همشهری آنلاین - سید مرتضی احمدپور: شهروندان پابه‌سن‌گذاشته سیل‌های ویرانگر مهرانه‌رود در چند دهه قبل یا سیل آذرشهر و عجب‌شیر در سال ۹۶ را با ۴۰ کشته به خاطر دارند. در سال‌های گذشته با گسترش ساخت‌وسازهای درون‌شهری به‌ویژه در مسیر سیل، سیلاب بسیاری دیگر از مناطق شهری استان را تهدید می‌کند.
در خانه‌های مشرف به کوه عون‌بن‌علی و محله‌هایی مانند سیلاب و احمدآباد، می‌توان این تهدید را با چند ساعت بارش مستمر به عینه مشاهده کرد. در برخی شهرهای بزرگ دیگر از جمله هشترود، بستان‌آباد و آذرشهر هم این تهدید وجود دارد و با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی مبنی بر پاییز و زمستان پربارش، باید منتظر تدابیر مسئولان برای کنترل این سیلاب‌های احتمالی بود.
- خشکسالی و فراموشی خطر سیل
یک کارشناس راه و شهرسازی با بیان اینکه بارش‌های چند سال گذشته در تبریز که ظاهرا تشدید شده در مقایسه با بارش‌های دهه‌های قبل اتفاق جدیدی نیست، می‌گوید: حجم بارش‌ها در دهه‌های قبل بسیار وسیع‌تر بود، اما در این بارش‌ها معمولا خطر سیلاب به‌جز در مهرانه‌رود مشهود نبود. اسد موقری ادامه می‌دهد: بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد بستر بیشتر رودهای مهم استان تا همین ۵۰ سال گذشته چندبرابر بستر فعلی عرض داشته است. به عنوان مثال، بستر مهرانه‌رود تا ۵۰ متر حتی بیشتر عرض داشته درحالی‌که اکنون این بستر به کمتر از ۵ متر رسیده است.
وی تاکید می‌کند: خشکسالی دهه‌های گذشته از یک‌سو و افزایش ارزش زمین در داخل شهرها از سوی دیگر، سبب شده است تا تجاوز به بستررودخانه‌ها و ساخت‌وساز در این بستر به شکل قانونی و با مجوز شهرداری‌ها هم صورت گیرد. به‌عنوان مثال، در بخشی از کوی دادگستری که در مسیر سیلاب قرار دارد، بستر چند متری با یک کانال متوسط محدود شده و خانه‌ها در چند قدمی کانال ساخته شده‌اند.
این کارشناس راه وشهرسازی عنوان می‌کند: شهرداری‌ها در شهرهای بزرگی مانند تبریز، آذرشهر، هشترود، مرند و بستان‌آباد که در مسیر بارندگی و سیلاب قرار دارد باید در مرحله اول صدور پروانه ساخت در این مسیرها را متوقف کنند. در مرحله دوم بناهای غیرمجاز را تخریب و در مناطقی از شهر که خطر سیل مشهودتر است ساخت کانال‌های عمیق و بزرگ در دستور کار قرار بگیرد.
وی ساخت‌وساز ویلاها در مسیر سیلاب‌ها را هم یکی از خطرات عمده در گسترش سیل‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید: بنا به اعلام مدیران جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان، بیش از ۴ هزار ویلای غیرمجاز در اطراف شهرهایی مانند تبریز، مرند، شبستر و صوفیان ساخته شده است.
- ایجاد کانال‌های هدایت‌کننده سیل در تبریز
معاون خدمات شهری شهردار تبریز نیز با بیان این که یکی از اولویت‌های مدیریت شهری تبریز هدایت آب‌های سطحی به صورت زیرزمینی و ساخت کانال است، اظهار می‌کند: با اقدامات گسترده در ۷ مسیر اصلی ورود آب‌های سطحی به شهر کانال‌های خوبی ایجاد شده و علاوه بر ۷ کانالی که سال گذشته ساخته شد، امسال نیز ۷ کانال دیگر در دستور کار قرار گرفته است. در این زمینه حدود ۱۵۰۰ متر کانال برای هدایت این آب‌ها در نظر گرفته شده است.
محمدرضا قربانیان با اشاره به برنامه‌های مقابله با سیلاب‌های احتمالی در شهر می‌گوید: مسیرهای احتمالی سیلاب با توجه به تجارب سال‌های گذشته و نقشه‌های جغرافیایی تبریز شناسایی شده و علاوه بر ساخت کانال، لایروبی مسیرها هم در روزهای اخیر صورت گرفته است.
وی تخلیه نخاله در مسیر کانال‌ها و مسیر حرکت آب‌های سطحی را یکی از چالش‌های مدیریت شهری در مقابله با سیلاب عنوان می‌کند و می‌افزاید: شهرداری هزینه‌های سنگینی در این زمینه پرداخت می‌کند.
- جلوگیری از تجاوز به حریم رودخانه
معاون عمرانی استاندار آذربایجان شرقی هم با اشاره به مطالعات صورت‌گرفته در زمینه خسارت‌های سیل به شهرهای مختلف استان به‌ویژه شهرهایی که در مسیر رودخانه‌های بزرگ قرار دارند، اظهار می‌کند: یکی از مهم‌ترین عوامل، ساخت‌وساز ویلا در مسیر رودخانه و تجاوز به حریم رودخانه است که با سکوت یا بی‌توجهی‌های مدیران میانی در شهرهای مختلف صورت گرفته است.
محمدجواد رحمتی ادامه می‌دهد: ساخت‌وساز بی‌رویه در روستاها و مناطقی که ضعف نظارتی و خلأهای قانونی وجود داشته، تشدید شده است. بسیاری از تخلفات ساخت‌وساز در روستاها و شهرهای مختلف استان، که در مسیر این سیلاب‌ها هم قرار دارد، رخ داده که به واسطه گسترده بودن این تخلفات و کمبود منابع مالی امکان برخورد گسترده وجود ندارد.
وی تاکید می‌کند: در گذشته بارش‌ها از وضعیت فعلی شدیدتر بود، اما سیل به‌ندرت اتفاق می‌افتاد، زیرا در مرحله اول بارش‌ها جذب خاک می‌شد و در مرحله بعدی مسیرها باز بود. امروزه در بیشتر شهرهای استان علاوه بر اینکه مسیرها آسفالت‌ریزی شده‌اند بارانی هم جذب نمی‌کنند. علاوه بر این بیشتر مسیرهای سیلاب به خیابان مبدل شده است.
رحمتی اضافه می‌کند: باید با اجرای دقیق قوانین، از همان ابتدا به مقابله با این تخلفات رفت. بر همین اساس، کمیته‌های مربوطه با همکاری مسئولان دولتی، قضایی و شهرداری‌ها در استان شکل گرفته است و وظایف دهیاران و بخشداران هم در این زمینه با وسواس بیشتری کنترل می‌شود.
- ۷۰۰ روستا در معرض خطر
علاوه بر شهرهای آذربایجان شرقی، واحدهای مسکونی صدها روستای استان هم در مسیر رودخانه و مسیل واقع شده‌اند. معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای استان با تایید این مطلب اظهار می‌کند: ۲۵ هزار کیلومتر رودخانه و مسیل در استان داریم که در ۲۰ درصد از محدوده آنها انواع تصرف و ساخت‌وساز غیراصولی اتفاق افتاده است. برای رفع تصرف و آزادسازی این حریم‌ها اعتبار هنگفتی مورد نیاز است.
مجتبی جلیل‌زاده با اشاره به عبور مهرانه‌رود از وسط روستای بیرق تبریز می‌افزاید: آزادسازی به‌جای خود، اما وظیفه نگهداری روخانه برعهده دهیاری است و این‌طور که معلوم است، نه حائلی ساخته شده و نه سیل‌بندی.
حافظ باباپور، مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی، با بیان اینکه از حدود ۷۰۰ روستای استان در مسیر سیلاب قرار دارند، می‌گوید: از این تعداد فهرست ۷۰ روستا به مراجع قانونی ارسال شده است و برای جابه‌جایی درخواست اعتبار کرده‌ایم.
محمدباقر هنربر، مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان شرقی، هم با توصیه به روستاییان برای جلوگیری از ساخت‌وساز در حریم مسیل رودخانه‌ها یا مکان‌هایی که احتمال رانش وجود دارد، اضافه می‌کند: به ساکنان خسارت‌دیده از سیلاب در صورتی که پیش از وقوع حادثه اخطارهای لازم را دریافت کرده اشند، هیچ خسارتی پس از وقوع حادثه پرداخت نخواهد شد.