پسربچه‌ای ۸ ساله در چهارراه هلال‌احمر، پشت چراغ قرمز اصرار به پاک کردن شیشه خودروها دارد و با پافشاری رانندگان برای پاک نکردن و در ادامه توهین آنها مواجه می‌شود. از «محمدحسین» درباره وضعیت زندگی‌اش می‌پرسم. محمدحسین از اعتیاد پدرش می‌گوید و می‌افزاید: پدرم مرا به زور و با کتک برای کارکردن به خیابان‌ها می‌فرستد تا بتوانم به هر شکلی هزینه موادش را جور کنم. مادرم مریض است و نمی‌تواند هزینه‌های زندگی‌مان را تامین کند. به خاطر همین من و خواهرم هر روز سر چهارراه‌ها انتظار می‌کشیم تا شاید کسی دلش به حالمان بسوزد و دست خالی به خانه برنگردیم.
«مرتضی» یکی از شهروندانی است که به مزاحمت این کودکان معترض است و می‌گوید: این کودکان بر سر چهارراه‌ها ترافیک ایجاد می‌کنند و همیشه می‌خواهند به‌زور اجناسشان را به راننده‌ها و عابران پیاده بفروشند. این شهروند ادامه می‌دهد: ما انسانیم و شرایط را درک می‌کنیم و دوست نداریم با خشونت با آنها برخورد کنیم یا خدای نکرده به آنها توهین کنیم ولی از راه اصرار و مزاحمت برای دیگران نمی‌شود امرارمعاش کرد.
وی ادامه می‌دهد: از مسئولان تقاضا داریم که در درجه اول برای نجات حال و آینده این کودکان و در درجه دوم برای رفاه حال مردم و جلوگیری از تخریب هرچه بیشتر چهره شهر این افراد را بدون این‌که ضربه‌ای به آنها وارد شود، جمع‌آوری و ساماندهی کنند. برخی از این کودکان به دلیل این‌که در خیابان تربیت می‌شوند، آینده خطرناکی دارند.
- ساماندهی کودکان کار بر عهده بهزیستی است
مدیر روابط عمومی شهرداری کرمانشاه با اشاره به معضل کودکان کار در کرمانشاه می‌گوید: ما به‌تنهایی قادر به حل این معضل اجتماعی نیستیم. وظیفه ساماندهی این کودکان بر عهده بهزیستی است. «امیر دولتشاهی» ادامه می‌دهد: کودکان کار ۲ دسته‌اند؛ یک دسته از کودکان خیابانی که جا و مکانی برای سکونت ندارند و در خیابان پرسه می‌زنند و دسته دیگر کودکانی هستند که محل اسکان دارند و مشغول کسب درآمد هستند. این افراد توسط شهرداری شناسایی و جمع‌آوری می‌شوند و به ارگان‌هایی مانند بهزیستی تحویل داده می‌شوند.
این ارگان هم به عنوان متولی وظیفه ساماندهی زندگی این کودکان را به عهده دارد. گاهی اوقات در این بین کودکانی هم هستند که به دام اعتیاد گرفتار شده‌اند که باید به مراکز مربوطه برای درمان فرستاده شوند. رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی، ورزشی شهرداری نیز کودکان کار را یک معضل اجتماعی در شهر معرفی می‌کند و می‌گوید: حل این موضوع فراگیر نه‌تنها وظیفه بهزیستی بلکه وظیفه تمام دستگاه‌های دولتی است. طبق قانون بخش اجراییات شهرداری و خدمات شهری وظیفه دارند این کودکان را جمع‌آوری کنند و برای ساماندهی به بهزیستی تحویل دهند.
«مهدی عبدالمالکی» ادامه می‌دهد: در سال‌های گذشته به منظور کنترل و پیشگیری از اضافه شدن این افراد در کنار بهزیستی با برگزاری برنامه‌ها و کلاس‌هایی با عناوین مختلف در فرهنگسراها و مساجد محلات حاشیه‌نشین، سعی در برقراری ارتباط با این کودکان و آموزش‌های مختلف در سطوح مختلف داشتیم تا با فعالیت‌های آموزشی سهمی در پیشگیری از این معضل اجتماعی ایفا کنیم.
- ۶ مرکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست
مدیرکل بهزیستی استان کرمانشاه با بیان این‌که ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ کودک در استان به صورت پاره‌وقت و دائم مشغول به کارند، می‌گوید: ۶ مرکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست در استان وجود دارد که در حال حاضر به ۹۵ کودک خدمت ارائه می‌دهد. ۱۰۳ فرزند نیز امدادبگیر اداره کل بهزیستی استان کرمانشاه هستند.
«فاطمه رضوان‌مدنی» به راه‌اندازی سامانه «مشق ما» در حمایت از کودکان کار اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: از موفقیت‌های این طرح شناسایی ۱۴۳ کودک بازمانده از تحصیل، بازگشت ۵۲ کودک به تحصیل و ارائه سایر خدمات تخصصی است. وی همچنین در ادامه به دیگر برنامه بهزیستی استان برای کودکان کار اشاره می‌کند و می‌افزاید: طرح استاد-شاگردی و فروش محصولات فرهنگی از جمله فعالیت‌های بهزیستی تحت عنوان «سفیر سبز» است. رضوان‌مدنی در ادامه درباره کودک‌آزاری می‌گوید: آزار جسمی، روانی، جنسی و بی‌توجهی و غفلت از انواع کودک‌آزاری است. در ۶ ماه اول سال ۶ درصد تماس‌های گرفته شده با خط تلفن اورژانس اجتماعی (۱۲۳) در استان مربوط به کودک‌آزاری بوده است.
- عوامل افزایش رفتارهای بزهکارانه در کودکان
دادستان عمومی و انقلاب کرمانشاه هم با بیان این‌که دسترسی کودکان به اقلام ممنوعه در برخی از نقاط کرمانشاه به سهولت امکان‌پذیر است، می‌گوید: در جایی که والدین هر ۲ اعتیاد دارند دسترسی کودک به مواد مخدر کار سختی نیست. «محمدحسین صادقی» می‌گوید: در کرمانشاه کودکان زباله‌گرد داریم که فراوانی آنها زیاد است و بهداشت و سلامت آنها جای نگرانی دارد.
وی می‌افزاید: در خانواده‌ای که رفتارهای مجرمانه وجود دارد یا پدر فروشنده مواد مخدر است، ظرفیت‌های بزهکاری در میان کودکان افزایش می‌یابد و گرایش به رفتارهای بزهکارانه هم زیاد می‌شود. این مسئول با تاکید بر این‌که آسیب‌های اجتماعی مدیریت متمرکز و واحد می‌خواهد، می‌گوید: با توجه به ضعفی که ما در هماهنگی بین بخشی داریم، ساماندهی واحد، مدیریت متمرکز و اقدام جهادی در زمینه آسیب‌های اجتماعی یک ضرورت و اولویت است و باید به آن پرداخته شود.
دادستان عمومی و انقلاب کرمانشاه بیان می‌کند: در اساسنامه دستگاه‌های حمایتی چون کمیته امداد و بهزیستی، اشاره به وظیفه مستقیم برای ارائه خدمات مستقیم به بزه‌دیدگان نشده است. این مساله به بازنگری نیاز دارد. صادقی اضافه می‌کند: پلیس اطفال و نوجوانان و ضابط تخصصی که در این زمینه بتواند از ظرفیت‌های قانونی استفاده کند در استان کرمانشاه در اختیار ما نیست.
کرمانشاه نخستین استانی است که مجتمع قضایی رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان در آن وجود دارد و با همت فرمانده انتظامی استان می‌توانیم پلیس تخصصی ویژه اطفال و نوجوانان را هم داشته باشیم که این حلقه دادرسی افتراقی تکمیل شود. وی درباره جرائم کودکان نیز اضافه می‌کند: در استان کرمانشاه جرایمی که اطفال بیشتر مرتکب می‌شوند سرقت، ایراد ضرب و جرح عمدی و خشونت‌هایی است که در محیط‌های اجتماعی و محیط‌های خانگی بیشتر دیده می‌شود.
- میزان موفقیت طرح‌های اجرا شده
«بهار سلطانی» کارشناس مسئول آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی استان در مورد میزان موفقیت طرح‌های اجرایی در حوزه کودکان کار در استان می‌گوید: هیچ طرح و برنامه‌ای نیست که به صورت صددرصد موفقیت‌آمیز باشد، چراکه حذف آسیب‌های اجتماعی به طور کامل میسر نیست. باید شاخص استاندارد رفاه زندگی و نشاط اجتماعی در جامعه افزایش یابد که این امر نیازمند همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های استان نظیر فرمانداری، استانداری، فنی و حرفه‌ای و... است. وی می‌افزاید: بهزیستی به عنوان متولی این امر خود را صاحب وظیفه می‌داند و از سال ۸۴ با به اجرا درآوردن برنامه‌های عملیاتی و بومی توانسته در کاهش تعداد کودکان کار موفق شود.
این کارشناس ادامه می‌دهد: اولین موفقیت این طرح این است که ما توانسته‌ایم اعتبارش را تامین کنیم. همچنین توانسته‌ایم اعتماد کودکان کار را جلب کرده و آنها را به سمت خود و مراکز آموزشی و حمایتی سازمان که ارائه دهنده خدمات جذب کنیم. وی تغییر شکل کار کودکان از بزه به فرهنگی و حرفه‌آموزی را گام سوم در موفقیت این طرح عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: حذف کار کودک به دلایلی از قبیل نیازهای اقتصادی امکان‌پذیر نیست و ما با کاهش ساعات حضور این کودکان در خیابان، آنها را از مواجهه با آسیب‌های خیابانی و رفتارهای غیراصولی و متکدیگرایانه دور کردیم و از طرفی برای کودکان بالای ۱۵سال شغل‌هایی تعریف کردیم که بتوانند با بهره‌گیری از حقوق طبیعی خود مانند آموزش، تحصیل و بهداشت به یادگیری حرفه‌ای بپردازند تا این حرفه در آینده بتواند برای آنها منجر به اشتغال‌زایی و کسب درآمد شود.
برای کودکان زیر ۱۵ سال نیز همان طور که گفته شد با کاهش ساعات حضورشان در خیابان ترتیبی دادیم که بتوانند در کنار کار و کسب درآمد به مدرسه هم بروند. همچنین آنها را با پول الکترونیکی آشنا کردیم و در واقع با این کارها به آنها شخصیت داده‌ایم، بنابراین می‌توان گفت که ما در طرح کودکان کار موفق عمل کرده‌ایم و اگر توجه کنید نسبت به گذشته کمتر شاهد حضور کودک کار و ایجاد مزاحمت آنها در خیابان هستیم. سلطانی در ادامه به حوزه فرهنگ برخورد با کودکان کار تاکید می‌کند و می‌گوید: نباید با کودکان کار به گونه‌ای رفتار کنیم که آنها تشویق به تکدیگری شوند و این پدیده در آنها ماندگار شود.
- شغل کاذب کودکان
یک جامعه‌شناس سن کار افراد جامعه را بین ۱۵تا ۶۵ سال که سن بازنشستگی است، عنوان می‌کند و می‌گوید: کودکان کار به کودکانی اطلاق می‌شود که دارای شغل‌های کاذب هستند. منظور از شغل کاذب شغلی است که مورد تایید نظام اقتصادی کشور نیست و هیچ مجوزی به آن داده نمی‌شود؛ مانند تکدیگری، رمالی و دست‌فروشی. «بهرام نوابی‌فر» می‌افزاید: تعداد کودکان زیر ۱۵سال که به کار گمارده می‌شوند در جوامع مختلف و به‌ویژه در استان ما به طرز چشمگیری در حال افزایش است.
این استاد دانشگاه می‌افزاید: بزرگ‌ترین عامل روی آوردن این کودکان به کار بی‌سرپرستی و بدسرپرستی است که پیامد طلاق و اعتیاد به شمار می‌رود. وی ادامه می‌دهد: با وجود علاقه‌مندی این والدین به فرزندان خود، به دلیل تنگناهای معیشتی ناچارند فرزندان خود را در ساعاتی از روز مجبور به کار و کسب درآمد می‌کنند. متاسفانه این کودکان کم‌تجربه به واسطه حضور در خیابان و شغلشان مورد سوءاستفاده بزهکاران که افرادی بزرگ‌تر هستند، قرار می‌گیرند و به بیراهه کشیده می‌شوند. نوابی‌فر همچنین از نهادهایی چون شهرداری، بهزیستی و کمیته امداد امام(ره) برای جلوگیری از افزایش این معضل خواست که با جمع‌آوری این کودکان آنها را ساماندهی کنند و مهارت‌های لازم را به آنها آموزش دهند.