همشهری آنلاین- پرنیان سلطانی: نادرشاه افشار حدود ۲۸۰سال پیش به هندوستان لشکر کشید و با کلی غرامت از امپراتوری هند به ایران برگشت که الماس‌های «کوه نور» و «دریای نور» ازجمله آنهاست. این تقریبا همه اطلاعات ما از جواهرات ارزشمندی است که هنوز یکی از آنها در ایران است و اتفاقا پشتوانه پول‌مان به‌حساب می‌آید. اما شاید کمتر کسی از ما بداند دریای نور بزرگ‌ترین الماس‌صورتی رنگ دنیاست و هنوز هیچ‌کس نتوانسته قیمتی روی آن بگذارد. اطلاع دقیقی از وزن این الماس نداریم و نمی‌دانیم چه افسانه‌هایی درباره آن نقل شده است؛ ازجمله اینکه این الماس صورتی‌رنگ بر دسته شمشیر افراسیاب نصب بوده و رستم آن را در جنگ با تورانیان تصاحب کرده یا اینکه این جواهر یکی از گوهرهای تاج کورش‌بزرگ بوده است. هر چه هست این ارزشمندترین الماس صورتی‌رنگ دنیا برای اینکه امروز در موزه جواهرات ملی کشورمان بدرخشد و پشتوانه «ریال»مان باشد، اتفاقات زیادی را از سر گذرانده؛ اتفاقاتی که در این گزارش به آنها خواهیم پرداخت.
- گوهر ۱۸۲ قیراطی
با اینکه اطلاعات دقیقی از چگونگی کشف الماس دریای نور در دسترس نیست اما گوهرشناسان معتقدند این الماس حدود هزارسال پیش استخراج شده است. الماس صورتی‌رنگ دریای‌نور که یکی از استثنایی‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ‌ها میان الماس‌های برلیان شناخته شده جهان را داراست، ۱۸۲قیراط (هر قیراط ۲۰۰میلی‌گرم) وزن دارد، طول آن حدود ۳و عرض آن ۲سانتی‌متر است.
- دریای نور و نورالعین الماس‌های لوح بزرگ
نکته جالب توجه درباره الماس دریای نور این است که سال‌های سال پیش تاورنیه، جواهرشناس معروف فرانسوی در کتاب خود از الماس صورتی رنگی به وزن ۲۴۲قیراط سخن می‌گوید که در سال ۱۶۴۲میلادی آن را در شرق دیده است. او در کتابش شکل و اندازه این الماس منحصر به فرد را شرح داده و آن را «لوح بزرگ» می‌نامد. بعدها دانشمندان کانادایی با بررسی این موضوع به این نتیجه رسیدند که الماس دریای نور و نورالعین دراصل یک قطعه الماس بوده و بعدها آن را به دو تکه قسمت کرده‌اند که تکه بزرگ آن همچنان با نام دریای نور شناخته شده و تکه کوچک آن که ۶۰قیراط وزن دارد، نورالعین نامیده شده است. الماس نورالعین اکنون روی نیم‌تاجی با همین اسم قرار دارد و در موزه جواهرات ملی نگهداری می‌شود. این نیم‌تاج در مراسم عروسی پهلوی دوم، بر سر فرح دیبا گذاشته شده است.
- از شمشیر افراسیاب تا تاج کورش
درباره الماس دریای نور داستان‌های زیادی نقل شده است؛ ازجمله اینکه این الماس روزگاری بر دسته شمشیر افراسیاب نصب بوده که رستم آن را در جنگ با تورانیان تصاحب کرده است. ناصرالدین‌شاه هم معتقد بود که این جواهر یکی از گوهرهای تاج کورش بزرگ بوده، برای همین علاقه خاصی به این گوهر داشت؛ تا جایی که همواره آن را به کلاه و گاهی به سینه‌اش نصب می‌کرد و برای نگهداری از آن منصب خاصی به‌وجود آورده بود! اینطور نقل می‌کنند که ناصرالدین شاه قاجار در زمان سلطنتش افتخار نگهداری از این گوهر قیمتی را فقط به عیان و بزرگان کشور می‌داد! اینطور که مورخان می‌گویند الماس دریای نور در حمله امیر تیمور به غارت رفت و به‌دست محمد شاه هند رسید تا اینکه نادرشاه افشار با لشکرکشی به امپراتوری هند این جواهر ارزشمند را دوباره به ایران برگرداند. الماس دریای نور تا سال‌ها بر تاج نادرشاه قرار داشت و بعد از او به نوه‌اش شاهرخ‌میرزا، آخرین پادشاه افشار رسید. این الماس صورتی‌رنگ بین افرادی چون امیرعلم خان خزیمه، محمد حسن قاجار، لطفعلی‌خان زند، آغا محمدخان قاجار و ناصرالدین‌شاه دست به‌دست شد تا اینکه در زمان سلطنت محمدعلی‌شاه قاجار و هنگام غلبه مشروطه‌خواهان بر او، به سفارت روسیه برده که با تلاش و همت مشروطه‌خواهان بازپس گرفته شد و امروز در موزه بانک مرکزی نگهداری می‌شود.
- تخت‌طاووس، یکی دیگر از غنایم نادر
افغان‌هایی که در برانداختن سلسله صفوی
نقش داشتند، به امپراتوری گورکانی هند فرار کردند و نادرشاه افشار هرچه از امپراتوری هند درخواست کرد که این افغان‌ها را تحویل ایران بدهند، به نتیجه نرسید. به همین دلیل به امپراتوری گورکانی هند لشکر کشید و در نبرد کرنال، ارتش گورکانی را شکست داد. محمد شاه گورکانی که چاره‌ای جز تسلیم نداشت، کلید خزانه سلطنتی خود را به نادر داد و شاه افشار هر آنچه توانست را با خود به‌عنوان غنیمت جنگی به ایران آورد. در میان جواهرات موجود در دهلی که مهم‌ترین‌شان الماس‌های کوه نور و دریای نور بود، نادر شاه تخت‌طاووس، تخت سلطنتی محمدشاه هند را هم به ایران آورد. این تخت که به‌دلیل وجود دوطاووس پرگشوده به این نام شهرت داشت، با جواهراتی چون یاقوت، زمرد، مروارید، یاقوت کبود و سنگ‌های گرانبهای دیگری تزئین شده بود و محمد سعید لاهیجی، خوشنویس و هنرمند ایرانی آن را در قرن ۱۷میلادی برای شاه جهان، پادشاه گورکانی هند ساخته بود. پس از قتل نادرشاه افشار این تخت تخریب شد و جواهرات آن به یغما رفت تا اینکه در دوران قاجار تخت جدیدی به نام تخت جمشید ساخته شد. این تخت بعد از ازدواج فتحعلی شاه قاجار با طاووس تاج‌الدوله به تخت طاووس شهرت یافت که امروز این تخت در موزه جواهرات ملی نگهداری می‌شود.
- ضیافت رنگ در موزه جواهرات ملی
اگر برای دیدن بزرگ‌ترین الماس صورتی رنگ دنیا گذرتان به خزانه جواهرات ملی افتاد و به ضیافت رنگ در این موزه پر از سنگ‌های قیمتی دعوت شدید، حتما حواس‌تان باشد از جواهرات خاص این موزه دیدن کنید. بی‌شک بزرگ‌ترین شی‌ء موجود در این موزه تخت‌طاووس است که به فرمان فتحعلی‌شاه و توسط جواهرسازان اصفهان ساخته شده است. علاوه بر این تخت جواهرنشان، کره جغرافیایی ساخته‌شده از سنگ‌های قیمتی هم یکی دیگر از زیبایی‌های منحصر به فرد موزه جواهرات ملی است. سال‌ها پیش ناصرالدین شاه قاجار دستور می‌دهد که تمام سنگ‌های قیمتی بدون استفاده یا به‌اصطلاح جواهرات پیاده را در یک اثر خاص به‌کار ببرند که نتیجه آن ساخت کره جواهرنشان می‌شود؛ کره‌ای که از ۳۴کیلوگرم طلای خالص ساخته شده و در ساخت آن از ۵۱هزار و ۳۶۶قطعه جواهر ازجمله یاقوت، لعل، زمرد و الماس استفاده شده است. اگر کمی روی این کره ساخته شده از طلا و جواهر دقت کنید، می‌توانید کشور ایران، شهر تهران و حتی کوه دماوند را ببینید. در موزه جواهرات ملی از دیدن جقه نادری، تاج پهلوی و تاج کیانی هم غافل نشوید که جزو معروف‌ترین جواهرات خزانه جواهرات ملی است.
- سطح صاف با کنده‌کاری سلطان صاحبقران
الماس برلیان دریای نور که از دوسو تراش خورده، دارای سطح کاملا صاف و یکنواختی است که همین باعث ارزش بیش از حدش در دنیا شده است. فقط در یک سمت از این الماس فتحعلی‌شاه قاجار با کندن عبارت «سلطان صاحبقران فتحعلی‌شاه قاجار ۱۲۴۴» کمی سطح صاف بزرگ‌ترین الماس صورتی رنگ دنیا را دچار تغییر کرده است!
- ۶هزار تومان بهای دیدن دریای نور
بازدید از درشت‌ترین و زیباترین الماس برلیان در میان جواهرات ایران و حتی جهان برای همه آزاد است اما این امکان فقط در ساعاتی از روز مهیاست. بازدید از خزانه جواهرات ملی روزهای شنبه تا سه‌شنبه از ساعت ۱۴تا ۱۷امکانپذیر است و این موزه روزهای چهارشنبه تا جمعه و تعطیلات رسمی، تعطیل است. بازدیدکنندگان داخلی برای بازدید از این موزه باید مبلغ ۶هزار تومان بپردازند و دانش‌آموزان و دانشجویان با ارائه کارت شناسایی از تخفیف نیم‌بها بهره‌مند خواهند شد. بهای بلیت برای بازدیدکنندگان خارجی هم ۵۰هزار تومان است. ضمن اینکه پیش از ورود به خزانه جواهرات ملی که داخل یک گاوصندوق بزرگ قرار دارد، باید تمام وسایل شخصی‌تان را تحویل باجه امانات بدهید. موزه جواهرات ملی در میدان امام خمینی، خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، نبش کوچه بانک مرکزی، ساختمان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران واقع شده و تلفن‌های ۶۴۴۶۳۰۳۰ و ۶۴۴۶۳۷۹۹ پاسخگوی سؤالات علاقه‌مندان به بازدید از این موزه ارزشمند است.
- پیش‌کلاه به جای بازوبند
می‌گویند دریای نور تا زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، همواره در میانه یکی از بازوبندهای سلطنتی نصب می‌شد. اما در زمان ناصرالدین شاه که استفاده از بازوبند از مد افتاد، آن را به‌صورت پیش‌کلاه درآوردند و در قابی زرین با شیر و خورشید در یک تاج مرصع به ۴۵۷قطعه برلیان ریز و ۴ قطعه یاقوت قرار دادند.
- کوهی از نور
اما بشنوید از زوج الماس دریای نور که «کوه نور» نام دارد. این الماس هم حدود ۲۸۰سال پیش توسط نادرشاه افشار از امپراتوری هند به ایران آورده شد و به‌نظر می‌رسد فقط به‌خاطر تشابه نامش با دریای نور، زوج این الماس نامیده می‌شود؛ چون این دو الماس از نظر رنگ و تراش هیچ وجه اشتراکی با یکدیگر ندارند. این سنگ قیمتی که سال ۱۶۵۶میلادی از ناحیه قلعه باستانی گلکنده در نزدیکی حیدرآباد در ایالت آندرا پرادش هند به‌دست آمد، زمانی با وزن بیش از ۱۸۶قیراط، بزرگ‌ترین الماس جهان بود اما در تراشی که در سال ۱۸۵۴روی آن خورد، وزن آن به ۱۰۵قیراط رسید. درباره نام این الماس ارزشمند نقل است که وقتی نادرشاه پس از تسخیر هند این الماس را بر تاج محمدشاه هندی دید، گفت: «این کوهی از نور است» و از آن زمان نام کوه نور بر این الماس مانده است.
- تاج ملکه انگلستان میزبان کوه‌نور
الماس کوه‌نور اگرچه در زمان حکومت نادرشاه افشار به ایران آمد، اما پس از مرگ نادر، احمدشاه درانی آن را به افغانستان برد. بعد از او این الماس منحصر به فرد به شاه شجاع منتقل شد و پس از شکست شاه شجاع به‌دست «شیر پنجاب» سردار هندی، کوه نور دوباره به هند برگشت. کوه نور که سال‌های سال میان حاکمان ایرانی، مغولی، افغانی، هندی و بریتانیایی دست به‌دست شد، سرانجام به تصرف کمپانی هند شرقی بریتانیا درآمد و هنگامی که ملکه ویکتوریا در سال ۱۸۷۷ امپراتور شد، شرکت هند شرقی آن را به ملکه انگلستان هدیه کرد و کوه نور مدتی روی تاج ملکه انگلستان نصب شد. این الماس هم‌اکنون همراه با دیگر جواهرات سلطنتی بریتانیا در قسمتی از برج لندن در معرض دید عموم مردم قرار دارد.
- الماس‌های رنگی دنیا
به جز الماس دریای نور، در دنیا الماس‌های رنگی بسیار ارزشمندی وجود دارد که در ادامه با بزرگ‌ترین و قیمتی‌ترین آنها بیشتر آشنا خواهیم شد.
- الماس ستاره صورتی
الماس ستاره صورتی یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های شناخته‌شده به رنگ صورتی واضح است که سال۱۹۹۹ در جنوب آفریقا یافت شده. وزن این الماس برش‌خورده به‌صورت بیضی ۶۰/۵۹قیراط است و ارزشی که برای آن تخمین زده‌اند، ۲/۸۳میلیون دلار آمریکاست. صاحب جدید این الماس نام آن را رؤیای صورتی گذاشته است.
- الماس امید Hope
یکی از گران‌ترین و منحصر به‌فردترین الماس‌های رنگی دنیا، الماس امید است که با نام‌های آبی فرانسه و تاورنیه آبی هم شناخته می‌شود. این الماس یک خاصیت عجیب دارد و آن هم این است که اگر در معرض نور ماوراءبنفش قرار بگیرد، تا مدت‌ها پس از قطع شدن منبع نور درخشش شدیدی دارد. این الماس ۵۲/۴۵قیراطی ۲۰۰تا ۲۵۰میلیون دلار آمریکا قیمت دارد!
- الماس درسدن
الماس درسدن، بزرگ‌ترین الماس سبز رنگ دنیاست که در هندوستان کشف شده است. این برلیان ۷۰۱/۴۰قیراط وزن دارد و تا سال ۱۷۴۲میلادی در اختیار آگوست سوم -پادشاه هلند- قرار داشت. الماس سبزروشن درسدن که در سال ۱۷۶۸میلادی به‌عنوان زینت یک کلاه استفاده شد، هم‌اکنون در تالار سبز شهر درسدن- پایتخت ایالت زاکس در کشور آلمان- نگهداری می‌شود.
- الماس جوبیلی طلایی
این الماس زرد، طلایی و قهوه‌ای آتشین، بزرگ‌ترین الماس تراش‌خورده دنیاست که ۶۷/۵۴۵قیراط وزن دارد. الماس جوبیلی طلایی توسط سر گابی تولکاسکی تراش خورده و هم‌اکنون در اختیار پادشاه تایلند قرار دارد. شاید برایتان جالب باشد بدانید که قیمت تخمینی این برلیان با تراش متکایی بیش از ۵/۱میلیارد دلار است!
- الماس سیاه آمستردام
برلیان سیاه‌رنگ و خوش‌تراش آمستردام، گران‌ترین سنگ سیاه جهان است که ۷۶/۳۳قیراط وزن دارد. این الماس سیاه از یک الماس ۸۵/۵۵قیراطی تراشیده شده و در نوامبر سال ۲۰۰۱به مبلغ ۳۵۲میلیون دلار به فروش رفته است.
- الماس سانسی
الماس سانسی که به رنگ زرد کم‌رنگ است، یکی از گران‌ترین الماس‌های رنگی دنیاست که جواهرشناسان مثل الماس کوه نور و دریای نور نتوانسته‌اند بر آن قیمتی بگذارند. این الماس قبل از سال ۱۵۷۰در هند کشف شده، ۲۳/۵۵قیراط وزن دارد و هم‌اکنون در گالری آپولو که متعلق به کلکسیون جواهرات سلطنتی فرانسه است در موزه لوور پاریس در معرض دید مردم قرار دارد.
- الماس برلیان سرخ
الماس برلیان سرخ که در دنیا با نام Red shield شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین الماس سرخ جهان است که هنوز قیمتی برای آن تعیین نشده است. این برلیان ۱۱/۵قیراطی با رنگ قرمز و تراش گلابی، یکی از الماس‌های قرمزرنگ و منحصر به فرد دنیاست که از نوع رنگ آن فقط چند قطعه در جهان وجود دارد.
- منبع: روزنامه همشهری ۲۴ بهمن