همشهری آنلاین: زنجان به شادبودن در کشور شهرت دارد. با گشت‌وگذار در این استان می‌توان به این خصلت آنها پی برد. بی‌شک مردمی که شاد باشند، جشن‌های شادتری دارند. یکی از این جشن‌های شاد در زنجان مربوط به چهارشنبه‌سوری است.
سنت قدیمی
طبق یک سنت دیرینه در زنجان قدیم مرسوم بوده که شب چهارشنبه آخر سال آتش می‌افروختند. شلیک تفنگ، ترقه و سایر مواد منفجره نیز از وسایل و ابزار شور و شادی مردم در این روز خاطره‌انگیر بود.
رسم بر این بود که تمامی چهارشنبه‌های اسفندماه جشن گرفته شود و هر کدام از این چهارشنبه‌ها نیز اسم خاصی داشتند. به این ترتیب که چهارشنبه اول اسفند «یئکه چهارشنبه»، چهارشنبه دوم اسفند «قودوق چهارشنبه»، چهارشنبه سوم «کوله چهارشنبه» و چهارشنبه چهارم «آخر چهارشنبه» نامیده‌می‌شد. در چهارشنبه اول اسفند، مردم بالای پشت‌بام می‌رفتند و جلوی ناودان‌ها، عدس، گندم یا نخود که آن را نمادی از برکت می‌دانستند، می‌ریختند.
افراد خانواده با پایین‌آمدن از پشت‌بام، دور سفره‌ای که میوه هفت‌مغز در آن چیده شده‌بود، جمع می‌شدند و به شادمانی می‌پرداختند و از این سفره برکت می‌گرفتند. مردم همواره سعی می‌کردند تا چهارشنبه را با خوبی و خوشی سپری کنند و پس از آن خود را برای فرارسیدن نوروز آماده می‌کردند.
همچنین در محله «کوچه خان ناظم دروازه ارک» زنجان رسم بود، بعد از اولین بن‌بست آتش گسترده می‌شد و همسایه‌ها و اهالی محل دور آن جمع می‌شدند، گاهی پیش می‌آمد برخی از همسایه‌ها در آن سال قوم و خویش نزدیک خود را از دست بدهند، اهالی به اتفاق هم جمع می‌شدند و ضمن حفظ حرمت از او برای سهیم‌شدن در شادی چهارشنبه آخر سال، او را دعوت می‌کردند.
در شب چهارشنبه‌سوری گروهی از جوانان در کوچه‌ها یا پشت‌بام منازل خود مخصوصا در روستاها آتش روشن می‌کردند و سپس با پریدن از روی آن این شعر را می‌خوانند: «آتیل، متیل چهارشنبه/ آینه تکین بختیم آچیل چهارشنبه»، «باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسین چهارشنبه».
انداختن چوب کبریت در گهواره
از دیگر رسم‌های قدیمی زنجانی‌ها انداختن چوب کبریت در گهواره بود. این رسم را بانوانی که دوست داشتند مادر بشوند، انجام می‌دادند. آنها گهواره‌ای را برای اجرای این مراسم حاضر می‌کردند و از بالای آن یک قطعه چوب کبریت می‌انداختند. اگر قطعه چوب داخل آن می‌افتاد، نشانگر این موضوع بود که آن خانم بچه‌دار خواهد شد.
بخت‌گشایی
برخی مردم زنجان در چهارشنبه آخر سال دخترانی را که می‌خواستند زود شوهر دهند به آب انبار می بردند و هفت گره بر لباس آنها می‌زدند و پسران نابالغ باید آنها را باز می‌کردند.
کوزه‌شکنی
شکستن کوزه‌های قدیمی و خرید کوزه‌ای جدید از دیگر برنامه‌های این روز بود. آنها هنگام اجرای این مراسم سکه‌ای در کوزه می‌گذاشتند و سپس آن را از بام به زیر می‌انداختند.
شال سالاما در زنجان
«شال آتما» یا «شال سالاما» از رسم‌های شب چهارشنبه در زنجان بود، این مراسم باید قبل از برچیده‌شدن سفره چهارشنبه اتفاق می‌افتاد. اگرچه رسم شال‌اندازی امروزه از زندگی شهری رخت بربسته ولی هنوز در بیشتر مناطق روستایی زنجان معمول است. در این رسم جوانان بر بام خویشان و همسایگان می‌رفتند و دستمالی را از پنجره و در روستاها از روزن بام‌ها به درون آویزان می‌کردند و صاحب‌خانه دستمال را از آجیل و میوه و سایر هدایا پر می‌کرد و می‌گفت: «چک! الله مطلبین ورسین»؛ یعنی : «بکش! خداوند مرادت را بدهد».
قاشق‌زنی
مراسم قاشق‌زنی از دیگر رسومی است که در شب چهارشنبه آخر سال برگزار می‌شد. در این رسم نیز دخترها و پسرهای جوان در تاریکی شب چادر به سر می‌کردند و با زدن قاشق به کاسه‌ای که از جنس فلز مس بود، صاحب‌خانه را خبر می‌کردند. صاحب‌خانه در کاسه آنها جوراب، مقداری پول و غیره به عنوان تحفه به آنها می‌داد.
رفتن کنار رودخانه
مردم زنجان رسم دیگری در صبح فردای برگزاری جشن چهاشنبه سوری داشتند. آنها صبح چهارشنبه، دسته‌دسته به سمت رودخانه زنجان‌رود، می‌رفتند و در راه شعرهایی چون «گل گئدک چای باشینا، من آتیلیم، بختیم آچیلسین» را می‌خواندند.
پس از رسیدن به رودخانه، از روی آب می‌پریدند، آب می‌نوشیدند و روی هم آب می‌پاشیدند. در زمان برگشتن نیز کوزه‌هایشان را از آب پر می‌کردند و به خانه می‌آوردند و از آن به کسانی که نتوانسته بودند در آنجا حاضر شوند، آب می‌دادند و به در و دیوارهای خانه و حیاط می‌پاشیدند .
قیچی‌کردن آب
یکی از این سنت‌های قدیمی و جالب که در شهر توسط خانم ها برگزار می‌شد، «قیچی‌کردن آب» نام داشت. در این مراسم، اول صبح روز چهارشنبه‌سوری خانم‌ها دسته‌جمعی به باغ "خانلارباغی" یا به سر چاه (یکی از نقاط شهر) زنجان می‌رفتند و در آنجا آب را قیچی می‌کردند. .
کلید گره‌گشا
مراسم فال کلید یکی دیگر از آداب زنجانی‌ها در گذشته بود که در دو نوبت انجام می‌شد. یکی شب چهارشنبه‌سوری که خود به تنهایی مراسم جداگانه و باشکوهی داشت و دیگری در شب عید.
«ذبیح‌الله شاه‌محمدی»، پژوهشگر زنجانی در کتاب فرهنگ‌نامه زنجان، در مورد این سنت آورده‌است: «دختران دم‌بخت، زنان بیوه و سایر افراد عامی در حالی که کلیدی را زیر پای راست خود قرار می‌دادند، پشت در ورودی مشرف به کوچه و معابر، در سکوت محض قرار می‌گرفتند و نیتی می‌کردند. این مراسم شبیه همان رسم مشهور فال‌گوش فارس‌هاست و طبیعی است که سخنان عابر، هر اندازه امیدبخش باشد فال فال‌گوش، به سعادت نزدیک‌تر خواهد بود. در این روز خاطره‌انگیز قدیمی‌های این دیار کهن، کوزه‌ها و ظروفی قدیمی را که آن موقع بیشتر از جنس سفال بود، در چهارشنبه آخر سال در حیاط خانه چال می‌کردند و بچه‌ها با شیطنت آنها را می‌شکستند».
پختن شش‌انداز
از دیگر رسم‌های زنجانی‌ها در شب چهارشنبه‌سوری پختن خورشتی به نام «شش‌انداز» است. این خورشت ترکیبی از روغن، پیاز، خرما، کشمش، گردو، تخم‌مرغ و شیره انگور است. کنار شش‌انداز، رشته پلو یا زعفران پلو (بسته به توان مالی خانواده) پخته می‌شود.