همشهری آنلاین_دکتر سمانه عابدی: کیفیت زندگی، پایداری محیط‌زیست و اقتصاد رقابتی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی‌اند که شهرها را زنده نگه می‌دارند.این در حالی است که مدیران شهری برای ایجاد پایداری در شهرها با مشکلات پیچیده‌ای روبه‌رو هستند. به‌طوری‌که افزایش مصرف انرژی، آب و مواد غذایی در مناطق شهری به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه به‌موازات رشد درآمد منجر به ازدیاد مصرف، افزایش بهره‌برداری از منابع محدود و در نهایت تولید حجم وسیعی از پسماند شده و از این طریق بر پایداری شهرها تأثیر منفی گذاشته است. علاوه بر آن شهرها در برابر پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیم و خطرات محیط‌زیستی مانند سیل و طوفان آسیب‌پذیرند. بر این اساس الگوهای فعلی رشد جمعیت شهری، نارسایی‌های بسیاری را برای سیاستگذاران و برنامه‌ریزان شهری ایجاد کرده است.
سال ۲۰۱۰ نخستین بار بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کردند که مطابق با این روند برآورد شده تا سال ۲۰۵۰ بیش از دوسوم جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. بنابراین، انتظار می‌رود با این سرعت سریع شهرنشینی، به‌طور عمده در کشورهای در حال توسعه چالش‌های متعدد بین بخشی برای مدیریت شهری ایجاد شود. از آنجا که مهم‌ترین نارسایی‌های گسترش شهرها شامل نبود زیرساخت‌ها و خدمات پشتیبانی، کاهش منابع، زوال محیط‌زیست و خطر بروز بلایای طبیعی ناشی از تغییرات اقلیمی است راه‌حل‌های جدید نوآورانه می‌تواند برای رفع این نارسایی‌ها در ۳ عرصه پایداری اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی در مدیریت شهری راهگشا باشد. چون پایداری طولانی‌مدت شهری بستگی به فن‌آوری‌هایی دارد که در مصرف منابع صرفه‌جویی می‌کند و ضایعات را نیز به حداقل می‌رساند که در این زمینه شهرها فرصت‌های زیادی برای نوآوری در اختیار دارند.
بنابراین علم، فن‌آوری و نوآوری می‌توانند راه‌حل‌های مختلفی را در زمینه مدیریت پایدار شهری برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های بلندمدت و برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری شهری ارائه کنند. به‌طوری‌که نوآوری در مدیریت شهری در قالب به کارگیری روش‌های خلاقانه، سیاستگذاری، طراحی یا وضع مقررات جدید می‌تواند نیازهای جمعیت شهری را به نحو کارآمدتر، مؤثرتر و پایدارتری برآورده کند. پس پژوهش و نوآوری با در نظر گرفتن ابعاد اقتصادی، محیط‌زیستی و اجتماعی شهرنشینی می‌تواند به دستیابی به توسعه پایدار شهری کمک کند.
در این میان طراحی و ایجاد شهرهای پایدار در کشورهای درحال‌توسعه نه تنها برای توسعه پایدار بلکه در دستیابی به چندین مورد از اهداف توسعه هزاره فعلی به‌ویژه موارد مرتبط با فقر، آموزش و بهداشت نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. تجربیات جهانی نیز حاکی از آن است که برخی شهرها با به کارگیری راهبردهای نوآورانه شهری مانند «شهر سبز» به مدیریت پایدار و هوشمند شهری دست‌یافته‌اند. به نظر می‌رسد یکی از رویکردهای اساسی در پاسخگویی به دغدغه‌ها، نوآوری در مدیریت شهری با تمرکز بر ایده «شهر سبز» و ایجاد زیرساخت‌های سبز است. چون این رویکرد نه تنها منافع اقتصادی را تأمین می‌کند بلکه شامل مزایای محیط‌زیستی و رفاه اجتماعی نیز است.
شهر پایدار یا «شهر سبز» شهری دوستدار محیط‌زیست و سازگار با ایده توسعه اقتصادی پایدار است که با تکیه بر پایه اقتصادی قوی نه تنها اثرات نامطلوبی را بر محیط‌زیست ندارد بلکه در احیا و ارتقای کیفیت زندگی نیز مؤثر است. همچنین راهبردهای سبز، مسائل اجتماعی و محیط‌زیستی را مورد توجه قرار می‌دهد و آنها را با یک دید وسیع و جامع می‌نگرد. در این زمینه «شهر سبز» به گونه‌ای اداره می‌شود که کمترین وابستگی به محیط پیرامون خود و منابع آن را دارد، انرژی مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کند و کمترین اثر و ردپای نامطلوب زیست‌محیطی را در محیط پیرامون خود باقی می‌گذارد. بر این اساس در شهر پایدار ضمن تأمین منافع اقتصادی، اجتماعی، محیط‌زیستی و سلامت، مفهوم پایداری در تمام سطوح ولایه‌های اجتماع برای ایجاد شغل جدید، کاهش فقر و افزایش عدالت اجتماعی، بهبود در کیفیت زندگی، کاهش آلودگی، بهبود بهداشت عمومی، افزایش خدمات اکوسیستم‌ها و کاهش انواع ریسک جاری است.
چشم‌انداز چنین شهری آن است که با محیط‌زیست پیرامون خود سازگار بوده و احترام به محیط‌زیست بخشی از اولویت شهروندان آن است. همچنین اکولوژی در اولویت اهدافی است که «شهر سبز» دنبال می‌کند. از دیگر اهداف چنین شهری می‌توان به بازنگری در اولویت کاربری اراضی متنوع و سبز، استفاده مجدد از زمین، توسعه‌های درون‌زا، بازنگری در اولویت‌های حمل‌ونقل و تأکید بر دسترسی نزدیک، ترویج بازیافت، گسترش فن‌آوری حفاظت از منابع و همزمان کاهش آلودگی و پسماندهای خطرناک، بالا بردن درک و آگاهی‌های محیط‌زیستی جامعه، اشاره کرد. در این شرایط با تولید کمپوست از مواد زائد، مدیریت صحیح پسماندهای شهری حاصل از فعالیت‌ها، کاهش آلودگی‌ها، استفاده مناسب از زمین و همچنین حداقل‌سازی میزان سهم تأثیرگذاری شهر در تغییرات آب و هوایی و محیط‌زیست قادر خواهد بود این اثرات را به‌طور طبیعی در مدت‌زمان کوتاهی احیا کند.
با توجه به اینکه حرکت به‌سوی «شهر سبز» یک انتخاب نیست بلکه یک الزام برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار شهری است بنابراین با افزایش رقابت در استفاده از منابع و گسترش شهرها برای پذیرش جمعیت‌های رو به رشد حتی در شهرهایی که محدودیت توسعه جغرافیایی ندارند لازم است برای تحقق اصول شهر هوشمند و نوآوری در مدیریت شهری برنامه‌ریزی اصولی صورت پذیرد.
* عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
منبع:ویژه نامه شهرپژوه