این تغییرات بیشترین تأثیر منفی را بر افراد فقیر و محروم می‌گذارد که توانایی بهبود زندگی خود را ندارند.» این چنین است که امسال برای روز جهانی سلامت، سازمان جهانی بهداشت، شعاری را انتخاب می‌کند که احتمالا به گوش مردم کشورهای درحال توسعه، که هنوز به بسیاری از خدمات بهداشتی اولیه هم دسترسی ندارند، کمی ناآشناست.
مهندس شیدا ملک افضلی، مسئول برنامه‌های بهداشت هوا و کارشناس ارشد مرکز سلامت و محیط وزارت بهداشت و درمان در گفت‌وگو با همشهری درباره علت انتخاب این شعار این‌طور توضیح می‌دهد: دلیل این انتخاب این است که تغییرات آب و هوایی تهدیدات فزاینده‌ای را برای امنیت سلامت در سراسر دنیا ایجاد کرده است. این پیام در معنی گسترده‌اش، ایجاد ارتباطات بین تغییرات آب و هوایی و بهداشت که تاکنون تحت بررسی نبوده را مورد توجه قرار می‌دهد و علاوه بر مورد تاکید قراردادن بهداشت و تغییرات آب و هوایی، به حوزه‌هایی نظیر بهداشت و امنیت، بهداشت و محیط، بهداشت و انرژی، بهداشت و غذا، بهداشت و حمل‌ونقل، بهداشت و محیط ساخته شده اشاره می‌کند.
وی افزایش آگاهی و فهم عمومی از تأثیرات بهداشتی در سطح محلی و جهانی در اثر تغییرات آب و هوایی را یکی از اهداف انتخاب این شعار ذکر کرده و می‌گوید: سالانه حدود ۱۰ میلیون کودک زیر 5 سال به‌دلیل بیماری‌های قابل پیشگیری جان خود را از دست می‌دهند. بسیاری از این بیماری‌های مهلک مثل مالاریا و اسهال به تغییرات آب و هوایی و بارندگی‌ها حساسند و درصورت بروز تغییرات آب و هوایی، بیشتر شیوع پیدا می‌کنند. به علاوه طوفان‌ها و سیلاب‌هایی که در سال‌های آتی شدت و دفعات آنها افزایش خواهد یافت و تأثیراتی بر زندگی زنان و کودکان بر جا می‌گذارند. تخریب خانه‌ها، مدارس و مراکز بهداشتی به‌دلیل فجایع طبیعی، خانواده‌ها را از دریافت بسیاری از خدمات محروم می‌سازد.
اثرات آب‌و هوا بر جسم و روح
در سال ۲۰۰۶ بیش از ۳۶ درصد از کودکان سرتاسر جهان به کم وزنی شدید و یا متوسط مبتلا بودند. سال گذشته گزارش میان دولتی سازمان ملل در مورد تغییرات آب و هوا نشان داد که سوءتغذیه و اختلالات مربوط به آن، از جمله تأثیر منفی بر رشد و تکامل کودک، با تغییرات آب و هوا در سطح جهان افزایش خواهد یافت.تحقیقات نشان داده.
نابودی محیط زیست، نابودی مراتع و عدم‌حفاظت از خاک و منابع آبی در تولید گازهای گلخانه‌ای که سلامت انسان را به مخاطره می‌اندازد، مؤثر است. به گفته مهندس ملک افضلی، تغییرات آب و هوا می‌تواند بر سلامت انسان‌ها تأثیراتی پیچیده و بعضا درازمدتی داشته باشد؛ در حالی‌که بسیاری از افراد در شمال یک کشور از دردهای مفصلی در رنجند، در جنوب، سردرد، عارضه عمومی است و خیلی‌ها نمی‌دانند که علت سردرد میگرنی، ضعف و ناتوانی، بی‌خوابی یا حتی دردهای مفصلی آنها ممکن است به تغییرات آب و هوا ربط داشته باشد. نوسانات فشار هوا، موجب تغییر قطر رگ‌ها یا فرکانس ضربان قلب می‌شود و علاوه بر این، گیرنده‌های حساس سیستم عصبی نباتی بدن نیز، در هنگام تغییر فشار هوا، فعال‌تر می‌شوند.
نمونه دیگر، تأثیر هوا بر دستگاه فشار خون است. زمانی که یک جبهه هوای سرد، جای خود را به هوای گرم می‌دهد فشار هوا بر پیکر یک فرد بزرگسال، به‌صورت میانگین ۲هزار کیلوگرم است. زمانی‌که یک جبهه هوا با فشار پائین، به محل زندگی ما نزدیک می‌شود، میزان فشار اطراف، تغییر یافته و فشار موجود بر بدن، به میزان ۴۰۰ کیلوگرم کاهش می‌یابد. ثابت شده که نوسانات فشار هوا باعث تغییر فرکانس ضربان قلب و فشار خون افراد می‌شود؛ روندی که می‌تواند علت بروز عوارضی همچون سردرد، بی‌خوابی و واکنش‌های عصبی افراد باشد.
اما برای افراد حساس به تغییرات آب و هوا، امروزه شیوه‌های درمانی جدیدی وجود دارد، برای مثال، آنها می‌توانند در دوره‌های ویژه بیاموزند که چگونه می‌توان از فشارهای عصبی و روحی دوری کرد یا آنها را به‌وسیله نرمش و ورزش در آب استخر یا ماساژ تخفیف بخشید.
آب‌و هوا و فجایع محیطی
ملک افضلی می‌گوید: همانطور که درجه حرارت کره زمین افزایش می‌یابد، اثرات مخرب بهداشتی آن طی زمان بیشتر می‌شود و تمام جمعیت‌های دنیا را آلوده می‌کند. چنان‌که در سال گذشته وقوع توفان گونو بسیاری از کشورهای منطقه از جمله پاکستان و ایران را تحت‌تأثیر قرار داد، اما خوشبختانه با اقدامات مناسب و به‌جا هیچ موردی از شیوع بیماری وبا در کشور مشاهده نشد. بیماری مالاریا نیز که با افزایش مختصری مواجه شده بود بلافاصله به وسیله تیم‌های بهداشتی تحت کنترل درآمد.
در سال 86 بارش سنگین برف نیز مشکلاتی برای سلامت ایجاد کرد، به نحوی که در برخی مناطق، رسیدگی به زنان باردار حتی تا 24 ساعت هم طول کشید و شبکه‌های اورژانس برای انتقال مادران در آستانه وضع حمل با مشکلاتی مواجه بودند. اینها همگی مشکلات کوچکی بودند که تغییرات آب و هوا برای سلامت جامعه ایجاد کرد.
گازهای گلخانه‌ای و اثرات آن در ایران
کشور ایران با بیش از 70 میلیون نفر جمعیت یکی از کشورهای حوزه مدیترانه است که از لحاظ اقلیمی در شرایط خشک و نیمه خشک قرار دارد انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای باعث تغییرات آب و هوایی شده و این تغییرات باعث دگرگونی‌هایی در شرایط آب و هوایی کشورها شده است، از آن جمله می‌توان به بروز حوادث غیرمترقبه‌ای مثل بروز سیل، توفانهای شن و ماسه، آب شدن یخ‌های قطبی، خشکسالی و سرما زدگی در بسیاری کشورها اشاره کرد.
به گفته ملک افضلی تغییرات آب و هوایی ایران که در 5 سال اخیر اتفاق افتاده است، مواردی از بروز بیماری التور، مالاریا، بیماری‌های تنفسی و کاهش محصولات کشاورزی را نشان می‌دهد و با توجه به مقابله با خشکسالی‌های به‌وجود آمده، در سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی برنامه‌هایی از جمله استفاده بهینه از منابع آب به کمک احداث سدها و طرح‌های آبخیزداری، بیابان زدایی، مقابله با توفانهای شن و ماسه و فرسایش خاک پیش‌بینی شده است.
ملک افضلی معتقد است که مقابله با شرایط جهانی تغییر آب و هوا می‌بایست با محوریت سلامت برنامه‌ریزی و مدیریت شود. او می‌گوید: این مبحث در آخرین نشست UNFCC نایروبی در نوامبر2006 نیز به‌طور جدی عنوان شده و کشورهای تحت‌تأثیر را به ارزیابی شاخص‌های سلامت و مد نظر قرار دادن شاخص‌های متاثر از آن نظیر بروز بیماری‌های واگیر، سوء تغذیه، افزایش کاربری مواد شیمیایی در کشاورزی و دامپروری، بروز بیماری‌های غیرواگیر، بالا آمدن آب دریاها، اثرات اجتماعی ناشی از ترک مناطق مسکونی و تخلیه شهرها توصیه کرده است.
همزمان با جهان، این تغییرات در ایران نیز ملموس است. کاهش روزهای سرد و افزایش روزهای گرم در تهران از تبعات منفی آب و هواست و براساس گزارش سازمان هواشناسی کشور سال‌جاری هوای تهران گرم‌تر از سال‌های قبل خواهد بود.