمند «فرصت‌های برابر برای تمام سنین» است، می‌گوید: در سال‌های گذشته شعار «نه به هرگونه تبعیض» در روز سالمند مطرح بود؛ شعاری که هنوز در دنیای سالمندی برقرار است و در ۳ سطح مطرح می‌شود. به گفته «مسعود فیروزی» سطح اول تبعیض، تبعیض سالمند به خود با توجه به فروتنی و سعه‌صدری است که بزرگان ما دارند؛ به طوری که می‌پذیرند از برخی فعالیت‌های خانوادگی و تفریحات کناره بگیرند، در حالی که سالمندان باید خود مطالبه‌گر برای کسب حقوق خود باشند.
وی معتقد است این سطح از تبعیض منجر به سطح دوم تبعیض، یعنی تبعیض خانواده به فرد سالمند می‌شود که ناآگاهانه صورت می‌گیرد. خانواده‌ها باید توجه کنند که در طول زمان این جریان به یک موضوع عادی تبدیل نشود و نظر سالمند را در رابطه با برنامه‌هایش جویا شوند. این مقام مسئول ادامه می‌دهد: در سطح سوم تبعیض، سالمند تبعیض به خود را پذیرفته و خانواده نیز آن را به سالمند روا کرده است و به‌تدریج تبعیض به افراد سالمند به صورت یک فرهنگ عمومی در جامعه فراگیر می‌شود.
به گفته معاون توانبخشی اداره بهزیستی خراسان رضوی، علت توسعه‌یافتگی کشورهای پیشرفته توجه به افراد سالمند و استفاده از تجربیات و قابلیت‌های آنان در مسیر توسعه است. وی با اشاره به این‌که آمار سالمندی در جهان حدود ۱۲/۵ درصد است، اظهار می‌کند: در ژاپن که از توسعه‌یافته‌ترین کشورهاست، نرخ سالمندی ۳۰ تا ۳۵ درصد است. این میزان در کشور ما ۹/۵ تا ۱۰ درصد و در خراسان رضوی نیز ۹/۵ درصد است، بنابراین ما هنوز یک کشور جوان هستیم.
فیروزی استفاده از تجربیات افراد سالمند و نیز استفاده از انرژی افراد جوان را نکته مهمی در طی کردن مسیر توسعه دانسته و می‌گوید: این موضوع در کشور ما نیز صدق می‌کند. اکنون در مقام مقایسه، سیستان و بلوچستان با نرخ سالمندی ۵ درصد و گیلان با نرخ سالمندی بیش از ۱۲ درصد، کدام توسعه‌یافته‌تر هستند؟ وی تاکید می‌کند: اگر قانون‌گذاران و تصمیم‌گیران کشور اندکی به این اعداد و ارقام توجه کنند، شاید در سیاست‌گذاری‌ها متفاوت عمل شود. البته بالا بودن نرخ سالمندی به‌خودی‌خود توسعه ایجاد نمی‌کند، بلکه برنامه‌ریزی درست برای این امر سبب ایجاد توسعه می‌شود.
معاون توانبخشی اداره بهزیستی خراسان رضوی با اشاره به این‌که برخی افزایش نرخ سالمندی را فاجعه انسانی می‌دانند، اظهار می‌کند: این تصور اشتباه است و باید برای سالم پیر شدن افراد هزینه شود. برای مثال اگر در سال ۱۴۲۰ نرخ سالمندی در کشور به بالای ۳۰ درصد می‌رسد و قرار است از انرژی سالمندی در مسیر توسعه استفاده شود، اکنون باید برای افراد ۳۰ ساله برنامه‌ریزی صورت گیرد و در زمینه بهداشت درمانی و روانی هزینه شود. همچنین در زمینه استقلال اقتصادی، بیمه‌های تکمیلی برای سالمندان آینده از امروز فراهم شود.
وی برخی اطلاعات در رسانه‌ها و جامعه مبنی بر بی‌توجهی خانواده‌ها به سالمندان و سپردن آنان به خانه سالمندان در جامعه را سیاه‌نمایی می‌داند و می‌گوید: خراسان رضوی با نرخ ۹/۵ درصد سالمندی، حدود ۶۰۰ هزار سالمند دارد که از این تعداد فقط ۲ هزار نفر یعنی ۰/۳ درصد از آنان در مرکز نگهداری سالمندان زندگی می‌کنند و از این تعداد نیز حدود هزار نفر افراد مجهول‌الهویه هستند که دولت موظف به نگهداری آنان است.
فیروزی معتقد است احترام سالمندان در فرهنگ کشور ما هنوز محفوظ است و با وجود تمام مشکلات اقتصادی، سالمندان روی چشم خانواده‌ها جا دارند و تا حد امکان در میان آنان زندگی می‌کنند. وی با تاکید بر این‌که کشور ما دچار یک مهندسی معکوس در فضای مدیریتی است، می‌افزاید: کشورهایی که مسیر توسعه را طی کرده‌اند دارای مدیران جوان و مشاوران سالمند هستند، اما در کشور ما مدیران پیر، مشاوران جوان می‌گیرند که این مهندسی باید معکوس شود.
- توجه به سالمندان
مسئول فنی یک مرکز مراقبت و نگهداری شبانه‌روزی سالمندان در مشهد می‌گوید: اکنون ۲۹ سالمند بین ۶۰ تا ۹۸ سال در این مرکز زندگی می‌کنند. در این مرکز ۱۴ نفر شامل پرستار تخصصی و غیرتخصصی، پزشک متخصص طب سالمندی، فیزیوتراپ، روانشناس، کارشناس تغذیه و آشپز خدمات لازم را به سالمندان ارائه می‌کنند. بر اساس تعرفه اداره بهزیستی، هزینه نگهداری از یک سالمند در این مرکز ماهانه یک میلیون و ۱۶۰ هزار تومان است.
به گفته «مهسا رضازاده» که خود دارای مدرک ارشد روانشناسی است، تعدادی از این سالمندان دارای هوشیاری کامل و مستقل و تعدادی نیز دچار فراموشی و وابسته به تخت هستند. افرادی که هوشیاری دارند نسبت به دیگران احساس دلتنگی بیشتری می‌کنند که گاه منجر به پرخاشگری و بهانه‌جویی در آنان می‌شود. در این موارد از خانواده‌ها درخواست می‌شود به ملاقات آنان بیایند تا آرام‌تر شوند.
مدیر مرکز نگهداری سالمندان با اشاره به برنامه‌های این مرکز برای پر کردن اوقات فراغت سالمندان می‌گوید: برنامه‌های تفریحی، ورزشی، تماشای تلویزیون، در اختیار گذاشتن کتاب و وسایل نقاشی، حل جدول، بازی‌های فکری و بازی با توپ از برنامه‌های روزانه سالمندان در این مرکز است که حس و حال خوبی را در افرادی که هشیاری دارند ایجاد می‌کند، اما در افراد وابسته و دچار فراموشی که به نوعی زندگی نباتی دارند، تغییر وضعیتی ایجاد نمی‌شود.
وی معتقد است برخی از سالمندانی که با مشکلات گفتاری و رفتاری به این مرکز مراجعه کرده‌اند، پس از چند ماه مراقبت و توانبخشی یک‌سری از توانایی‌ها را کسب کرده و حتی مرخص شده و به میان خانواده بازگشته‌اند. رضازاده یادآور می‌شود: سالمندان قشر خاصی هستند که نیاز به توجه و حمایت بیشتری دارند و سر زدن بیشتر به آنان حالشان را بهتر می‌کند.
- گاهی باید شرایط را پذیرفت
به میان سالمندان این مرکز می‌روم. برخی از آنان شرایط جسمی و روانی مناسبی ندارند یا بر روی تخت خوابیده و یا بی‌حرکت بر روی صندلی نشسته و یا چرت می‌زنند و به زحمت سخن می‌گویند. تعدادی از خانم‌ها دور یک میز نشسته و گاهی با هم صحبت می‌کنند. کی از خانم‌های سالمند ادعا می‌کند که به دلیل وضعیت جسمی و پادرد یک ماهی است که در مرکز زندگی می‌کند و به‌زودی به خانه برمی‌گردد، اما پرستارش می‌گوید این خانم فقط دارای حافظه کوتاه‌مدت است و بیش از یک سال است که در اینجا زندگی می‌کند. تعدادی نیز در رفت‌وآمد هستند و به کارهای خود می‌رسند. «فریدون محمودی» ۷۵ ساله بر روی تخت خود مشغول مطالعه است. وی لیسانس حسابرسی دارد و در ذوب آهن اصفهان و کارخانه قند آبکوه شاغل بوده است.
وی می‌گوید: ۲ فرزند پسر دارم که با همسرم در مجتمع ۶ واحدی که ساختم، زندگی می‌کنند. ۳ بار سکته کردم و هنوز زنده‌ام، اما احساس کردم مزاحم خانواده‌ام هستم و به اینجا آمدم. این سالمند ادامه می‌دهد: همسرم هر هفته به دیدنم می‌آید. از بچه‌ها هم فقط پسر کوچکم هر وقت موهایم بلند شود، برای اصلاح موهایم به اینجا می‌آید. وی معتقد است که باید مشکلات و شرایط را پذیرفت و با آنها کنار آمد و می‌افزاید: من در اینجا مرتب ورزش می‌کنم و خواندن، نوشتن و موسیقی از سرگرمی‌های مورد علاقه من است. کسانی که به اجبار به خانه سالمندان منتقل می‌شوند معمولا ناراضی هستند، اما من به انتخاب خودم و این‌که احساس کردم ممکن است خانواده خسته شده باشند، در اینجا زندگی می‌کنم و امیدوارم عمر باعزت داشته باشم.
«مجید منبعیان» ۷۶ ساله، بازنشسته است و ۲ فرزند دارد. همسرش به دلیل بیماری در نیشابور زندگی می‌کند. او که در مشهد به‌تنهایی زندگی می‌کرده، می‌گوید: پرستارم به‌خوبی از من مراقبت نمی‌کرد و به پیشنهاد خودم یک ماه است که به اینجا آمده‌ام. بچه‌ها هفته‌ای یک‌بار به من سر می‌زنند. همسرم هم گاهی به دیدارم می‌آید. وی معتقد است این مراکز مکان خوبی برای زندگی افرادی است که شرایط او را دارند، چون مراقبت خوبی از افراد می‌شود، ولی انتظار دارد بچه‌هایش بیشتر به او سر بزنند.