همشهری آنلاین ـ بهاره خسروی: در واقع حکمروایی خوب شهری در مقابل رویکرد مدیریت شهری دولت محور مورد تأیید و تأکید سازمان‌های بین‌المللی و ملی قرار گرفته و از آن به‌عنوان یکی از پیش‌نیازها و ویژگی‌های شهرهای پایدار یاد می‌کنند. اعمال این اصل مدیریتی در جلب مشارکت‌های مردمی، نهادسازی و هوشمندسازی شهرها و مواردی از این دست تأثیر بسزا و نقشی انکارناپذیر دارد. در این‌باره با دکتر «محمدحسین شریف‌زادگان» دکتری توسعه اقتصاد و برنامه‌ریزی منطقه‌ای از انگلستان، استاد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و مجری پروژه «تدوین نظام و سنجش مدیریت شهری مبتنی برشاخص حکمروایی خوب» شهری گفت‌وگو کردیم.
شما در سال ۱۳۹۳ به‌عنوان مجری پروژه «تدوین نظام و سنجش وضعیت مدیریت شهری مبتنی بر شاخص‌های حکمروایی خوب شهری» یک طرح مطالعاتی را با شهرداری تهران انجام دادید، ضرورت انجام این پروژه مطالعاتی چه بوده است؟
از آنجا که اداره شهرها بدون مشارکت مردم امکان‌پذیر نیست و پاسخگویی به مردم از سوی مدیریت شهرها، مشارکت بخش خصوصی و به‌خصوص شفافیت در همه ارکان تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری امروزه در اداره شهرها اهمیت یافته است، بنابراین به جای حتی مدیریت نوین، حکمروایی (Governance) مطرح شده است. یعنی مدیریت شهری با مشارکت مردم و نهادهای مدنی با پاسخگویی و شفافیت و قانونمداری و زمانی که چند خصوصیت مشخص مثل پاسخگویی، شفافیت و قانونمداری، مشارکت عمومی، کارایی و اثربخشی، مسئولیت‌پذیری، عدالت و دیدگاه‌های راهبردی را داشت به معنی حکمروایی خوب (Good Governance) دست یابد. حکمروایی خوب شهری، یک ابزار مدیریتی و یک مفهوم ارزشی است که شهرهای جدید توسط آن ارزیابی می‌شوند و ارتقا می‌یابند و می‌توان کارایی توسعه شهر را با آن آزمود و بهبود بخشید. تهران نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شهر ایران می‌بایست به این ابزار و مفهوم ارزشی مجهز می‌شد. انگیزه اولیه این بود.
به نظر شما پذیرش ذهنی ضرورت انجام پروژه در حین پژوهش در سطوح عالی و میانی و عملیاتی مدیران شهرداری وجود داشت؟
در بخش‌های عالی شهری داشت ولی در سطوح میانی آن تا حد کمی مورد پذیرش بود، اما در سطوح عملیاتی مدیران تقریباً این پذیرش مشاهده نمی‌شد مگر افرادی که شخصاً مطالعات خاصی در این زمینه داشتند.
آیا زمینه‌های اجرای آن وجود دارد؟
بله. این مطالعه اگرچه بحث بین‌المللی روز است و مبانی نظری جهانی دارد ولی همه مفاهیم، ابعاد و شاخص‌های آن را با شرایط میدانی شهر تهران و شهرداری تهران به‌عنوان مدیریت شهری تهران، تطبیق داده‌ایم و کاملاً طوری برنامه‌ریزی و طراحی شده که در سطح شهر تهران قابل اجرا و تحقق‌پذیر است و می‌توان هر ۶ ماه و نهایتاً ۱۲ماه شاخص‌های حکمروایی خوب شهرداری تهران را سنجید و جهت بهبود شاخص‌ها اقدام کرد.
شهروندان حقیقی و حقوقی چقدر می‌توانند در دستیابی به اهداف این تحقیق مؤثر واقع شوند؟
اگر حکمروایی خوب شهری در جامعه به خوبی ارائه شود، می‌تواند یک مطالبه شهروندی در شهرها باشد و مردم توقع داشته باشند که شاخص‌های آن خوب و رو به بهبود باشد. مثلاً پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در تهران اولویت و حساسیت اول روی بُعد اثربخشی و کارایی و در مرحله دوم شفافیت و در مرحله سوم پاسخگویی شهرداری تهران به شهروندان تهرانی است. همچنین اگر شهروندان حقوقی را بخش خصوصی، نهادهای اجتماعی و فرهنگی بدانیم، آنها نیز در خوب بودن و بهبود حکمروایی خوب شهری هم نقش مطالبه‌گری دارند و هم نقش عاملیت.
انجام پروژه پایش سالانه اجرای این پژوهش تا چه حد بر نهادینه کردن «حکمروایی خوب شهری» تأثیرگذار خواهد بود؟
به هر صورت اگر این مطالعه و جدول‌های آن که شامل ابعاد، شاخص‌ها و زیرشاخص‌های نشانگر حکمروایی خوب شهری در تهران است و همان‌طور که به شکل یک سامانه تدوین شده است در شهرداری تهران به اجرا درآید و سالانه مورد ارزیابی قرار گیرد بعد از چند سال تبدیل به فرهنگ می‌شود و می‌تواند به کارایی رابطه شهروندان و مدیریت شهری بیفزاید و نهایتاً بتواند مردم را نسبت به وقایع شهر حساس کند و آنها را مطالبه‌گر و مشارکت‌جو و امر حکمروایی خوب شهری را در تهران نهادینه کند. این‌گونه امور تدریجی و نسبی است و به یکباره حاصل نمی‌شود.
در این تحقیق چند شاخص برای «حکمروایی شهری» تعیین شده است؟
«۹» بُعد که با شرایط تهران تطبیق داده شده تحت عنوان اثربخشی و کارایی، شفافیت، پاسخگویی، مشارکت، حاکمیت قانون، برابری، وفاق‌محوری، تفکر استراتژیک و انعطاف‌پذیری در نظر گرفته شده است. سپس هر بعد به چند شاخص تعریف شده، جمعاً ۱۸ شاخص و این شاخص‌ها به شاخص‌های مدیریت شهری تهران ترجمه و سپس هر شاخص به زیر شاخص‌های قابل اندازه‌گیری بر حسب واقعیت‌های میدانی تبدیل شده که در مجموع ۸۴ زیر شاخص است و بعضی از موارد نیز باید از طریق پرسشنامه پاسخ داده شود. اصول تدوین ابعاد، شاخص‌ها و زیرشاخص‌ها برای همه شهرهای ایران یکی است، ولی باید بر اساس واقعیت‌های میدانی و امکانات سنجش و پاسخگویی به شاخص‌ها و زیرشاخص‌ها تغییراتی در آنها داد.
چه تعداد از آنها به عملکرد شهرداری، چه مقدار به عملکرد سایر دستگاه‌ها و چه مقدار به حوزه شهروندی برمی‌گردد؟
کلاً این شاخص‌ها عملکرد و کارایی مدیریتی شهر تهران را سنجش می‌کند ولی می‌توان روی نتایج آن در حوزه‌های شهروندی تحلیل‌هایی ارائه داد.
آیا پیش از اینکه دولت حکمروایی خوب را عملیاتی کند اجرای حمکروایی شهری امکان‌پذیر است و در صورت امکان چه میزان اثربخشی دارد؟
البته نهادهای بین‌المللی حکمروایی خوب ایران را در مقایسه با سایر کشورها اندازه می‌گیرند و در این کتاب نیز بر اساس اطلاعات پایه ملی در بخش حکمروایی خوب سطح ملی محاسبات لازم انجام شد و وضعیت ایران را در مقایسه با کشورهای مختلف نشان داده‌ایم. انجام حکمروایی خوب شهری در شهرها می‌تواند مستقل از سطح ملی هم تدوین شود و انجام آن می‌تواند این فرهنگ را به سطح ملی نیز اشاعه دهد.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه