همشهری‌آنلاین_علی خوشتراش:متوسط عملکرد شلتوک در دنیا برابر با ۴۴۱۰ کیلوگرم در هکتاراست (۲۰۱۵، FAO) . برنج در ایران نیز جایگاه ویژه ای دارد، به‌طوریکه قســـمت اعظم غذای مردم ایران به‌ویژه در اســتان‌های گیلان و مازندران را به خود اختصـاص داده است.
سـطح زیرکشـت ارقام مختلف برنج در کشـــور ۵۳۹ هرار ۶۱ هکتار با تولید ۲ میلیون و ۳۴۷ هزار و ۲۹۰ تن شلتوک برآورد شده است. متوسط عملکرد برنج در ایران ۴۳۵۴ کیلوگرم در هکتــار و مصرف سرانه آن ۳۸ کیلوگرم است، بنابراین هر ســـاله برای تامین برنج جمعیت کنونی نیاز به تولید ۷۰۰ تــا یــک میلیون تن برنج ســـفیــد است. البته این آمار مربوط به دوره خشکسالی در ایران است.
همچنین نیاز سالانه ایرانی‌ها به برنج ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن است.که یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن وارداتی است.
افزایش تولید برنج براثر افزایش بارش‌ها
سال گذشته اما به دلیل بارش‌های خوبی که در کشور داشتیم، کشت برنج دراستان‌های شمالی به ویژه گیلان، مازندران و گلستان با افزایش نسبی سطح زیر کشت روبه رو بوده است و این مساله شامل دیگر استان‌های کشور که به دلیل کمبود آب با ممنوعیت کشت برنج مواجه بودند نیز شده‌است. به نحوی که به گفته «عبدالمهدی بخشنده»، معاون وزیر جهاد و کشاورزی، با تلاش کشاورزان و منابع خوب آبی امسال، همچنین برنامه‌ریزی و تدارکات خوب در زمینه نهاده‌های مورد نیاز تولیدکنندگان، وضع تولید برنج در سال زراعی جاری بسیار مناسب بوده که حدود یک میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی از این میزان تولید به همراه داشته است. برهمین اساس میزان تولید برنج سفید کشور به ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تن رسیده که بر اساس آمار رسمی مرکز آمار، نیاز سالانه کشور به برنج نیز همین میزان است. (خبرگزاری صدا و سیما-مهر ۹۸)
- مازندران؛ بزرگ‌ترین تولیدکننده برنج کشور
سطح زیرکشت برنج در مازندران تا پیش از بارندگی‌ها ۲۰۳ هزار هکتاربود، اما بعد از بارش‌های پایان سال ۹۷ و آغاز سال ۹۸ سطح زیرکشت برنج در این استان با رشد ۳ درصدی روبه رو شد و به ۲۱۵ هکتار رسید که همین مساله موجب افزایش تولید برنج در مازندران شد. براساس آمار رسمی اکنون مازندران با تولید یک میلیون و ۴۲۰ هزار تن شلتوک برنج جایگاه نخست این محصول را در کشور دارد.
البته کارشناسان معتقدند با مکانیزه شدن صدرصدی فرایند کاشت، داشت و برداشت و همچنین مکانیزه شدن فراوری این محصول بی‌شک این آمار و ارقام با رشد چشمگیرتری روبه‌رو خواهدشد که بهره‌وری اقتصادی بالایی را نیز به همراه خواهد داشت. این درحالی است که در سال زراعی گذشته در ۶۵ هزار هکتار از اراضی برنجکاری مازندران عملیات کشت به صورت مکانیزه و در ۹۵ درصد از اراضی برداشت محصول به صورت مکانیزه انجام شده‌است. (ایرنا-مهر۹۸)
گفتنی است این میزان برنج تولیدی مازندران در ۹۵۰ واحد شالیکوبی سنتی و صنعتی مدرن از شلتوک به برنج سفید تبدیل می شوند که بازدهی کارخانه‌های سنتی نسبت به کارخانه‌های مدرن پایین‌تر است و ضرورت دارد تا هرچه زودتر نوسازی کارخانه‌های قدیمی عملیاتی شود تا جلوی هدررفت محصول در فرایند تولید گرفته شود. (ایرنا-مرداد۹۸)
۳ میلیارد و ۷۵۶ میلیون مترمکعب منابع آبی استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. ۸۱ درصد مصرف آب مازندران معادل ۳ میلیارد و ۷۵۶ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود و اساسا اقتصاد این استان بر پایه آب است.
گیلان در جایگاه دوم تولید برنج کشور
گیلان با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه نخست کشور را از نظر سطح زیرکشت و رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است. بیشترین اراضی زیر کشت این محصول دراین استان به ارقام بومی اختصاص دارد و از این نظر گیلان مهم‌ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است.
بیشترین سطح کشت برنج کشور به این استان تعلق دارد، اما مازندران رتبه نخست تولید برنج کشور را دارد، زیرا کشاورزان مازندرانی ارقام پرمحصول را بیشتر زیرکشت می‌برند و فعالیت بیشتری در کشت دوم محصول دارند. این درحالی است که گیلان پرباران‌تر از مازندران است و منابع آبی بیشتری نیز دارد.
ارقام هاشمی، خزر، گیلانه و شیرودی مهم‌ترین ارقامی هستند که در گیلان کشت می‌شوند و ۸۵ درصد برنج کشت شده در گیلان ارقام هاشمی و علی کاظمی هستند به همین دلیل گیلان مهم‌ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است.
رتبه‌بندی کارخانه‌های شالیکوبی گیلان
سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک از اراضی شالیزاری استان برداشت می‌شود. گیلان بزرگ‌ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه دوم تولیدکننده برنج را به خود اختصاص داده است.
در این استان ۱۸۰۰ واحد شالیکوبی وجود دارد که از این تعداد، ۱۵۰۰ واحد آن فعال و برای ۴۲۱ واحد تجهیز و نوسازی شده برنامه رتبه‌بندی هدف‌گیری شده‌است.
در سال زراعی گذشته ۱۷۰ هزار هکتار از شالیزارهای گیلان به صورت مکانیزه برداشت شد. امسال شالیکاران گیلانی با کم‌ترین آفت‌زدگی روبه‌رو بود و سالم‌ترین برنج دنیا را تولید و نیاز برنج ۲۰ میلیون نفر را تامین کردند. سالانه یک‌میلیون و ۱۰۰هزار تن شلتوک و ۷۵۰ هزار تن برنج سفید توسط شالیکاران گیلان تولید می‌شود و بیشتر رقم‌های بومی برنج از نوع هاشمی و علی کاظمی است.
گلستان در رتبه سوم
بر اساس الگوی کشت استان گلستان سالانه مجاز به کشت برنج در ۱۵هزارهکتاراراضی شالیکاری است که در یکی دوسال گذشته اراضی زیادتری در این استان زیر کشت این محصول رفت.
این استان با تنش‌های آبی زیادی روبه‌روست که کشت محصولات آب بر گلستان را تا مرز بحران آبی پیش برد. برهمین اساس هم مسئولان دست اندرکار استان بر ممنوعیت کشت برنج اصرار ورزیدند تا بتوانند مانع از هد رفت آب های زیرزمینی این استان شوند. زیرا از نظر کارشناسان تداوم کشت برنج موجب بیابانی شدن تدریجی این استان سرسبز می شود. اما از آنجاکه برنجکاری نسبت به دیگر فعالیت‌های کشاورزی از رونق و توجه بیشتری برخوردار است، شالیکاران گلستانی بر کشت آن تاکید دارند که درهمین راستا جهاد کشاورزی گلستان طرح «خشکه‌کاری» برنج در گلستان را مطرح و عملیاتی کرد. البته با وقوع سیل در این استان میزان ذخایر آبی استان افزایش یافت و موجب شد کشت برنج در سال زراعی گذشته با مشکل کمتری روبه‌رو شود. با این وجود کشت برنج ۳ تا ۶ برابر دیگر محصولات کشاورزی نیاز به آب دارد.
باران‌های خوب زمستان و اوایل بهار امسال سبب شد سطح زیر کشت شالی امسال درگلستان حدود ۱۴ هزار هکتار افزایش یابد. برهمین اساس درسال زراعی‌ای که گذشت ۷۲ هزار هکتار از مزارع گلستان برنج کشت و ۳۵۰ هزارتن شلتوک در گلستان برداشت شد. میزان تولید ارقام محلی در گلستان ۴ تن و ۲۰۰ کیلوگرم در هر هکتار و ارقام پر محصول ۶ تن و ۱۰۰ کیلوگرم در هرهکتار است. انواع طارم و دمسیاه از ارقام محلی و فجر، شیرودی و ندا از ارقام پرمحصولی است که در گلستان کاشته می‌شود. (خبرگزاری صداو سیما-مرداد۹۸)
قطب جنوبی برنج کشور
عمده برنج کشور در استان‌های شمالی یعنی گیلان، مازندران و گلستان کشت و تولید می‌شود، شالیکاری در ۱۵ استان دیگر نیز رواج دارد که استان‌های خوزستان، اصفهان و فارس قطب جنوبی تولید برنج کشور هستند.
کشت برنج در اصفهان
اصفهان از استان‌هایی است که کشت برنج در برخی نقاط آن پیشینه‌ای طولانی دارد، ولی در سال‌های اخیر به دلیل کم‌آبی، کشاورزانش برای کشت این محصول با محدودیت‌هایی مواجه شدند.
اراضی زیر کشت برنج در استان در سال ۷۵ حدود ۱۹ هزار و ۵۰۰ هکتار بود که درسال زراعی گذشته به دلیل بی آبی به ۶۳۰ هکتار تقلیل یافت. برخی کارشناسان، خشکه‌کاری شالی با روش بذرپاشی به جای کشت سنتی - غرقابی را یکی از راهکارهای مقابله با خشکسالی و توسعه مزارع برنج در مناطق کم آب کشور می دانند. به همین دلیل در اصفهان از کارشناسان کشاورزی استان فارس که تجربه‌هایی در باره خشکه کاری برنج دارند برای انجام خشکه‌کاری در اصفهان دعوت شد تا امکان عملیاتی کردن این الگوی کشت در اصفهان با بررسی و برای آزمایش انجام شود که در این رابطه در زمینی به مساحت ۳ هزار هکتار در زرین شهر این عملیات به اجرا درآمد.
شالیکاری در فارس
مناطقی از استان فارس از دیرباز تاکنون کانون کاشت شلتوک و برنج به شمار می‌رود. تا سال های قبل مناطقی که درآن برنج کشت می‌شد مشکل کم آبی نداشتند، اما درسال‌های اخیر، کاهش بارش‌ها و ادامه دار شدن خشکسالی ها موجب شده تا سال به سال ازمیزان کشت این محصول کاسته شود و حتی در آستانه ممنوعیت قرار بگیرد.
کاشت برنج در سال های ۹۱ و ۹۲ در فارس در ۴۰ هزار هکتار انجام می‌شد، اما از سال ۹۶ به دلیل خشکسالی، این محصول در اراضی کمتری کاشته شد که این رقم در همان سال به ۲۸ هزار هکتار رسید. درسال ۹۷ هم کاهش ها تداوم یافت و به ۱۸ هزار هکتار کاهش رسید.
بیشترین کشت برنج در استان فارس در مناطق کامفیروز شهرستان مرودشت، بیضا در شهرستان سپیدان، ممسنی و رستم، فیروزآباد و سیمکان شهرستان جهرم انجام می‌شود.
با وجود این‌که خشکسالی‌های اخیر موجب شده است تا کشت برنج دربرخی از استان‌های کشور ازجمله فارس و خوزستان با محدودیت مواجه شود، اما با شدت یافتن بارندگی‌ها دراوایل سال جاری و پر و بعضا سرریزشدن سدها باعث شد تا این محدودیت‌ها برداشته شود؛ موضوعی که شامل حال برنجکاران فارس شد.
آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر بیش از ۱۳۰ هزار تن شلتوک معادل ۸۰ هزار تن برنج سفید مرغوب از اراضی فارس برداشت شده است. اکنون از ۲۵ هزار هکتار از شالیزارهای استان فارس، ۱۲ هزار هکتار به صورت مکانیزه کشت می‌شود. عمده ارقام برنج استان لنجانی، چمپای قصردشتی، شفق، کادوس و فجر است. برنج چمپای قصر الدشتی از بهترین انواع برنج بومی فارس به سبب کشت آن در کامفیروز به برنج کامفیروزی معروف است که بیش از نیمی از اراضی زیرکشت برنج فارس به آن اختصاص دارد.
براساس آمار تولید، فارس مهم‌ترین قطب تولید برنج جنوب کشور به شمار می رود که بعد از استان‌های گیلان، مازندران و گرگان، رتبه چهارم تولید برنج را در کشور در اختیار دارد.
میزان مصرف برنج در استان فارس ۱۸۰ هزار تن در سال برآورد می‌شود و درنتیجه میزان واردات برنج از سایر استان‌ها یا خارج از کشور تقریبا معادل ۹۶۶۴۰ تن خواهد بود و این ارقام نشان می‌دهد در حال حاضر ۳/۴۶ درصد نیاز برنج مصرفی در داخل استان تولید و ۷/۵۳ درصد نیاز نیز به استان وارد می‌شود که این شرایط نشان می دهد تغییر تدریجی الگوی مصرف مواد غذایی مردم نیز مانند تغییر اجباری در الگوی کشت، باید به طور جدی مورد توجه برنامه ریزان و در یک راستا قرار گیرد.
خوزستان رکورد زد
خوزستان هم از استان‌هایی است که کشت برنج در آن رواج دارد. وجود منابع آبی فراوان موجب شده است تا تولید این محصول در خوزستان از گذشته مورد توجه باشد. اما تداوم خشکسالی دراین سال‌ها گریبان این استان جنوبی را گرفت تا ممنوعیت کشت برنج نیز در خوزستان در دستور کار قرارگیرد. درسالی که گذشت علی رغم آسیب‌هایی که این استان از سیل دید، ولی به دلیل آب فراوان برنجکاران خوزستانی فرصت را غنیمت شمردند و اراضی بیشتری را زیرکشت برنج بردند. برهمین اساس امسال تولید برنج دراین استان از ۲۹۱ هزار تن به ۹۷۰ هزار تن رسید.
امسال در ۲۰۵ هزار و ۸۵۸ هکتار از مزارع استان خوزستان برنج کشت شد که نسبت به میانگین ۹ ساله ۲۹۲ درصد افزایش داشت. ۸۰ درصد از کشت برنج استان خوزستان در شهرستان‌های شوشتر، اهواز، حمیدیه، شوش، دشت آزادگان، هویزه و باوی انجام‌شد.
ارقام کشت‌شده در خوزستان فجر، طارم، عنبر نجفی، محلی، صدر، شمیم و چم پاست. برنج در استان به ۲ روش مستقیم در سطح ۱۹ هزار و ۵۷۱ هکتار و نشایی در سطح ۱۵ هزار و ۲۸۷ هکتار کشت‌شده. همچنین از آبیاری شیوه مرسوم در ۱۶ هزار و ۷۰۳ هکتار و از خشکه‌کاری در ۸۸ هزار و ۹۰۰ هکتار و آبیاری تیپ در سطح ۲۵۵ هکتار استفاده‌شد.
هاشمی و کاظمی پیشتازتر ازمراکزتحقیقاتی برنج
سالانه بخشی از بودجه وزارت جهاد کشاورزی صرف مراکز تحقیقاتی و پژوهشی می‌شود. در این میان، مراکز تحقیقاتی انواع غله‌ها مانند برنج سهم بیشتری از این بودجه‌های پژوهشی را برای افزایش سطح کیفی محصولات و کشف و معرفی رقم‌های بهتر به خود اختصاص می‌دهند. نکته جالب در مورد رقم‌های مورد توجه برنج در شمال کشور مربوط به هاشمی و علی کاظمی است. حال باید دید دلیل نام‌گذاری این ارقام چیست و چه ارتباطی با مرکز تحقیقات برنج کشور دارند. «یوسف هاشمی» و «علی کاظمی» ۲ شالیکار گیلانی هستند که این ۲ رقم را سال‌ها پیش هنگام کشت و زرع به صورت تجربی کشف و ترویج کردند.
علی کاظمی اهل روستای شکارگوراب بالا از توابع فومن و یوسف هاشمی اهل روستای چاپارخانه خمام از توابع رشت است. در حالی که آوازه حاصل دسترنج این ۲ کشاورز گمنام گیلانی و بدون سواد همه شالیزارهای کشور را در نوردیده و آنها سال‌ها برای ترویج و همگانی‌کردن آن زحمت کشیده‌اند، اما خودشان در شرایط سخت اقتصادی روزگار می‌گذرانند و هیچ‌گونه فعالیت و همکاری با موسسات تحقیقاتی برنج ندارند. این در حالی است که هنوز بسیاری از افراد بر این باورند که ارقام هاشمی و کاظمی در یکی از موسسات تحقیقاتی برنج و با صرف هزینه‌های بالا و استفاده از نتایج و دستاوردهای علمی محققان کشورهای پیشرفته در کشور ما ترویج پیدا کرده و در ردیف پرفروش‌ترین ارقام برنج کشور درآمده است. (همشهری آنلاین-مرداد۹۸)