این به اضافه حجیم بودن متن کتاب و نیز برخی ابهامات و پیچیدگی‌ها در تدوین و تألیف موجبات دلسردی و رویگردانی برخی از دانش‌آموزان از درس ریاضی را فراهم کرده است.
گروه ریاضی دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی باتوجه به چنین مسائل و مشکلاتی تصمیم گرفته است کتاب‌های ریاضی را اصلاح کند. چند و چون این اصلاح و تغییر را در گفت‌وگو با دکتر وحید عالمیان کارشناس مسئول گروه ریاضی دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی درمیان گذاشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
- شنیده‌ایم که کتاب‌های ریاضی دبیرستان در حال تغییر است. این تغییرات به چه شکلی است و شامل چه پایه و دروسی می‌شود؟
بله، تغییر به معنی اصلاح کلی در پایه اول دبیرستان شروع شده که ان‌شاءالله بتوانیم با توکل به خدا از سال آینده این فرایند را ادامه بدهیم. مقطعی هم که تغییرات و اصلاحات روی آن انجام می‌شود، متوسطه است.
- بیشتر توضیح بدهید که این تغییرات به چه صورتی است؟
ترکیبی از معلمان و متخصصان آموزش ریاضی و استادان موضوعی دانشگاه درگیر بحث اصلاح کلی کتاب هستند. تغییرات در قالب اصلاح کلی است، سعی ما بر این است که محتوای موضوعی تا حد امکان تغییر نکند و روش و نگرشی که در کتاب وجود دارد تغییر کند، به این صورت که قالب شهودی را تا حد بسیار زیادی در کتاب ببینیم و از حالت انتزاعی تا حدی خارج شویم. بحث بعدی، بحث ICT و نرم‌افزار مرتبط با آن است به‌گونه‌ای که در قالب نرم‌افزار، یکسری فعالیت‌هایی تعریف می‌شود که در طی آن فعالیت‌ها، دانش‌آموزان از حالت انتزاعی به حالت شهودی نزدیک‌تر می‌شوند و بحث ساخت‌وسازگرایی را خوب احساس می‌کنند و به‌کار می‌برند.
- چگونه بحث ICT را در آموزش ریاضی لحاظ می‌کنید؟
یکی از مشکلاتی که وجود دارد، این است که دانش‌آموزان مفهومی را که آموزش می‌بینند، نمی‌توانند با استفاده از آن زیر مفهوم‌هایی را بسازند. به‌عبارت دیگر، چون حالت کار را انتزاعی می‌بینند بالطبع، احساس نزدیکی به آن مفهوم ندارند. ما سعی کرده‌ایم که این اختلاف را تا حد بسیار زیادی کم کنیم. به‌عنوان مثال، شما وقتی مفهومی را تعریف می‌کنید، ما در کنار آن فعالیتی را تعریف کرده و محیط نرم‌افزاری ایجاد می‌کنیم تا دانش‌آموز در آن محیط بتواند خیلی از فعالیت‌ها را انجام بدهد و با آن مفهوم ارتباط خوبی برقرار کند و برایش ملموس شود.
- چرا بعد از 15 سال، گروه ریاضی تصمیم گرفت کتاب‌های ریاضی تغییر کند و چرا می‌خواهد این تغییرات را از مقطع دبیرستان شروع کند؟
هر کاری فرایند خاص خودش را دارد. یک طرف قضیه بحث تدوین راهنمای برنامه درسی است که در حال تکمیل آن هستیم که به دنبال آن ان‌شاءالله از اول بتدایی تغییرات کلی کتاب‌ها را خواهیم داشت، اما بحث دیگری که وجود دارد، نزدیک شدن برنامه راهنمای درسی به کتاب جدید است، یعنی عملا یک مرحله گذری را ما نیاز داریم. این مرحله گذر در حال انجام است.
باتوجه به فرایند فکری که در راهنمای برنامه درسی غالب است، ما سعی کرده‌ایم این مرحله گذر را به‌خوبی انجام دهیم به‌شکلی که معلمان هنگام ورود به کتاب جدید، نسبت به آن احساس بدی پیدا نکنند. از طرف دیگر، خواسته چندین‌ساله معلمان اصلاح کلی کتاب ریاضی یک بوده است که این را ما عملی کرده‌ایم به این‌صورت که آسیب‌شناسی کلی از کتاب ریاضی یک شده و همچنین تدوین نقشه آموزش حال حاضر از اول ابتدایی تا پایان اول متوسطه که در طی آن ارتباطات عمودی و افقی دیده شده، تهیه شده است.
- اشاره به راهنمای برنامه درسی کردید. آیا کتاب‌های ریاضی ما راهنمای درسی دارند؟
ببینید بحث اینکه کتاب‌های راهنمای برنامه درسی دارند یا ندارند، وجود نداشته، مسلما این کتاب‌ها براساس یک تفکر و اهداف و رویکردهایی نوشته شده، خوب بعد از بیست و اندی سال از انقلاب اسلامی، مسلما اکنون باید با دید تازه‌تری به این مسئله نگاه کنیم و به‌جهت اینکه رویکرد ما یک رویکرد اسلامی است، باید با این نگرش به کتاب‌های درسی نگاه کنیم و رویکرد دیگر توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر تحول بنیادین در آموزش و پرورش است که ما به آن توجه داریم.
- در حال حاضر برای تدوین راهنمای برنامه درسی ریاضی، برنامه‌ای دارید؟
بله راهنمای برنامه درسی ریاضی در حال تدوین است .
- آیا کتاب‌های جدیدالتألیفی که به آنها اشاره کردید، براساس راهنمای برنامه درسی تألیف می‌شود؟
ببینید ما تألیف جدیدی نداریم، درواقع، اصلاح کلی کتاب را داریم. اصلاح کلی هم براساس رویکردها و اهداف مشخصی که در شورا تصویب می‌شود، صورت می‌گیرد. خوب چالش‌هایی هم که تا به حال دیده شده می‌بینیم و براساس این، اقدام به اصلاح کلی کتاب می‌کنیم.
- عناصر اصلی کتاب جدیدالتألیف چیست؟ و چه محورهای جدیدی در این کتاب دیده شده است؟
دیدگاه‌هایی وجود داشت که طی این چند سال توسط معلمان به دفتر برنامه‌ریزی و تألیف انعکاس داده می‌شد. ما آنها را بررسی کردیم و براساس آن یک ساختاری تعریف کردیم. البته ناگفته نماند تا حد بسیار زیادی اصل محتوا را تغییر نداده‌ایم و رویکرد آموزش مربوط به آن‌را تغییر داده‌ایم. به‌عنوان نمونه، بحث کاربردی کردن مفاهیم کتاب است که دانش‌آموزان طی آن احساس کنند که به چه دلیل این کتاب را می‌خوانند.
بحث دیگر، شهودی بود و عینی بودن این کتاب است که دانش‌آموزان به کتاب احساس نزدیکی کنند و احساس نکنند که خیلی با ریاضیات فاصله دارند و سعی کردیم به‌نحوی این ارتباط خوب را در اصلاح کلی کتاب با دانش‌آموز برقرار کنیم.
- یکی از مشکلاتی که معلمان ریاضی غالبا مطرح می‌کنند این است که بخش‌های مختلف کتاب پیوستگی لازم را ندارند، آیا در کتاب جدیدالتألیف این پیوستگی برقرار شده؟
این مشکل را در کتاب قبلی دیده‌ایم و سعی کردیم پیوستگی کاملی را بین مطالب ایجاد کنیم به‌گونه‌ای که طبق یک هدف مشخصی دانش‌آموزان حرکت خواهند کرد. البته موضوعات و محتوا تا حد زیادی تغییر نمی‌کند.
- آیا حجم کتاب ریاضیات(1) تغییر می‌کند؟
یکی از دغدغه‌های معلمین، حجم بالای کتاب است. ما این را به خوبی دیده‌ایم. به هر حال معلمان درگیر این موضوع هستند و به همین جهت در جلسات حضور دارند و دیدگاه‌هایشان را به ما انتقال می‌دهند. لذا در این کتاب جدید سعی کرده‌ایم که حجم کتاب تعدیل شود.
- آیا کم‌شدن حجم با کم‌شدن بعضی از بخش‌ها همراه است؟
ما سعی نمی‌کنیم از کیفیت کار بکاهیم و ما بیشتر به دنبال تعدیل حجم کتاب هستیم نه کم و زیادشدن آن. اتفاقا ما بسیار تاکید داریم روی کیفیت‌بخشی، حتی ما داریم به‌گونه‌ای عمل می‌کنیم که این کتاب قابل استفاده برای تمام رشته‌ها باشد.
- چند وقتی است که بحث چند تالیفی و برون‌سپاری در دفتر برنامه‌ریزی و تالیف مطرح است. آیا چند تالیفی و برون‌سپاری شامل کتاب‌های ریاضی هم می‌شود؟
در بحث چندتالیفی از قبل راهنمای برنامه درسی‌مان باید کامل بشود و از نظرات همه صاحب‌نظران استفاده کنیم. در حال حاضر هم اصلاح جزئی کتاب‌های ریاضی را به استان‌ها داده‌ایم و استان‌ها مستقیما درگیر موضوع شده‌اند. این ارتباط قبلا جدی دیده نمی‌شد. یکی از رویکردهای ما این است که بتوانیم از تمام پتانسیل‌های ریاضی کشور استفاده کنیم، این کار آغاز شده و ان‌شاءالله در آینده شاهد دیدگاه همه معلمان ریاضی در کتاب‌ها باشیم.
- آیا دوره‌های بازآموزی برای دبیران ریاضی در نظر گرفته شده است؟ اگر جواب مثبت است این دوره‌ها به چه صورتی برگزار می‌شود؟
بله دوره‌های آموزشی ضمن خدمت برای معلمین در نظر گرفته شده است که امیدواریم ان‌شاءالله بتوانیم در تابستان امسال این دوره‌ها را برگزار کنیم.
- این دوره‌ها فقط برای سرگروه‌های ریاضی برگزار می‌شود یا برای همه معلمین؟
فرایند به نحوی است که به تمام معلمین سرایت می‌کند. در مرحله اول سرگروه‌ها و بعد به همین صورت ادامه می‌یابد تا شامل معلمان شود.
- آیا به دنبال تغییر کتاب‌های ریاضیات(1) کتاب‌های دیگر ریاضی تغییر می‌کند؟
خوب به هر حال مسلما سعی می‌کنیم که فرآیند نگارش را در سایر کتاب‌ها هم تا حدی تحلیل و تعدیل کنیم و به رویکردهای جدید نزدیکش کنیم. این کار حتما انجام خواهد شد ولی در سال جاری تنها ریاضی اول دبیرستان تغییر می‌کند.
- چرا بعضا مفاهیمی را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهیم که بسیاری از آن مفاهیم هرگز در طول زندگی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؟ مانند دیفرانسیل و انتگرال و مفاهیم و مباحث پیشرفته دیگر؟
هدف ما این نیست که دانش‌آموزان بعد از این که دیپلم گرفتند، بروند دنبال کار خود، به هر حال بسیاری از آنها باید ورود پیدا کنند به محیط علمی بزرگ‌تر مانند دانشگاه و در آنجا بشود از آنها به بهترین شکل استفاده کرد اما نکته‌ای هم که شما اشاره فرمودید، ما با رویکرد جدیدی که الان در بحث ریاضی داریم، این کار را انجام دادیم، یعنی ما خیلی از مباحث کتاب ریاضی اول دبیرستان را کاربردی کرده‌ایم که دانش‌آموز هم احساس خوبی نسبت به کتاب داشته باشد و هم احساس نکنند که این مفاهیم، مفاهیم بیهوده‌ای هستند و دقیقا احساس کنند واقعا در مسائل زندگی آنها هم کاربرد دارد.
- شما اعتقاد دارید ریاضی ذاتا درس سختی است؟
خیر! ریاضی سخت نیست. ببینید یکی از بحث‌هایی که الان در حال شکل گرفتن است، زبان ریاضی است. دانش‌آموزان با آموختن زبان ریاضی می‌توانند ارتباط خوبی با ریاضی برقرار کنند.
به عنوان مثال شما می‌گویید مجموعه همه k2هایی که k متعلق به مجموعه m باشد، این علامت تعلق و علامت به طوری که یعنی چه؟ یا مثلا می‌گوییم B+A مساوی با B یعنی چی؟ این مفهوم متغیر و مفاهیمی که در ریاضیات وجود دارد و این نمادهایی که در ریاضی به کار می‌رود، یعنی چه؟ و اینها مفاهیمی است که دانش‌آموز نمی‌تواند با آنها ارتباط برقرار کند، مثل این که شما بگویید زبان انگلیسی، زبان سختی است؟ یا آموزش آن سخت است.
اینها بحث‌هایی است که صورت گرفته، ما در ریاضی اول دبیرستان عملا داریم این مشکل را از بین می‌بریم. وقتی که دانش‌آموز با زبان ریاضی آشنا شد، خیلی راحت‌تر مسائل را مدل‌سازی می‌کند، خیلی راحت‌تر با مسائل روزمره‌اش ارتباط برقرار می‌کند.
- آیا زبان ریاضی، زبان نمادهاست و منظور شما از این که دانش‌آموزان با زبان ریاضی آشنا می‌شوند، یعنی با نمادهای ریاضی آشنا می‌شوند یا این که با مفاهیم اولیه ریاضی آشنا می‌شوند؟
ببینید هم شامل نمادها می‌شود. مثلا می‌گوییم نماد تلعق و ... هم شامل مفاهیم اولیه می‌شود، مفهوم جابجایی، مفهوم شرکت‌پذیری و...
- گروه ریاضی چه برنامه‌ها و فعالیت‌هایی را برای آینده دارد؟
یکی از برنامه‌هایی که ما الان در حال انجام هستیم، همان بحث اصلاح کلی ریاضیات در دوره متوسطه است. دیگر برنامه‌ها، تکمیل راهنمای معلم است و ورود به تالیف جدید با رویکرد نوین آموزشی؛ که تمام اینها همزمان با هم در حال انجام است. بعد از تکمیل راهنمای معلم، راهنمای برنامه درسی است که ان‌شاءالله بتوانیم این را در اسرع وقت به اتمام برسانیم و ورود پیدا کنیم به تالیف جدید.
نگارش جدید با فرایند نوین آموزشی تدوین برنامه راهنمای درسی با رویکرد فرهنگی دینی و تدوین کتب براساس این رویکرد از دیگر برنامه‌های ماست و در ادامه بحث تالیف کتاب درمقطع ابتدایی و راهنمایی و متوسطه خواهد بود.