همشهری آنلاین - سمانه معظمی: گردو در ۳۰ استان کشور تولید می‌شود و استان‌های همدان، کرمان، کرمانشاه، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان رضوی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و مرکزی جزو استان‌های برتر در تولید این محصول هستند.
کشت سنتی گردو و نبود باغ‌های مکانیزه موجب شده که چیدن این محصول در بیشتر استان‌های گفته شده نه تنها خطرناک که گاهی مرگبار باشد.
گردوی خوشه‌ای
علی اکبری، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با همشهری آنلاین گفت: درختان گردوی ایران بسیار قدبلند هستند و محصول آنها هم خوشه‌ای نیست و به صورت دانه دانه در سرشاخه‌هاست، در نتیجه برداشت گردو بسیار دشوار است و خطراتی را به دنبال دارد. گردوچینان باید با چوب از درخت بالا بروند و درنتیجه ممکن است تعادلشان را از دست بدهند و سقوط کنند.
وی افزود: راه حل مشکل این است که باغداران به اصلاح نژاد درخت گردو و کاشت درختان پرمحصول که تنومند و قدبلند نیستند، روی بیاورند. این نوع درختان، گردوی خوشه‌ای در اندازه مناسب‌تر و به میران بیشتر تولید می‌کنند که برداشت آن بسیار ساده است و خطری را متوجه برداشت‌کنندگان نمی‌کند.
اکبری ادامه داد: البته این کار هم زمان می‌برد، هم خیلی از باغداران تمایل ندارند درختان گردویشان را که بیش از ۵۰ سال عمر دارند و اکنون به بار نشسته‌اند از بین ببرند و جایگزین کنند.
به گفته نماینده بجنورد در مجلس شورای اسلامی، دولت در این زمینه نمی‌تواند اقدامی انجام بدهد، زیرا برای آنها توجیه اقتصادی ندارد. وسایل مدرن مانند نردبان مکانیزه بسیار پرهزینه است و از سوی دیگر به دلیل فشردگی درختان گردو مسیری برای عبور این وسایل از میان باغ‌ها وجود ندارد.
اصلاح درختان تویسرکان
عبدالله قمری، رئیس انجمن گردوی استان همدان نیز در گفت‌وگو با همشهری آنلاین با اشاره به سقوط سالانه ۱۰۰ نفر از درخت گردو در همدان گفت: امسال ۱۰۲ نفر در این استان از درخت گردو سقوط کردند که ۸ نفر آنها(۶ نفر در تویسرکان و ۲ نفر در استان) فوت کردند. ۵ نفر نیز دچار ضایعه نخاعی شدند که که ۳ نفر درمان شدند.
وی درباره راهکارهای حل این مشکل افزود: باید طراحی باغ‌های گردو تغییر کند، زیرا در حال حاضر امکان تردد خودرو و ماشین‌آلات در باغ‌ها فراهم نیست. از سوی دیگر باید به گردوچینان آموزش بالا رفتن درخت داده شود و افراد با کمربندهای مخصوص و ایمن اقدام به بالا رفتن از درخت بکنند.
قمری ادامه داد: اخیرا طرح اصلاح باغ‌های گردو در تویسرکان به عنوان پایتخت گردوی ایران در حال اجراست که امیدواریم با گسترش آن مشکل چیدن گردو از درختان برطرف شود. در این طرح با تعویض تاج درختان، نژاد آنها تغییر می‌کند؛ به این صورت که از تنه درخت فعلی درخت جدیدی رشد می‌کند که رشد طولی ندارد و در نتیجه چیدن گردو از آن آسان و بی‌خطر است.
به گفته رئیس انجمن گردوی استان همدان، طرح اصلاح نژاد درخت گردو که برای مناطق کوهستانی مانند همدان مناسب است به پنج‌سال زمان نیاز دارد. این طرح از سال ۹۶ آغاز شده و قرار است تا سال ۱۴۰۱ در ۳ هزار هکتار از باغ‌های تویسرکان اجرا شود.
وی درباره تاثیر کرم‌خوردگی در سقوط گردوچینان نیز اظهار کرد: درخت گردو آفتی به نام کرم خراط دارد که در صورت تغذیه نامناسب درخت، شاخه را از داخل می‌خورد و پوک می‌کند؛ این باعث شکنندگی شاخه درخت و افتادن افراد می‌شود.
عده‌ای ادعا می‌کنند درخت گردو در هنگام برداشت بویی تولید می‌کند که منجر به بیهوشی و سقوط فرد می‌شود. اما قمری این ادعا را رد کرد و گفت: درخت گردو بویی که باعث بیهوشی افراد شود، تولید نمی‌کند و این باور نادرستی است. این درخت فقط شب‌ها تنفس می‌کند، اما بویی ندارد.
بیهوشی گردوچینان
شمس طالبی، مدیرعامل انجمن بیماران ضایعه نخاعی استان مرکزی نیز گفت: درخت گردو در هنگام برداشت از خود هورمونی آزاد می‌کند که منجر به بیهوشی فرد شده و درنهایت گردوچین‌ها از درخت به پایین سقوط می‌کنند.
وی بیان کرد: متأسفانه گاهی این سقوط مرگ و گاهی نیز بروز ضایعه نخاعی را برای فرد به همراه دارد.
به گفته وی، هم‌اکنون در شهرستان اراک ۵ نفر به دلیل سقوط از درخت گردو دچار ضایعه نخاعی شده‌اند که ۲۰، ۲۵ و ۲۸، ۴۵ و ۵۰ ساله هستند. (فارس، آذر ۹۶)
تعویض تاج درختان
محمدباقر بی‌پروا، مدیر باغبانی سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی اظهار کرد: سالانه بیش از ۱۰ نفر در آذربایجان شرقی بر اثر سقوط از درختان گردو جان خود را از دست می‌دهند.
وی افزود: روش برداشت گردو در استان به شیوه‌ای است که گردوچین‌ها بر روی درخت‌ها می‌روند و با چوب گردوها را تکان می‌دهند. از آنجاکه شاخه‌های درختان گردو کمی نرم است، با کوچک‌ترین فشاری شکسته می‌شوند.
بی‌پروا ادامه داد: سال‌هاست کشاورزان بومی که دانش باغبانی ندارند شاخ و برگ‌های درختان را هرس کرده و آن را تبدیل به تیر برق کرده‌اند. این امر خطر سقوط، ضایعات نخاعی، از کارافتادگی و فوت را به همراه دارد.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی اضافه کرد: امروزه با استفاده از فناوری روز و دانش بنیان، طرحی به نام تعویض تاج درختان گردو اجرا می‌شود که ضمن بالا بردن بهره‌وری درخت و کاهش مصرف آب، باعث پایین آمدن ارتفاع درخت می‌شود. در این روش برداشت محصول به راحتی و بدون کمترین خسارت جانی و مالی انجام می‌شود.
به گفته وی، امکان استفاده از دستگاه‌های مکانیزه برداشت گردو به دلیل فشردگی درختان و کوچک بودن مساحت باغات این منطقه عملی نیست؛ بنابراین بهترین راه تعویض تاج گردوست که در این طرح از محصول پیوندی دارای مرغوب‌ترین ژن‌های داخلی و خارجی و توسط کارشناسان خبره استفاده می‌شود.
بی‌پروا اظهار کرد: بعد از سه سال درخت شروع به باردهی می‌کند که این نوع محصول در برابر سرمای منطقه نیز مقاوم است. کشاورزان هر منطقه با مراجعه به مراکز خدمات جهادکشاورزی شهر خود می‌توانند از این خدمات بهره مند شوند و هزینه آن حدود ۱۰۰ هزار تومان است. (ایرنا ۱۰ مهر ۹۸)
شاخه‌های پوسیده
اسماعیل کرمی، کارشناس کشاورزی بیان کرد: درخت گردو نیازمند آفتاب است و برای دریافت نور کافی به صورت چشم‌گیری افزایش طولی دارد. با افزایش ارتفاع درخت، برداشت گردو سخت شده و گردوتکان‌ها با احتمال سقوط رویه‌رو می‌شوند.
وی افزود: در سال‌های اخیر درختان گردو دچار کرم‌خوردگی شده‌اند که این کرم منجر به پوکی و کاهش میزان استحکام درختان می‌شود، به همین دلیل احتمال شکستگی ساقه‌ها افزایش یافته است.
کرمی ادامه داد: با توجه به بروز احتمال ضایعه نخاعی برای گردوتکان‌ها باید دستگاه گردوچین خریداری و با تسهیلات ارزان در اختیار باغداران گردو قرار گیرد. در صورت وجود نردبان‌های بلند یا دستگاهی که فعالیت چیدن را انجام می‌دهد بی‌شک دیگر فردی بر اثر چیدن گردو دچار حادثه نمی‌شود.
این کارشناس اضافه کرد: همچنین بیمه باید طرحی برای باغداران اجرا کند تا کارگران تحت پوشش آن قرار بگیرند و در صورت بروز حادثه دچار مشکل مالی نشوند.
تجربه کشورهای پیشرفته
امروزه کشت و برداشت گردو در کشورهای دیگر از جمله چین و امریکا به عنوان نخستین و دومین کشورهای تولیدکننده این محصول بدون دخالت انسان و کاملا مکانیزه انجام می‌شود.
اندازه درخت و الگوی کاشت آن عواملی هستند که نوع وسایل مورد استفاده در گردوتکانی را مشخص می‌کنند. برای مثال زمانی که درخت‌ها ارتفاع و شاخه‌ها قطر کمتری داشته باشند، می‌توان از بازوهای لرزاننده که توسط کاربر حمل می‌شود استفاده کرد.
اگر قطر شاخه‌ها و ارتفاع درخت بیشتر باشد از کِشنده‌های کابلی استفاده می‌شود که یک طرف آن به تراکتور متصل و به‌وسیله حرکت خودرو شاخه تکانده می‌شود. البته در این روش مهارت راننده اهمیت بالایی برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی درخت دارد.
در روش دیگر، یک بازوی هیدرولیکی در قسمت عقب تراکتور نصب می‌شود و درخت را می‌لرزاند. این روش برای درختان قطورتر مناسب است.
اگر هدف، برداشت از یک باغ بزرگ با درختان بزرگ باشد و الگوی کاشت استاندارد رعایت شده باشد، می‌توان از ماشین‌های سنگین‌تر که بدین منظور تولید شده‌اند، استفاده کرد.
منظور از الگوی کاشت استاندارد شرایطی است که مسیری مشخص برای حرکت ماشین‌های کشاورزی میان درختان درنظرگرفته شده باشد و تمامی درختان باغ دارای فاصله استاندارد نسبت به یکدیگر باشند.
با تکان‌هایی که بازو ایجاد می‌کند گردوها به زمین می‌ریزند و عمل جمع‌آوری آنها نیز با ماشین‌های ویژه این کار سریع‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود.
نوعی دیگر از ماشین‌های گردوتکانی وجود دارند که با استفاده از صفحه‌های فلزی بزرگ خود در اطراف بازوی لرزاننده، مانع افتادن محصول روی زمین می‌شوند.