همشهری آنلاین - مرضیه موسوی:با این حال «محمد سالاری» عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر جای تحقیق و پژوهش را در صحن شورا و جلسات تخصصی کمیسیون‌ها خالی می‌بیند. او می‌گوید: «بسیاری از فعالیت‌های پژوهشی که در مراکز مختلف برای پروژه‌های شهری انجام می‌شوند صرفاً سیاهه‌ای غیرکاربردی هستند. رویکرد جدید شورای‌شهر این بوده که از ظرفیت مرکز پژوهش‌های شهرداری و تحقیقات انجام شده در این مرکز استفاده کند تا نگاه جامع‌تری نسبت به مصوبات و طرح‌ها داشته باشد. البته این در شرایطی محقق می‌شود که این مراکز بتوانند با بدنه تخصصی شورا ارتباط مؤثری بگیرند.» به گفته او مدیریت شهری در تهران دوره‌ای را آغاز کرده که در آن از پژوهش به پروژه می‌رسد؛ روشی که برخلاف از پروژه به پیمانکار رسیدن، منفعتی عمومی برای شهر تهران دارد و صرفاً ایجاد شغل برای عده‌ای معدود را رقم نمی‌زند.
اکنون پژوهش و مطالعه چه جایگاهی در مدیریت شهری و به‌ویژه حوزه‌های شهرسازی دارد؟
از پژوهش در برنامه‌ریزی‌های کشور در سطوح کلان و راهبردی مثل تدوین سندهای ۲۰ ساله و ۵ ساله و برنامه‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت مدیریت شهری به‌عنوان جایگاهی رفیع یاد می‌شود. اما اگر بخواهیم نگاه واقع‌بینانه‌ای به آن داشته باشیم بیشتر این توجه‌ها نمادین و نمایشی است و در عمل چندان توجهی به آن نمی‌شود.
آیا شورای اسلامی شهر در مورد پژوهش‌ها و طرح‌های مطالعاتی رویکردهای دیگری در پیش دارد؟
ما در شورای‌شهر تهران با توجه به شعارها و برنامه‌هایی که ارائه داده بودیم اعتقاد داریم مجموعه تصمیم‌گیری‌های ما باید براساس پژوهش‌های کارشناسی باشد و سعی کرده‌ایم این رویکرد را در این دوره مدیریت شهری نهادینه کنیم. مجموعه نشست‌ها و بحث‌های کارشناسی که در سطح کمیسیون‌ها، کمیته‌ها و شورا و مدیریت شهری در شهرداری برگزار می‌شود نشئت گرفته از این نگاه است. در دوره‌های گذشته در فرایند تصمیم‌گیری مدیریت شهری بیشتر از اینکه پیوست‌های مطالعاتی و پژوهشی منجر به تعریف برنامه‌ها و پروژه‌ها شود، رویکردهای درآمدزایی و مطالبات پیمانکاری منجر به رقم خوردن پروژه‌های پیمانکاری می‌شد. یعنی به جای اینکه از مطالعه به پروژه برسیم از پیمانکارها یا برخی رویکردهای درآمدزایی به پروژه می‌رسیدیم. به‌رغم اینکه در حوزه‌های سخت‌افزاری مجموعه گسترده‌ای از مأموریت‌ها در شهر تهران انجام شد اما می‌بینیم که خروجی این فعالیت‌ها منجر به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان نشد. تهران در سال‌های گذشته کارگاه عمرانی بزرگی بود که پروژه‌های بزرگی مثل پل‌سازی و ساخت بزرگراه در آن انجام شد اما به دلیل نبود نگاه کارشناسی و مطالعاتی این پروژه‌ها نتیجه مثبتی برای شهروندان در پی نداشت.
آیا ساز وکاری برای توقف این روند وجود نداشت تا امروز شاهد اجرای پروژه‌هایی نباشیم که صرفاً هزینه‌هایی بر دوش شهر و شهروندان تحمیل کرده و خروجی مثبتی نداشته‌اند؟
بخشی از این پروژه‌ها به دلیل توجه نکردن به رویکرد مطالعاتی شکل گرفتند. برخی دیگر از پروژه‌ها هم رویکردشان از پروژه به پیمانکار رسیدن بود. یعنی پروژه‌ها انجام شدند تا برای عده‌ای کار ایجاد شود و در فضاهای این پروژه‌ها هم رانت و فساد قابل توجهی وجود داشته. به همین دلیل در حالی که در تمام دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که بزرگراه‌سازی در درون شهر راهکار مناسبی برای کم کردن ترافیک نیست و اتفاقاً زمینه را برای حضور بیشتر خودروها در درون شهر فراهم می‌کند ما در تهران بزرگراه‌های طبقاتی می‌سازیم. این رویکرد را می‌توان در تصمیم‌گیری‌های مجلس هم دید؛ رویکردی که برای راضی نگهداشتن عده‌ای در مقطع زمانی خاص پروژه‌هایی را تعریف و ایجاد می‌کند که در سطح کلان به نفع عموم مردم نیست. چنین اتفاق‌هایی وقتی رخ می‌دهد که پروژه‌ها پیوست‌های مطالعاتی مناسبی نداشته و پژوهش در آن پروژه هیچ راهی نداشته باشد.
به نظر می‌رسد شورای اسلامی شهر هم در سال‌های گذشته مصوبات شتابزده کم نداشته است. نمونه آن طرح میدان امام حسین(ع) که با گذشت سال‌ها از اجرای آن هنوز راهکار مناسبی برای جبران اشتباهات این طرح پیدا نشده. این در حالی است که فعالیت‌های مرکز پژوهش‌های شورای‌شهر متوقف شده است.
بله. در گذشته مرکز پژوهش‌هایی در شورای‌شهر دایر شده بود که به دلیل ناکارآمدی فعالیت‌های این مرکز متوقف شد. باید دید پژوهش‌های انجام شده تا چه اندازه کاربردی هستند. متأسفانه بسیاری از فعالیت‌های پژوهشی که در مراکز مختلف برای پروژه‌های شهری انجام می‌شود صرفاً سیاهه‌ای غیرکاربردی است. رویکرد جدید شورای‌شهر این بوده که از ظرفیت مرکز پژوهش‌های شهرداری و تحقیقات انجام شده در این مرکز استفاده کند تا نگاه جامع‌تری نسبت به مصوبات و طرح‌ها داشته باشد. البته این در شرایطی محقق می‌شود که این مراکز بتوانند با بدنه تخصصی شورا ارتباط مؤثری بگیرند. یکی از رویکردهای ما این بوده که پژوهش‌ها براساس درخواست‌های سازمان‌های اجرایی انجام شود که برای تصمیم‌گیری به نتایج آن پژوهش نیاز دارند. یعنی تحقیق و پژوهش در خدمت نهادهای تصمیم‌گیرنده باشد و نتایج حاصل از این مطالعات به دست نهادهای تصمیم‌گیری برسد؛ نه اینکه طرحی مصوب و اجرایی شود و تازه بعد از آن به دنبال نقاط ضعف و قوت آن باشیم.
چه گام‌هایی برای ایجاد این تعامل برداشته شده است؟
ایجاد این تعامل به مدیریت مرکز مطالعات شهر تهران بستگی دارد. در واقع نقش مدیریت مرکز در تعیین رویکردهای آن تأثیر زیادی دارد. اینکه این مرکز بخواهد صرفاً سیاهه‌ای از پژوهش‌ها را انجام دهد و در افکار عمومی کمیت این تحقیقات را ثمره کار خود بداند یا اینکه پژوهش‌های انجام شده در این مرکز کاملاً کاربردی و متناسب با روند بررسی پروژه‌ها در نهادهای تصمیم‌گیری باشند. در این صورت است که این پژوهش‌ها قابل اتکا هستند و در نهایت موجب ارتقای کیفیت زندگی در شهر می‌شوند. بسیاری از تحقیقات و پروژه‌های انجام شده در حوزه‌های شهری چندان قابل اتکا و اساساً جز کپی‌برداری از مقالات و تحقیقات موجود در اینترنت نیستند و عملیاتی کردن آن چیزی نصیب شهر و شهروندان نمی‌کند.
اکنون چه طرح‌ها و مصوباتی در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای‌شهر به کمک تحقیقات مرکز پژوهش‌های شهرداری به نتیجه رسیده است؟
بعضاً برنامه‌های مهمی مثل فرایند تصویب برنامه سوم توسعه شهر تهران و مأموریت‌هایی را که به‌عنوان مأموریت‌های معماری و شهرسازی در این برنامه گنجاندیم با همکاری مرکز مطالعات انجام دادیم. توجه به حقوق عمومی و عرصه‌های عمومی گوشه‌ای از این طرح است. در حوزه طرح‌های موضوعی شهر تهران و توجه به ساماندهی سیما و منظر شهری کارهایی شروع شده اما هنوز به سرانجام نرسیده است. ما محورهایی را برای احصا و مطالعه درباره آن به مرکز مطالعات پیشنهاد کرده‌ایم. مثل تالار شهر و خانه گفتمان شهر. این فضای جدیدی است که برای ایجاد گفت‌وگو در شهر و طراحی آن به مطالعه و پژوهش نیاز حیاتی داریم. آنچه در همه این پژوهش‌ها ضروری به نظر می‌رسد طی کردن کامل مراحل پژوهش است. کسب نظر از ذینفعان واقعی شهر که مردم هستند در کارآمدی پژوهش‌ها بسیار مؤثر و این، همان چیزی است که نتیجه یک تحقیق را قابل اتکا می‌کند.
برگزاری جشنواره‌هایی در حوزه پژوهش شهری چقدر می‌تواند در شکل‌گیری و کارآمدی پژوهش‌ها کمک کند؟
این جشنواره‌ها بستری برای بیان تجربه‌های مختلف هستند و می‌توانند اشکالاتی را که در این راه وجود دارد مطرح کنند. محفلی برای آسیب‌شناسی هستند و فرصتی برای آشنایی با روش‌های نوین را پیش رو می‌گذارند. این جشنواره‌ها برای کارآمدی بیشتر می‌توانند خروجی پژوهش‌های انجام شده در مراکز را عرضه کنند تا هم نهادهای بهره‌بردار و هم عموم مردم نتیجه مطالعه و پژوهش را عینی مشاهده کنند. مشاهده این نتایج این احساس را در مدیران و تصمیم‌گیران ایجاد می‌کند که تحقیقات کارآمد تا چه اندازه می‌تواند به رسیدن به بهره‌وری بالا و دستیابی به هدف اصلی کمک کند.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه
*رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران