همشهری آنلاین/ زینب زینال زاده: تحقیق و پژوهش درباره شیوه خدمت‌رسانی به مسافران، افزایش کیفیت ناوگان حمل‌ونقل همگانی و اصلاح نواقص مربوط به طراحی معابر، بخشی از موضوعات مطالعاتی در حوزه حمل‌ونقل است که به گفته «شهاب‌الدین کرمانشاهی»، دکترای برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، با همین مطالعات و نتایج حاصل از آنها می‌توان به شبکه حمل‌ونقل مطلوب و ایده‌آل دست یافت. در گفت‌وگو با دکتر کرمانشاهی، نقش تحقیق و پژوهش در حوزه حمل‌ونقل کلانشهر تهران را رمزگشایی می‌کنیم.
کارشناسان براین باورند که حمل‌ونقل شهری یک علم است. نظر شما در این باره چیست؟
حمل‌ونقل شهری نه تنها یک علم بلکه دانش چند تخصصی است. موضوع حمل‌ونقل تنها به مهندسی ترافیک و مهندسی عمران معطوف نمی‌شود و با موضوع‌هایی چون طراحی شهری، برنامه‌ریزی شهری، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، اقتصاد و آی. تی(IT) نیز ارتباط دارد.
با توجه به موارد مطرح شده، به نظر می‌رسد که دامنه تحقیقات در حوزه حمل‌ونقل بسیار گسترده است؟
بی‌تردید همین است. پژوهش‌های این حوزه بسیار وسیع و گسترده است، اما آنچه امروز در حوزه حمل‌ونقل خیلی مرسوم شده، برنامه‌ریزی درباره کاربری زمین، طراحی خیابان و مسائل تخصصی و مهندسی ترافیک است و می‌توان از این پژوهش‌ها برای سیاستگذاری و مدیریت و برنامه‌ریزی در حوزه حمل‌ونقل استفاده کرد.
ارتباط دانش حمل‌ونقل با دیگر موضوع‌ها را بیشتر تشریح می‌کنید؟
موارد زیاد است، اما موجز به چند مورد اشاره می‌کنم. استفاده از سیستم‌های هوشمند، کنترل هوشمند تقاطع‌ها، استفاده از روش‌های هوشمند اطلاع‌رسانی در حمل‌ونقل همگانی و شخصی، استفاده از تجهیزات مسیریابی مناسب برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، موضوع‌های مشترک حمل‌ونقل و آی. تی هستند. بررسی اثرات طرح‌هایی چون قیمت‌گذاری محدوده زوج و فرد، توسعه بزرگراه‌ها و ایجاد پیاده‌راه‌ها وجه مشترک حمل‌ونقل و حوزه اقتصادی است. می‌توان بررسی رفتار و واکنش موتورسیکلت‌سواران و عابران پیاده را به مدت زمان تعیین شده چراغ‌های راهنمایی و رانندگی و هدایت مسیر در وجه روان‌شناسی بررسی کرد.
چه نهادهایی متولی پژوهش در حوزه حمل‌ونقل شهری هستند؟
نهادها و ارگان‌های زیادی در حوزه حمل‌ونقل تحقیق و پژوهش می‌کنند. دانشگاه‌ها، یکی از شاخص‌ترین متولیان مطالعات در بخش حمل‌ونقل شهری‌اند.
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در این بخش فعال است، اما انتظار می‌رود در این بخش، توسعه و فعالیت بیشتری داشته باشد. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و بخش مطالعات سازمان ترافیک هم در حوزه حمل‌ونقل تحقیق می‌کنند. در دانشگاه‌های مهم مانند صنعتی شریف، دانشگاه تهران، امیرکبیر، علم و صنعت و خواجه نصیر طوسی، رشته‌های مرتبط با حمل‌ونقل و ترابری تدریس می‌شود و از جمله نهادها و متولیان اصلی پژوهش حمل‌ونقل محسوب می‌شوند.
در حال حاضر، بخش زیادی از پژوهش‌های انجام شده در حوزه حمل‌ونقل مربوط به چه بخش‌هایی می‌شود؟
واقعیت این است که پژوهش‌های انجام شده مربوط به واکنش شهروندان به سیاست‌های جدید مانند قیمت‌گذاری پارکینگ‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل است. موضوع‌هایی چون ترافیک، روش‌ها و تکنیک‌های مربوط به برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری، روش‌های بهینه‌سازی و طراحی شبکه حمل‌ونقل همگانی و طراحی شبکه دوچرخه، مورد توجه دانشجویان است و معمولاً موضوع پایان‌نامه دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری قرار می‌گیرد. در حوزه‌های روان‌شناسی شبکه حمل‌ونقل کمتر تحقیق و پژوهش انجام شده است.
آیا پژوهش‌های انجام شده کاربردی بوده‌اند؟
یک جواب مشخص نمی‌توان به این سؤال داد و نمی‌شود به صراحت اظهار نظر کرد که آیا تحقیق‌های انجام شده کاربردی بوده‌اند یا خیر. به هر حال پژوهش‌های قوی و ضعیف داشته‌ایم و بی‌شک همه آنها کیفیت یکسانی نداشته‌اند. به‌طور کلی در مقایسه با ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته رشد خوبی در تحقیقات داشته‌ایم. هرچند مقالات نوشته شده به‌طور کامل نشان‌دهنده کاربردی بودن پژوهش‌ها نیستند، اما نشان می‌دهند در این حوزه تلاش‌هایی انجام شده است.
می‌توانید به برخی از تحقیقات اشاره کنید؟
به‌طور نمونه در حوزه ایمنی و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و واکنش استفاده‌کنندگان از وسایل حمل و نقل به سیاست‌ها و مدیریت تقاضای حمل‌ونقل، کارهای خوبی انجام و برخی هم چاپ شده‌اند.
در حوزه حمل‌ونقل پاک هم تحقیقاتی انجام شده است؟
کمتر از ۱۰ سال است که به‌طور ویژه حوزه حمل‌ونقل پاک مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق‌هایی هم در این حوزه انجام شده که می‌توان به موضوع ترویج و نهادینه کردن فرهنگ پیاده‌روی، بررسی رفتار عابران پیاده و موانع پیاده‌روی و بررسی موانع دوچرخه‌سواری که یکی از شیوه‌های حمل‌ونقل فعال است، اشاره کرد. به‌طور کلی واقعیت این است که در بخش پیاده و دوچرخه، نه تنها از نظر پژوهش کمبودهای جدی داریم، بلکه با مسئله پایه‌ای و فراهم نبودن شبکه حمل‌ونقل پاک از دید مهندسی مواجه هستیم و باور دارم یکی از نخستین اولویت‌های شهر تهران، اصلاح پیاده‌روها و اصلاح شبکه پیاده‌روی و افزایش ایمنی و امنیت شبکه پیاده‌روی است.
مهم‌ترین چالشی که تهران در حوزه حمل‌ونقل با آن مواجه است چیست؟
پیاده‌روی نخستین و مهم‌ترین چالش شهر تهران است. موضوع موتورسیکلت‌ها و مدیریت پارک حاشیه‌ای هم موارد دیگری هستند که نبود اعمال قانون و مقررات جدی به این چالش‌ها دامن می‌زند. آلودگی هوا مسئله دیگری است که شهروندان با آن دست به گریبانند و می‌توان با استفاده از فن‌آوری نوین مانند بهره‌گرفتن از اتوبوس‌های برقی جدید که با باتری کار می‌کنند، این معضل را به حداقل رساند.
حمل‌ونقل کالا چه سهمی از تحقیق‌ها و پژوهش‌ها دارد؟
یکی از نکات مغفول در حوزه حمل‌ونقل تهران، حمل‌ونقل کالا است متأسفانه دراین‌باره فقر اطلاعاتی و مطالعاتی داریم. در هر صورت زمینه پژوهش در حمل‌ونقل، آنقدر گسترده است که باید با دقت نظر بیشتری اولویت‌بندی شود.
برای کاربردی شدن پژوهش‌ها می‌توان ۲ پیشنهاد ارائه داد. نخست، استفاده از توان محققان و کارشناسان داخلی مسلط به مسائل تهران و دوم، فراهم کردن و ایجاد پایگاه اطلاعات است. مسائل حمل‌ونقل شهری به سبب گستردگی جغرافیایی، تنوع شیوه‌ها و تنوع تصمیم‌گیران، نیازمند جمع‌آوری اطلاعات است. شهرداری می‌تواند با ابزار مکانیزه مانند دوربین‌های ثبت پلاک، دوربین‌های تردد شمار و شناسگرهای تردد، اطلاعات را ثبت کند و پایگاه اطلاعاتی مناسبی در اختیار پژوهشگران قرار دهد و انتظار داشته باشد براساس این امکانات، راهکارهای مفید و مؤثری از پژوهش‌های کاربردی به‌دست‌آورد.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه