معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران ادامه داد: از آنجا که براساس قانون اساسی تأمین مسکن مناسب برای مردم یکی از وظایف دولت است، شهرداری تهران به‌عنوان تعهد اجتماعی برای خود چنین وظیفه‌ای قائل است.
وی بر لزوم توجه به شرایط تهران در رابطه با مسکن تأکید کرد و گفت: با توجه به آمار سال ۹۵شهر تهران از نظر جمعیتی در رده شهرهایی با کمترین رشد، بین شهرهای ایران بوده است. این درحالی است که طی همین سال‌ها فضاها و شهرهای پیرامونی پایتخت شتابان‌ترین رشد جمعیتی را داشته‌اند. اکنون برای رفت‌وآمد به محل کار و زندگی، یک و نیم میلیون سفر صبحگاهی و همین تعداد سفر عصرگاهی روی می‌دهد.
معاون شهردار تهران تصریح کرد: از آنجا که سرانه‌های خدماتی شهرهای پیرامونی تهران در وضعیت مناسبی نیست، شاهد هستیم استان تهران به لحاظ سرانه‌های آموزشی جزو بدترین استان‌های ایران به شمار می‌رود. برخلاف تصور عمومی ساخت و سازهای انبوه در شهرهای پیرامونی تهران همراه با خدمات مناسب برای شهروندان نیست و این شهرها از کمبود فضاهای خدماتی همچون فضای آموزشی، بهداشتی- درمانی، ورزشی، مذهبی- فرهنگی و فضای سبز و.. در رنج هستند؛ ضمن اینکه در برخی از شهرهای نوساخته، با وجود ساخت‌وساز زیاد، بسیاری از خانه‌های ساخته شده خالی است.
وی افزود: از آنجا که توسعه حمل‌ونقل بین تهران و شهرهای پیرامونی که به اسم حمل‌ونقل انبوه‌بر شناخته می‌شود، زمان طولانی و هزینه سنگینی دارد، به‌نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت قابل تحقق نباشد و برای یک نسل دیگر باید سختی رفت‌وآمد بین تهران و پیرامون آن و آوارگی شهروندان را پذیرا بود.
گلپایگانی درباره یکی دیگر از معضلات جمعیتی تهران، گفت: از سوی دیگر ما شاهد هستیم، حس تعلق ساکنان محلات تهران نسبت به سایر شهرهای ایران کاهش یافته و در وضعیت ناگواری قرار دارند. همچنین شاهد شکل‌گیری محلات فقرا و ثروتمندان هستیم؛ به‌عبارتی توازن شهر به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در حال از بین رفتن است.
- ۴۶درصد جمعیت تهران، مستأجرند
گلپایگانی با اشاره به وضعیت اجاره‌نشینی در تهران، گفت: براساس آمارهای سال ۹۶نزدیک به ۴۶درصد جمعیت شهر تهران مستأجر بوده‌اند، این روند در ۲ سال گذشته شدت بیشتری داشته است؛ تا جایی که می‌توان تخمین زد بیش از ۵۰درصد جمعیت تهران صاحب خانه نیستند.
او این مسئله را باعث نبود احساس تعلق به محلات دانسته و گفت: شهروندان تهرانی تقریباً هر ساله در حال کوچ درون‌شهری از محله‌های مرفه‌تر به سمت محلات میانی و پایین‌تر و پس از آن، سکونت در خارج از شهر هستند.
وی افزود: بدمسکنی دهک پایین در تهران یکی دیگر از چالش‌هاست؛ کسانی که در بافت‌های فرسوده و در ساختمان‌های ناپایدار زندگی می‌کنند یا کسانی که در محلات ناکارآمد به لحاظ کالبدی مستقر هستند و وضعیت خدماتی نابهنجاری دارند.
معاون شهردار تهران گفت: از آنجا که بیشتر مراکز کار و فعالیت مثل بازار تهران، دانشگاه‌ها و مراکز اداری و درمانی به‌صورت خطی روی محور تجریش تا ری که سازمان فضایی تهران را شکل می‌دهد، قرار دارند، شاهد هستیم برای کسانی که در دانشگاه‌های تهران درس می‌خوانند فضای سکونتی مناسب تأمین نشده‌است. همچنین تعداد زیادی کارگر در بازار تهران مشغول به‌کار هستند که مطالعات نشان می‌دهد برخی از این افراد در محلات پیرامون بازار که وضعیت مناسبی به لحاظ امکانات سکونت ندارد، زندگی می‌کنند.
به گفته گلپایگانی، شهرداری به کمک مردم و صاحبان سرمایه و البته نهادهای دولتی وظیفه خود می‌داند با گام‌هایی راه را برای تأمین خانه برای همه مردم هموارتر کند.
وی گفت: درواقع بسیاری از کسانی که در شهرهای اطراف زندگی می‌کنند، چون در تهران محل زندگی آبرومند و درخوری نمی‌توانند تهیه کنند، مجبور به سفرهای هر روزه هستند. یا خیلی از افرادی که در تهران زندگی می‌کنند در شهرهای ییلاقی نزدیک، خانه‌های بزرگ دارند اما نیاز دارند در تهران هم جایی برای سکونت داشته باشند و با یک واحد ۵۰متری هم هدفشان تأمین می‌شود؛ در نتیجه نیازی نیست یک واحد ۱۵۰متری داشته باشند.
گلپایگانی افزود: گاهی اوقات این مسئله برای سالمندانی است که نیاز دارند کنار فرزندانشان باشند و یک خانه کوچک برای آنها کفایت می‌کند.
معاون شهردار در ادامه گفت: ما در سنت سکونت ایرانی خانواده گسترده داشته‌ایم، چون خانواده گسترده یعنی زندگی پدر و مادر و فرزندان در یک خانه با اتاق‌های زیاد که به واسطه یک حیاط مرکزی به هم وصل بوده‌اند و اینگونه تمایل فرزندان به بودن در کنار خانواده در سال‌های اولیه ازدواج، فراهم می‌شده‌است. اما اکنون امکانی برای تبعیت از فرهنگ خانواده گسترده با مدل کالبدی متفاوت با گذشته در زندگی آپارتمانی وجود ندارد؛ زیرا از یک سو فرزندان توان تأمین مسکن بزرگ نزدیک خانواده‌هایشان را ندارند و از سوی دیگر امکان ساختن واحدهایی با اندازه‌های متفاوت در یک مجتمع ایجاد نشده است تا جوانان بتوانند سال‌های اولیه زندگی را در کنار خانواده خود سپری کنند.
وی درباره ایراد ضوابط و مقررات شهری درخصوص اندازه خانه‌ها نیز بیان کرد: اگر بخواهیم از منظر ضوابط و مقررات شهری و معماری به مسئله نگاه کنیم، این ضوابط برای همه محلات و الگوهای سکونتی یکسان است؛ یعنی هر قطعه زمین در هر جای تهران باشد باید از یک ضابطه ساخت‌وساز پیروی کند.
- طرح تفصیلی مقصر اصلی است
معاون شهردار با اشاره به طرح تفصیلی تهران که موجب برخی محدودیت‌ها شده است، گفت: آنچه باعث ایجاد محدودیت در ساخت خانه در ابعاد کوچک‌اندازه شده، مربوط به ضوابطی است که بعد از سال ۹۱ و با ابلاغ طرح تفصیلی ایجاد شده است که براساس آن اکنون میانگین مساحت واحدهای مسکونی شهر تهران به ۱۰۰ متر رسیده؛ درحالی‌که این مساحت با تعداد افراد و شرایط اقتصادی انطباق ندارد. گلپایگانی گفت: الان در تهران اگر کسی بخواهد واحد کوچک‌اندازه بخرد یا اجاره کند چنین امکانی برایش خیلی کم است؛ درحالی‌که امکان انتخاب و آزاد بودن در مقابل مجبور بودن، موضوع بسیار مهمی است.
وی افزود: در سابقه تاریخی خانه ایرانی، عمده‌ترین ویژگی خانه، ارتباط بین طبیعت و فضای سرپوشیده خانه از طریق حیاط بوده است؛ بنابراین جاهایی که امکان انطباق با الگوی معماری ایرانی وجود دارد، ما باید آن را ایجاد کنیم تا نخواهیم برای همه شهر نسخه واحد بپیچیم، بلکه متناسب با شرایط اجتماعی، اقتصادی و ویژگی‌های محیطی امکان طراحی متنوع را فراهم کنیم. وی افزود: ما در بررسی و مقایسه ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند و ساختمان‌هایی که معامله می‌شوند، شاهد بالابودن تمایل برای معامله واحدهای کوچک هستیم؛ درحالی‌که عرضه چنین واحدهایی بسیار پایین است.
گلپایگانی خاطرنشان کرد: طبق ضوابط طرح تفصیلی، امکان ساخت واحد ۳۵متری وجود دارد، اما ضوابط سختگیرانه به‌ویژه در تأمین پارکینگ برای هر واحد و در همه جای شهر به‌صورت یکسان، برای سازنده ساخت خانه کوچک‌اندازه صرفه ندارد. مطالعات مشاوران شهرساز نشان می‌دهد الگوی کالبدی خانه و اندازه و کیفیت فضای سکونت وابسته به محل کار، رفت‌وآمد و تأمین شرایط آسایش و آرامش شهروندان هم است و صرفاً اندازه خانه به تنهایی تأمین‌کننده شرایط آسایش مردم را فراهم نمی‌کند. وی افزود: ریشه بسیاری از مشکلات حوزه مسکن به سوداگری زمین و ملک برمی‌گردد، مدیران اقتصادی و نمایندگان مجلس لازم است تمرکز بیشتری بر مالیات بر زمین و مسکن خالی و معامله‌های آنها ارائه کنند چراکه خانه در تهران کالای بسیار گرانی است.
مردم نظرات خود را درباره ساخت خانه‌های کوچک اعلام کنند
- عبدالرضا گلپایگانی ، معاون شهردار تهران
شهرداری برای تغییر ضوابط نیاز به تصویب پیشنهاد خود در کمیسیون ماده پنج دارد. ضمن اینکه برای ایجاد امکان استفاده از وام مسکن برای این واحدها به تأیید سایر دستگاه‌ها نیاز است. بهتر این است مردم و صاحب‌نظران در این‌باره نظر بدهند، چون ما صاحب مردم نیستیم که بخواهیم برای همه آنها تصمیم بگیریم ضمن اینکه به انجام کارها و پرسیدن نظر کارشناسان بعد از اتمام کار اعتقادی نداریم. اینکه در بخشی از شهر بلوک‌های ارزان‌قیمت ساخته شود، یا یک محله یا جایی در خارج از شهر به مسکن برای کم درآمدها تبدیل شود، تجربه موفقی نبوده ولی ما در ایران هنوز آن را ادامه می‌دهیم، یعنی محلات فقیرنشینی که از بسیاری از سرانه‌های خدماتی محروم هستند، ایجاد می‌کنیم. اما در روش جایگزین که تاکنون تجربه موفقی بوده ساختمان‌های ترکیبی ساخته می‌شود، تا در یک واحد ساختمانی ترکیبی از مساحت‌های مختلف وجود داشته باشد. نمونه خوب این الگو در شهرک اکباتان وجود دارد، در این شهرک واحدهایی با مساحت ۳۵مترمربع در ترکیب با واحدهای بزرگ‌تر طراحی شده‌اند، به‌طوری که نزدیک به ۱۰درصد واحدهای فاز یک و سه در این شهرک مساحت ۳۵مترمربعی دارند. طراحی شهری براساس خانه‌های کوچک مقیاس در سنت سکونت ایرانی و در روستاها و شهرهای مختلف وجود داشته است. روستاهای قدیمی ایران نشان می‌دهد درحالی‌که خانه‌های مرکز روستا کوچک بوده، اگر کسی وضع اقتصادی بهتری داشته در فاصله‌ای دورتر از مرکز، خانه‌ای بزرگ با حیاط می‌ساخته و با اینکه چنین سبکی در شهرهای اروپایی هم قابل مشاهده است، ما در تهران به‌عکس عمل کرده‌ایم، یعنی زمین‌های با کیفیت و ارزان‌قیمت حاشیه شهر را به خانه‌های آپارتمانی بی‌کیفیت تبدیل کرده‌ایم، اما متوسط مساحت واحدها در داخل شهر به ۱۰۰مترمربع رسیده است.
- سرمایه‌گذاری راکد
یک محاسبه ساده نشان می‌دهد ۴۵۰هزار میلیارد تومان سرمایه در بخش مسکن بلوکه شده که مدیریت کلان اقتصادی نتوانسته از این سرمایه کلان در راستای رفع نیاز مردم و تولید سرمایه و کار مولد استفاده کند. در حوزه مسکن کوچک اندازه، شهرداری فقط قرار است تسهیلگری کند نه اینکه خودش چیزی بسازد. لازم است با برداشتن موانع از سر راه بخش خصوصی، امکان تولید و ساخت واحدهای متناسب با نیاز مردم را فراهم کرد.
زمانی که در مناطق یک تا سه بیش از ظرفیت طرح تفصیلی ساخت‌وساز می‌شود، کسی نگران جمعیت تهران نیست، اما شوربختانه وقتی صحبت از طبقه متوسط و فرودست می‌شود، همه نگران جمعیت تهران می‌شوند. واقعیت این است که مثلاً اگر درباره مسکن کوچک اندازه برای دانشجویان، افراد تازه ازدواج کرده یا کارگرها صحبت می‌شود، این گروه‌ها اکنون هم در تهران در حال زندگی هستند، اما خانه‌شان یا دور است یا در شرایط خوبی نیست. در واقع تسهیل شرایط باعث جا به جایی جمعیت درون تهران می‌شود نه بیرون از آن. آمار سال ۹۵جمعیت روز تهران را ۱۲میلیون نفر و جمعیت شب این شهر را ۹میلیون نفر اعلام کرده است. باید دید واقعیت زندگی و جمعیت در تهران چه چیزی است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد جمعیتی مناطق مرکزی تهران که شامل مناطق ۶و ۱۲و بخش‌هایی از منطقه ۷ می‌شود، در حال کم شدن است. ضمن اینکه آمار ساخت‌وساز و تراکم ساختمانی در بافت فرسوده منطقه ۱۰از همه مناطق بالاتر است، اما اگر آمار جمعیت این منطقه را در فاصله سال‌های ۸۵تا ۹۵مقایسه کنید، می‌بینید جمعیت این منطقه افزایش چندانی نداشته است چون بعد خانوار از خانواده‌های ۴ تا ۵ نفره به خانواده ۲نفره تغییر کرده و این یعنی جمعیت درون خود منطقه جابه‌جا شده است.
واقعیت دیگر این است که ازدیاد جمعیت تهران اتفاق افتاده و باری که به دوش شهر گذاشته ترافیک و آلودگی هواست، در نتیجه شهرداری باید نسبت به واقعیت‌ها راه‌حل‌های کارشناسانه بدهد.
شهرداری به‌عنوان یک پیشنهاد مسئله خانه‌های کوچک اندازه را مطرح کرده است تا صاحب‌نظران درباره آن نظر بدهند، در پیشنهاد تهیه شده بحث مسکن اجتماعی و تولید خانه‌های کوچک اندازه برای دهک‌های پایین و کسانی که امکان پرداخت اجاره بالا ندارند نیز پرداخته شده است، هر چند در شرایط اقتصادی فعلی تحقق آن بسیار دشوار است، در زمین‌های متعلق به دولت و نهادهای عمومی مسکن کوچک اندازه برای اجاره به گروه‌های هدف و توسط نهادهای حمایتی پیش‌بینی شده و شهرداری در این بخش به‌عنوان تسهیلگر و ارائه‌دهنده مشوق عمل می‌کند.