همشهری آنلاین - مریم سرخوش: طرحی که با اهداف مختلفی از جمله مقابله با حاشیه‌نشینی و گسترش بی‌رویه شهر، مهار و کنترل سیلاب به منظور تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و البته جلوگیری از تشدید آلودگی‌های محیطی و حفاظت شهرها در مقابل آلودگی و گرد و غبار کلید خورد، اما هنوز به سرانجام نرسیده است.
بسیاری از استان‌ها در روزهای اخیر آسمانی پر از آلایندگی را شاهد بودند و همچنان با این پدیده روبه‌رو هستند، اما به نظر می‌رسد عوامل مختلف از جمله کمبود منابع مالی، تامین نشدن زمین برای اجرای طرح کمربند سبز و البته نبود تعامل میان ارگان‌های مرتبط، روند ایجاد مجرای تنفسی یا همان کمربند سبز را کند کرده و نفس شهرها تنگ مانده است.
دست بسته همدانی‌ها در تامین زمین و آب
بر اساس اعلام دفتر پایش‌های فراگیر محیط زیست، در آبان گذشته همدان جزو شهرهایی بود که بیشترین شاخص آلودگی هوا را داشت، اما این شهر روند خوبی در اجرای طرح کمربندی سبز ندارد. حدود ۵۰ درصد مساحت همدان را اراضی ملی تشکیل می‌دهد و شاید همین موضوع کندی اجرای طرح از سوی شهرداری مرکز استان را رقم زده است.
هرچند که بر اساس اعلام سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری همدان، با توجه به تفاهم‌نامه با اداره کل منابع طبیعی، بخشی از طرح سبز مرکز استان در ۲ پارک جنگلی حیدره و اکباتان در حال اجراست، اما همچنان تا هدف نهایی تکمیل آن فاصله زیادی وجود دارد. در این باره معاون سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری همدان با اشاره به تاکید هیات دولت مبنی بر اجرای قانون هوای پاک، اظهار می‌کند: یکی از تکالیف سازمان شهرداری‌های کشور ایجاد و توسعه کمربند سبز شهری است، اما برای اجرا مشکلات زیادی وجود دارد.
مجتبی توتونی با بیان این‌که شهرداری‌ها فضایی برای اجرای طرح کمربند سبز شهری در اختیار ندارند، می‌افزاید: بیشتر این اراضی در اختیار منابع طبیعی است. اجرای طرح‌های تملک از سوی شهرداری با توجه به کمبود منابع مالی، اجرای این طرح را با مشکلاتی مواجه کرده است. هرچند سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برخی وزارتخانه‌ها را به چند آیتم در این زمینه مکلف کرده است؛ مبنی بر این‌که واگذاری اراضی کاربری واقع در کاربری‌ها و کمربند سبز محدوده حریم شهرها به شهرداری‌های متقاضی با رفع معارض به رایگان و بدون دریافت حقوق مالکانه با هدف ایجاد فضای سبز با حفظ مالکیت دولت و رعایت قوانین و مقررات مربوطه صورت بگیرد.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به این قانون، تکلیف خود منابع طبیعی است که باید تملک و رفع معارض را، در اراضی‌ای که در محدوده طرح کمربند سبز هستند، انجام دهند و سپس اراضی را به صورت اجاره به شهرداری‌ها واگذار کند. اما طی سال‌های اخیر هنوز رفع معارض در اراضی مورد نظر انجام نشده و تحویل ما نداده‌اند.
توتونی درباره اقدامات انجام‌شده در این زمینه اظهار می‌کند: در همدان از منابع طبیعی ۲ قطعه ۱۰۲ هکتاری از اراضی شمالی دامنه الوند (پارک جنگلی ولایت) و ۲۳۸ هکتاری از اراضی سد اکباتان به ما واگذار شده است. توسعه فضای سبز تپه ولایت در ۷ سال گذشته انجام شده است و تپه اکباتان را ۶ ماهه تحویل گرفتیم که از سوی پیمانکار بخش خصوصی چند و چون نگهداری آن در مرحله گفت‌وگو است. سال آینده هم قرار است مطالعاتی برای تبدیل این تپه به منطقه نمونه گردشگری انجام شود که در صورت محقق شدن در افزایش فضای سبز همدان تاثیر قابل توجهی خواهد داشت.
این مسئول با اشاره به مکاتبات انجام‌شده برای در اختیار گرفتن اراضی دیگر هم عنوان می‌کند: کمبود منابع آبی باعث کند شدن اجرای این طرح‌ها شده است. هرچند در تپه ولایت سیستم آبیاری تحت فشار توسعه پیدا کرده است، اما همچنان در این حوزه مشکلات زیادی وجود دارد. در بند دیگری از قانون اجرای هوای پاک به وزارت نیرو تکلیف شده که باید از بخشی از پساب شهری برای آبیاری کمربند سبز در نظر گرفته شود، اما در همدان شاهد چنین اتفاقی نیستیم و ۹۹ درصد پساب شهری به نیروگاه برق خارج از شهر اختصاص دارد.
وی تاکید می‌کند: به‌جز تامین منابع مالی، با توجه به هزینه‌های سنگین اجرای طرح کمربند سبز، هنوز در اجرای طرح ۲۳۸ هکتاری اکباتان مانده‌ایم. به دلیل هزینه‌هایی که حفظ این کمربندی و فضای سبز آن دارد، شهرداری‌ها، با توجه به کمبود بودجه، رغبتی به توسعه و گسترش ندارند، مگر این‌که منابع خاص ملی و استانی به این طرح‌ها اختصاص یابد.
نیاز ۳ هزار میلیارد تومانی کمربند سبز مشهد
آلودگی هوای مشهد همچنان ادامه دارد. همین چند روز گذشته اهالی این شهر ۸ روز پیاپی را با شاخص‌های بالای کیفیت نامناسب هوا سپری کردند. تکمیل طرح کمربند سبز می‌توانست تکمیل‌کننده چرخه هوای پاک در مرکز خراسان رضوی باشد، اما با گذشت ۲ دهه همچنان این طرح تکمیل نشده و هزینه مورد نیاز برای اجرای آن، بر اساس اعلام رئیس اداره برنامه‌ریزی سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد، بیش از ۳۰ هزار میلیارد ریال است.
علی خدادادی با بیان این‌که از ۲۹ هزار هکتار اراضی واقع در حریم شهر مشهد بخش عمده‌ای در ارتفاعات جنوبی شهر قرار دارد، اظهار می‌کند: مالکیت اراضی محدوده اجرای کمربند سبز در اختیار نهادهای مختلف است که باید بر اساس تفاهم‌نامه در اختیار شهرداری مشهد قرارگیرد. در صورت واگذاری این اراضی مشکلی برای اجرای درختکاری نداریم. البته کمبود منابع آبی، تامین نشدن منابع مالی پروژه از سوی دولت با وجود مصوبات برنامه پنجم توسعه و ماده ۲۷ قانون هوای پاک، همچنین هزینه‌های سنگین اجرای طرح موجب شده تا با تکمیل طرح کمربند سبز فاصله زیادی داشته باشیم.
خدادادی ادامه می‌دهد: طول کمربند سبز مشهد ۲۹ هزار هکتار است که ۱۹هزار هکتار آن کمربند سبز جنوبی و ۱۰ هزار هکتار کمربند سبز شمالی مشهد را تشکیل می‌دهد، اما برای تکمیل آن بیش از ۳۰ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است و نیازمند تامین اعتبارات دولتی هم هستیم. این مسئول درباره تامین منابع آبی مورد نیاز هم اضافه می‌کند: با توجه به کمبود منابع آبی به سمت استفاده از گونه‌های کم‌مصرف و بومی مانند اورس، پسته کوهی، عناب، توت و ارغوان رفته‌ایم. استفاده از ظرفیت‌های داخلی شهرداری و بخش خصوصی هم به منظور انتقال پساب تصفیه‌شده در دستور کار قرار دارد. خط انتقال این تصفیه‌خانه‌ها در حال اجراست که با تکمیل آن منبع آب پایدار برای کمربند سبز خواهیم داشت.
سهم فضای سبز اهواز؛ کنوکارپوس
تداوم آلودگی در اهواز برقرار است و همچنان نفس اهوازی‌ها را تنگ می‌کند؛ اتفاقی که سبب شد با بارش نخستین باران پاییزی اواسط آبان حدود ۱۰ هزار نفر به دلیل تنگی نفس به مراکز درمانی مراجعه کنند. هرچند سهم اهوازی‌ها در سال‌های اخیر از فضای سبز افزایش کاشت گیاهی به نام کنوکارپوس بود که سمی بودن یا آلرژی‌زا بودن آن هم مورد بحث است. قرار بود طرح کمربندی اهواز در ۲ فاز و با مساحت ۷۲۰۰ هکتار اجرایی شود، اما فاز نخست آن طی سال‌های اخیر به دلیل کمبود بودجه به صورت کامل اجرا نشد.
صالح عبداللهی، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهری شهرداری اهواز، آغاز فاز دوم این طرح را در صورت تامین اعتبار میسر می‌داند و می‌گوید: شرایط تامین اعتبار برای اجرای این طرح مشخص نیست و به ۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم. اکنون هم، به تاکید ستاد ملی مقابله با گرد و غبار در شهر اهواز، باید هزار و ۱۵۰ هکتار درختکاری انجام شود، اما نبود منابع مالی، اجرای این طرح را با تاخیر مواجه کرده و سال گذشته از سوی شهرداری مرکز استان اعلام شد که تکمیل حداقل هزار هکتار از این طرح به ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیازمند است.
توسعه سرانه‌های سبز قم، معطل واگذاری زمین
هوای شهر قم هم به دلیل احاطه شدن در میان صنایع آلاینده چندان روبه‌راه نیست و امید به تکمیل این کمربندی و افزایش فضای سبزی پیرامون شهر شاید کورسوی امید مردم این شهر برای برخورداری از هوای پاک باشد. مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری قم با بیان این‌که مطالعات توسعه فضای سبز شهر قم برای دستیابی به سرانه استاندارد صورت گرفته است، اظهار می‌کند: طرح جامع کمربند سبز شهر قم در حال انجام و ظرفیت‌های اطراف شهر هم مشخص شده است.
پیام جوادیان با تاکید بر این‌که برای بهبود شرایط زیستی شهر قم نیازمند اجرای طرح‌هایی برای گسترش فضای سبز جنگلی در حاشیه شهر هستیم، می‌گوید: محدوده در نظر گرفته‌شده برای اجرای کمربند سبز شهر قم ۶ هزار هکتار است که ۱۷۰۰ هکتار آن در سال‌های اخیر اجرا شده و در صورت تأمین اعتبارات لازم و واگذاری زمین از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط، تکمیل این طرح به حداقل ۱۵ سال زمان نیاز دارد. این طرح می‌تواند تأثیر بسزایی در تعدیل آب‌وهوا داشته باشد و از ورود ریزگردها به شهر جلوگیری کند.
جوادیان ادامه می‌دهد: در طرح جامع کمربند سبز، که از سوی شهرداری قم درحال اجراست، اراضی‌ای که قابلیت و استعداد لازم را داشته باشند، برای مقابله با آلودگی هوا و ریزگردها نهال‌کاری می‌شوند. این مسئول مشکل واگذاری اراضی و کمبود اعتبارات را مهم‌ترین مانع در توسعه سرانه‌های سبز جنگلی قم عنوان می‌کند و می‌گوید: کمبود شدید منابع آبی، عدم واگذاری اراضی از طریق ارگان‌های ذی‌ربط، تغییر کاربری‌های سبز در محدوده حریم شهر به کاربری‌های گردشگری، صنعتی، مسکونی و...، همراهی نکردن ارگان‌ها و تخریب باغ‌ها هم دیگر مشکلاتی است در تکمیل این طرح وجود دارد.
وی می‌افزاید: با توجه به شرایط آبی سختی که استان قم با آن روبه‌رو است، رویکرد اصلی ما در توسعه فضای سبز شهری، مدیریت و بهره‌وری از آب است. در این زمینه سالانه ۵۰ هکتار آبیاری قطره‌ای را در شهر قم اجرا می‌کنیم و در فضای سبز جنگلی تا ۹۰ درصد آبیاری تحت فشار استفاده شده است. سال گذشته هم تفاهم‌نامه خرید سالانه ۵/۴ میلیون متر مکعب پساب امضا شد که به مدت ۱۰ سال ادامه خواهد داشت و یکی از منابع اصلی تأمین آب فضای سبز شهر قم از همین طریق خواهد بود. جوادیان با اشاره به منابع آلاینده شهر قم اضافه می‌کند: اغلب صنایع کوچک، کوره‌های آجرپزی، صنایع رنگرزی در حومه شهر علاوه بر آلودگی هوا با دفع فاضلاب به توسعه کمربند سبز شهر قم رآسیب می‌رسانند.
تبریز؛ همسو با شعار فضای سبز و زیباسازی
اجرای طرح کمربند سبز شهر تبریز با توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژه کنارگذرهای پیرامون این شهر می‌تواند، در صورت تکمیل، شرایط ایده‌آلی را برای مرکزنشینان آذربایجان شرقی ایجاد کند. به گفته مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبزشهرداری تبریز، قرار است در ۳ کنارگذر جنوبی (شهید کسایی)، شمالی (پاسداران) و غربی طرح کمربندی و توسعه فضای سبز صورت گیرد. مسعود برزگر جلالی اظهار می‌کند: در اجرای طرح کمربندی سبز قرار است فضای سبز در طرفین یا وسط این کنارگذرها، که شهرها را احاطه کرده‌اند، ایجاد شود. نحوه ساخت این کنارگذرها و ایجاد ترانشه‌های آنها به شکلی بوده که عملیات عمرانی به‌راحتی انجام می‌شود و در جاهایی که چنین امکانی وجود نداشته باشد، اصلاح و باکس‌گذاری برای کاشت درخت و درختچه در حال انجام شود.
برزگر جلالی از مصوبه شورای شهر تبریز برای سال آینده خبر می‌دهد و می‌افزاید: سال ۹۹ در تبریز با مصوبه شورای شهر سال «فضای سبز و زیباسازی» اعلام شده است و تکمیل طرح کمربندی سبز در اولویت کارها قرار دارد. این مسئول درباره میزان مساحت این کمربندی عنوان می‌کند: طول کمربندی‌ها متفاوت است. به عنوان مثال در طرفین کمربند غربی اراضی وجود دارد که مالک دارند و بحث خریداری آنها مطرح است که باید بررسی شود. در حال شناسایی این اراضی هستیم تا با توجه به ظرفیت‌های مالی شهرداری آنها را خریداری کنیم. در غیر این صورت باید طرح‌های فضای سبز در اراضی ملی موجود در این منطقه انجام شود. به همین دلیل مساحت کمربند سبز تبریز بعد از شناسایی این اراضی انجام خواهد شد.
وی درباره تامین منابع آبی هم بیان می‌کند: مشکل کمبود آب که در کل کشور وجود دارد، اما با نسبت کم و کمتر در نقاط مختلف کشور بررسی می‌شود. بی‌شک مدیریت منابع آب مهم‌ترین اصل است و جلوگیری از هدررفت آب باید مورد توجه قرارگیرد. اکنون هم در بخش کشاورزی و هم فضای سبز این مسئله وجود دارد که باید مدیریت شود. آبیاری قطره‌ای یا تحت فشار تنها راه حل مدیریت این منابع است. برزگر جلالی کمربندی سبز را عامل مهم کاهش صنایع آلاینده حومه تبریز عنوان می‌کند و می‌گوید: این کمربندی شهر را از محل استقرار صنایع آلاینده جدا خواهد کرد و دورتادور شهر تبریز را احاطه می‌کند، به طوری که کارخانه‌ها در بیرون از محیط این دایره سبز قرار خواهند گرفت.
ارومیه تا ۱۴۰۵ «شهر سبز» می‌شود
آلایندگی هوا ارومیه‌ای‌ها را هم امسال بی‌نصیب نگذاشته، اما قرار است اجرای بزرگ‌ترین کمربندی سبز در کشور دوباره مرکز استان آذربایجان غربی را به روزهای سبز گذشته بازگرداند. شهردار ارومیه در این باره به همشهری می‌گوید: ارومیه امروز هم به عنوان یکی از باغ‌شهرهای کشور مطرح است که اطراف آن را باغ‌های سیب و انگور و درختان مثمر پوشانده‌اند. البته این باغ‌ها در سال‌های اخیر از سوی افراد سودجو تملک و درحال از بین رفتن بود، اما اقداماتی برای جلوگیری از تخریب آنها در دستور کار قرارگرفت.
محمد حضرت‌پور می‌افزاید: با توافق شورای شهر ارومیه، سالانه یک‌چهارم بودجه شهرداری برای خرید زمین‌های اطراف شهر در نظر گرفته شده است. فاز نخست کمربندی سبز ارومیه با خرید نزدیک به ۱۰۰ هکتار زمین و باغ آغاز شده است. نکته قابل توجه، ایجاد فضای سبز و پارک‌ها در کنار حفظ باغ‌های اطراف شهراست. وی ادامه می‌دهد: در بخش دوم هم اقدام به خرید باغ‌های بایر داخل شهر برای ایجاد فضای سبز و در فاز سوم هم زمین‌های اطراف محدوده شهر را تملک کردیم. بر این اساس، کمربندی دوم شهر ارومیه در بخش شرقی و جنوبی شهر ایجاد می‌شود.
حضرت‌پور درباره تکمیل طرح ایجاد کمربندی سبز ارومیه عنوان می‌کند: افق تبدیل شهر ارومیه به شهر سبز و پاک تا ۱۴۰۵ طراحی شده است و امیدواریم در این مدت بخش عمده فضاهای مورد نظر به فضای سبز و درختان مثمر تجهیز شوند. این مسئول درباره تامین منابع آبی هم بیان می‌کند: ۵۰ درصد آبیاری پارک‌ها و فضای سبز شهر ارومیه به‌صورت قطره‌ای انجام می‌شود که تا سال آینده تکمیل خواهد شد. این شیوه آبیاری درباره فضای سبز پیرامون شهر هم درنظر گرفته خواهد شد.
ایجاد باند سبز در حاشیه کرج
کرج هم در همسایگی تهران، روزهای زیادی را با شاخص آلایندگی بالای هوا پشت سر گذاشت. مردم این شهر از ابتدای سال جاری کمتر از ۶۰ روز هوای پاک داشتند و همین موضوع عزم مدیران شهرداری این شهرستان را به تکمیل طرح کمربندی سبز، در صورت تامین منابع مالی و آبی، جدی‌تر کرده است. بر اساس اعلام سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری کرج، قرار است تا پایان سال، ۱۷۰ جنگل به کمربند شمالی شهر اضافه شود که علاوه بر مهار گرد و غبار و بهبود موثر وضعیت ریه‌های تنفسی شهر موهبت‌های دیگری چون تلطیف و تعدیل هوا، جلوگیری از آلودگی صوتی و بالا بردن نسبی رطوبت هوا را به‌دنبال دارد.
هرچند مجموع فضای سبز کرج تا رسیدن به سرانه استاندارد فاصله زیادی دارد. مجموع فضای سبز این شهر ۳ هزار و ۶۰ هکتار است که ۲۲۰۰ هکتار آن کمربند سبز در ارتفاعات شمال غربی و ۸۶۰ هکتار هم در فضای سبز شهری قرارگرفته است. رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری کرج درباره ساخت این کمربندی عنوان می‌کند: ایجاد باند سبز در حاشیه شهر کرج، علاوه بر مهار گرد و غبار و بهبود موثر وضعیت ریه‌های تنفسی شهر موهبت‌های دیگری مانند تلطیف و تعدیل هوا، جلوگیری از آلودگی صوتی و بالا بردن نسبی رطوبت هوا را به دنبال دارد.
پیمان بضاعتی‌پور با تاکید بر ضرورت توسعه کمربند سبز شهر بیان می‌کند: جهت بادهای غالب شهر کرج، از سمت غرب به شرق است. این موضوع و مشکلات زیست‌محیطی تالاب صالحیه، به عنوان یکی از کانون‌های داخلی انتشار ریزگرد، موجب انتقال گرد و غبار به مرکز شهر می‌شود که جنگل‌کاری صورت‌گرفته می‌تواند آثار نامساعد زیست‌محیطی را به حداقل برساند.