همشهری - زهرا رفیعی: همه دست‌به‌دامان اندک باد و بارانی نشسته‌ایم که شاید گره از این آسمان دودآلود شهرهای کشور باز کند. این هوا برای هیچ جنبنده‌ای سالم نیست. پایتخت‌نشین‌ها دارند می‌میرند. ولی هیچ مصوبه‌ای حتی در این روزهای مرگ‌آلود به تصویب و اجرا نزدیک نمی‌شود. همه دور هم نشسته‌ایم و سرفه می‌کنیم و چشم‌هایمان را می‌مالیم و بر باعث و بانی‌اش لعنت می‌فرستیم که چنین آسمان دودگرفته‌ای برایمان به ارمغان آورده است. اما هیچ‌چیز تغییر نمی‌کند. حل معضل آلودگی هوا به‌خصوص در روزهای سرد و در وارونگی هوا هنوز به مطالبه مردمی تبدیل نشده است در این میان سازمان حفاظت محیط‌زیست که نهاد ناظر بر دستگاه‌های متولی آلودگی هواست، پشت هم جلسه برگزار می‌کند و نامه‌نگاری می‌کند تا بلکه «کز آن میانه یکی کارگر شود». روزنامه همشهری حالا مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور را به چالش کشیده است تا مشخص شود کدام‌یک از دستگاه‌ها در مقابله با آلودگی هوا سهل‌انگاری کرده و دست لابی‌کنندگان پنهان در تشدید آلودگی هوا را باز گذاشته‌اند.
- به‌نظر می‌رسد، سازمان حفاظت محیط‌زیست در برابر صنایع آلاینده هوای کلانشهرها از خودروسازان تا سایر صنایع آلاینده سکوت کرده است.
خیر، آخرین نامه ما به آقای جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری درباره کاتالیست‌ها و نصب فیلتر جذب دوده همین ۲هفته پیش ارسال شد. ولی مسئله این است که هیچ‌کس به حرف ما گوش نمی‌دهد.
- چرا به دستگاه قضایی شکایت نمی‌برید؟
من در مقام استاد دانشگاه می‌توانم به هرچه دلم بخواهد اعتراض کنم، اما در مورد آلودگی هوا تشکیلات قانونی وجود دارد و من باید در راستای آن فعالیت‌های خود را انجام دهم. کسی از من نمی‌پرسد وظایف سازمان‌های متولی چه بود و چه‌کسی کم‌کاری کرده است؟ کمیسیون اصل۹۰ سالانه گزارشی از اجرایی‌شدن مصوبات قانونی ارائه می‌دهد. توصیه می‌کنم حتما گزارش‌هایی که در بهمن‌ماه سال۹۶ و اواخر اسفند۹۷ تهیه و منتشر شده است را مطالعه کنید. در سال۹۶ عملکرد سازمان در مورد اجرایی کردن مصوبات درباره آلودگی هوا اصلا مطلوب نبوده است.
بنابراین گزارش، سازمان در سال۹۷ به تمام تعهدات قانونی عمل کرده است. در سایت «دبیرخانه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرهای کشور» وظایف سازمان‌ها و وزارتخانه‌های متولی به تفکیک مصوبه آورده شده و آخرین وضعیت هرکدام با ۳رنگ مشخص شده است. رنگ قرمز کنار مصوبات به‌معنای این است که آن موضوع تا عالی‌ترین مقام آن سازمان و وزارتخانه پیگیری شده و به نتیجه نرسیده است. براساس این جدول زمان درنظر گرفته‌شده برای اجرایی مصوبات نیز اعلام شده است. به‌طور مثال «ارائه برنامه جایگزینی موتورسیکلت برقی» که مصوب سال۹۳ است و باید ظرف ۶ماه توسط وزارت صنعت و نیروی انتظامی به سرانجام می‌رسید هنوز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است.
- چه تعداد از مصوبات کاهش آلودگی هوا به نتیجه نرسیده است؟
۶۴مصوبه در مورد مقابله با آلودگی هوا بین ۱۶دستگاه تقسیم شده است. در سایت dabir.doe.ir عملکرد دستگاه‌ها منتشر شده است. تک‌تک گزینه‌های قرمزرنگ به‌معنای این است که جلسات برگزار شده، مهلت تمام شده و به جمع‌بندی نرسیده‌ایم یا کاملا قطع امید کرده‌ایم. تمام صورت‌جلسات در این سایت قرار دارد.
- بیشترین مشکل در کجاست؟
صنعت به بهانه مشکلات مالی، اقتصاد مقاومتی، بیکاری و... تمام مصوباتی که در قانون هوای پاک وجود دارد را زیرپا می‌گذارد. نامه‌نگاری‌ها و مصاحبه‌ها در فضای مجازی موید این مطلب است. به‌طور مثال قرار بوده که یک موتورسیکلت فرسوده از چرخه خارج شود و به ازای آن یک موتورسیکلت استاندارد تولید شود. صنف موتورسیکلت‌سوارها در همه‌جای دولت لابی گسترده‌ای کرده و نتیجه این شده که باوجود مخالفت سازمان محیط‌زیست و کارگروه زیربنایی دولت و ۶وزیر مرتبط در این کارگروه، در دولت رأی آورده است. طبق قانون برای کاهش ذرات معلق باید ۲هزار فیلتر دوده در اتوبوس‌ها نصب شود. در سال۹۷ فقط ۵عدد نصب شد چون مسئول اجرای این مصوبه به‌راحتی می‌گوید «من به تأثیر فیلتر دوده اعتقاد ندارم»، چون اعتقاد ندارد، اجرا هم نمی‌کند. آیا شورای شهر نباید پاسخگو باشد.
این از مواردی است که قانون دارد ولی اجرا نمی‌شود. قرار بود به دارندگان تاکسی‌های فرسوده، خودروی نو بدهند ولی آنقدر قیمت بالا رفت که وزارت امور اقتصادی و دارایی توان انجام تعهداتش را از دست داد، به‌طوری که تا پایان امسال ۲۰۰هزار تاکسی فرسوده کماکان در شهر تردد می‌کنند. ما به‌عنوان سازمان حاکمیتی باید موضوع را پیگیری کنیم ولی هر کدام از ۱۴دستگاه دولتی به دلایلی از وظایف خود سرباز می‌زنند.
- تجربه نشان داده سازمان حفاظت محیط‌زیست پای اجرا مصوبه نصب فیلتر در صنایع آلاینده ایستاد. چرا در مورد آلودگی هوا چنین عزم راسخی وجود ندارد؟
هم‌اکنون برخی از مصوبات در مورد کاهش آلودگی هوا اجرا می‌شود. مثلا در ماجرای ازبین‌رفتن دام‌های خاتون‌آباد به‌دلیل آلودگی کارخانه مس سرچشمه، کارخانه پلمب شد. این قبیل اقدامات انجام می‌شود ولی در مورد شهری مثل تهران، غیر از شرایط خود شهر، بسیاری از مصوبات توسط دستگاه اجرایی کشور به هر دلیلی اجرا نمی‌شود.
- چرا از این دستگاه‌ها شکایت نمی‌کنید؟
به چه‌کسی شکایت ببریم؟
- به دولت یا قوه قضاییه. هرجایی که بتواند جلوی لابی صنایع موتورسیکلت و خودرو و... را بگیرد. این مطالبه مردم از محیط‌زیست است که به‌عنوان نهاد ناظر، پای متخلفان را به دادگاه بکشاند.
در رابطه با موتورسیکلت و اسقاط خودروهای فرسوده بی‌شمار مکاتبه انجام داده‌ایم. سازمان بازرسی کل کشور وابسته به قوه قضاییه می‌تواند به همه موضوعات مربوط به آلودگی هوای تهران وارد شود و از همه دستگاه‌ها در مورد عملکردشان و مصوباتی که اجرا نکرده‌اند وارد شود. اما نه دولت و نه قوه قضاییه تاکنون نتوانسته است در مورد طرح‌هایی مثل کهاب کسی را بازخواست کند. (طرح کهاب طرحی برای صرفه‌جویی اقتصادی در مصرف سوخت که با اهداف زیست‌محیطی پایه‌گذاری شده‌است. کهاب مخفف عبارت کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین است) عموما این دستگاه‌ها جواب یکسانی دارند. آنها می‌گویند برای اجرای طرح‌ها به من بودجه نداده‌اند، بروید از سازمان برنامه و بودجه پرس‌وجو کنید. «نبود بودجه» بهانه همه دستگاه‌های اجرایی شده است. در واقع تامین منابع مالی راه گریزی شده است که دستگاه‌های اجرایی بعضا بحق از آن استفاده می‌کنند.
- آیا همه‌چیز به کمبود بودجه منوط است یا بودجه بهانه است؟
نه لزوما. طرحی به‌عنوان سیمفا (سامانه یکپارچه معاینه فنی ایران) در حال اجراست. این سامانه می‌تواند ۵میلیون استعلام در روز برای خودروهایی که معاینه فنی ندارند بگیرد ولی دستگاه مجری در روز فقط یک میلیون و ۳۶۰هزار استعلام در شهر تهران می‌گیرد. این قانون سال گذشته با ظرفیت ۸میلیون استعلام به تصویب رسید ولی هنوز از ظرفیتی که وجود دارد نتوانسته‌ایم استفاده کنیم. در شهرهای دیگر مثل مشهد و تبریز روزی ۳۰تا ۴۰هزار استعلام گرفته می‌شود. این دیگر نیاز به بودجه مضاعف ندارد. زیرساخت آن هم‌اکنون وجود دارد فقط باید استفاده کرد.
- قرار بود از اول آبان‌ماه در مشهد هم اجرایی شود ولی با پیگیری‌های سازمان محیط‌زیست مشخص شده که هنوز خبری نیست. چه کار باید بکنیم؟
۵۰درصد بهبود هوا در سال گذشته به‌دلیل اجرای طرح‌های اینچنینی بود. امسال قرار بود موتورسیکلت‌ها را سروسامان دهیم. هم‌اکنون نیم‌میلیون موتورسیکلت اسقاطی در پارکینگ‌های ستاد اجرایی فرمان امام پارک شده است. اگر به گواهی‌های اسقاط «ارزش» بدهیم مردم هم برای تعویض موتورسیکلت‌هایشان پا پیش می‌گذارند. سال گذشته با پلیس راهور برای خارج کردن ۲۵هزار موتور به توافق رسیدیم ولی هنوز یک عدد هم خارج نشده است. آلودگی هوا همه را خفه می‌کند ولی موقع اجرای قانون، یا پول نداریم یا منافعمان نمی‌گذارد یا صنعتمان بیکار می‌شود و الی‌ماشاء‌الله از این بهانه‌ها داریم. کشورهای دیگر که آلودگی هوا را مهار کرده‌اند هم همین بهانه‌ها را داشته‌اند و بر آن فائق آمده‌اند. امیدوارم آلودگی هوا باعث شود عزم و اراده همگانی برای آن جلب شود.
- در بستر قانونی موجود، سازمان محیط‌زیست توان و اختیار آن را دارد که شکایت به دادستان تهران ببرد؟
من از سازمان بازرسی می‌خواهم من را بابت آلودگی هوا بازخواست کند تا به او بگویم نقص و ایرادات کجاست. گزارش‌های موجود در سایت برای آگاه ساختن مردم است.
- با توجه به نکاتی که گفتید آیا شما امیدی به بهبود هوای تهران و سایر شهرهای آلوده دارید؟
خیلی از طرح‌ها مثل سیمفا بیش از یک‌دهه معطل بود که بالاخره به مرحله اجرا، هرچند ناقص رسید. سایت «دبیرخانه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرهای کشور» بهانه دستگاه‌های متولی را فهرست کرده است. به اعتقاد من بودجه بسیاری از طرح‌های سازمان‌ها می‌تواند صرف کیفیت هوا شود. مثلا برای اجرای فیلتر دوده که قیمت آن ۱۸۰میلیارد تومان بود، شهرداری تهران می‌توانست بخشی از آن را از طریق درآمدهایش تامین کند.
اگر به همین فرمان جلو برویم وضعیت قرمز مصوبات هیچ‌گاه سبز نمی‌شود مگر اینکه عزم همگی فراتر از سازمان محیط‌زیست جزم شود. هوای پاک باید مطالبه همه مردم باشد. مردم برای اجرا نشدن مصوبات و تعهدات باید سازمان و وزارتخانه‌ها را بازخواست کنند. اگرچه این جبهه هوای سرد اوضاع آلودگی هوای شهرها از فلسطین اشغالی تا شرق آسیا را وخیم کرده است، اما ما می‌توانستیم اوضاع بهتری داشته باشیم.
- مردم مطالبه همگانی را به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار کرده‌اند. آنها انتظار دارند که او صدای بلند مردم باشد. مردم باید بدانند که چه کسانی با زیرپا گذاشتن حق سلامت مردم، پنهانی برای منافع شخصی‌شان لابی می‌کنند.
قبول دارم که سازمان حفاظت‌محیط‌زیست اطلاع‌رسانی درباره پیگیری مطالبات مردمی را به خوبی انجام نداده است. ما باید بیشتر در مورد وظایف هر دستگاه و تعلل و بهانه‌هایشان اطلاع‌رسانی کنیم.