همشهری آنلاین: تماشای جشن چهارشنبه‌سوری در استان البرز، به ویژه در مرکز آن یعنی کرج حال و هوای دیگری دارد.
استان البرز چندین دهه است که به یکی از مهاجرپذیرترین استان‌ها و شهرهای کشور تبدیل شده‌است. این روزها می‌توان مردم نقاط مختلف را دید که برای یافتن شغل به این آستان آمده و در آن سکنی پیدا کرده‌اند. به همین دلیل اکنون کرج به دلیل تنوع قومی به ایران کوچک لقب یافته‌است. برهمین اساس فرهنگ بومی البرز نیز تحت الشعاع مهاجرت‌ها قرار گرفته و یافتن باورها و رسوم قدیمی این استان را دشوار کرده است. با این وجود اغلب جشن‌ها و آیین‌های مشترک رسمی کشور دراین استان هم‌زمان با سایر نقاط کشور برگزار می‌شود که جشن چهارشنبه‌سوری یکی از آنهاست.
«کل چارشنبک»
در گویش بومی البرز که اغلب برپایه زبان تاتی است، چهارشنبه‌سوری به «کل چارشنبک» معروف است. روشن کردن آتش و پریدن از روی آن از گذشته تا امروز در همه جای استان البرز رواج دارد. در گذشته جوانان به کوه و حتی باغ می‌رفتند و بوته و هیزم‌های خشک بدون مصرف را جمع می‌کردند. هنگام غروب در کوی و برزن آنها را آتش می‌زدند و از روی آنها با شادمانی می‌پریدند. در منطقه طالقان هم رسم بوده مردم از کوه، بوته‌های گون را بکنند و روی بام روشن کنند و از روی آنها بپرند.
«جعفر کوهزاده»، پژوهشگر فرهنگ استان البرز در این‌باره گفته است: «در یکی از روستاهای طالقان مردم لباس‌های کهنه خود را که دیگر مورد استفاده نبود در میان چوب‌ها می سوزاندند و بر اساس اعتقاداتی که داشتند تکه‌ای از آن زغال را برای افزایش نور و روشنایی به خانه می‌آورند و می‌گذاشتند تا خاموش شود.
کوزه بشکستن
«کوزه بشکستن» از دیگر برنامه‌های کل چهارشنبه بود که خانواده‌ها ادوات قدیمی را دور می‌انداختند و وسایل جدید را جایگزین می‌کردند. این خود یک پیشینه کهن در ایران دارد.
شال اوزونک
جعفر کوهزاده درباره رسم دیگر کرجی‌ها گفته است: «یکی از رسم‌های رایج چهارشنبه‌سوری در کرج و البرز «شال اوزونک» بوده‌است. هنگام اجرای این رسم جوانان صورت خود را می‌پوشاندند و از دریچه‌ای که در هر خانه‌ای وجود داشت شالی را به پایین می‌انداختند و صاحب خانه نیز به سر شال چیزی می‌بست و آن جوان شال را بالا می‌کشید».
این پژوهشگر همچنین آجیل خوردن، قاشق‌زنی و پخت غذاهایی همچون فسنجان و رشته پلو را از رسم‌های رایج در استان البرز عنوان کرد و گفت: پرت کردن اشیا قدیمی از بالای پشت بام به کوچه هم از دیگر برنامه‌های ویژه شب چهارشنبه‌سوری بود.
رسم «تبر بیزینن»
کوهزاده همچنین به رسم عجیبی دیگر در کرج اشاره کرده و آورده است: در چهارشنبه‌سوری رسمی بین مردم این شهر و به ویژه بین باغداران مرسوم بوده که به آن «تبر بیزینن» یا تبر زدن می‌گفتند. در این رسم تبر را به آرامی به تنه درختان کم‌بار و کم‌محصول می زدند تا بیماری از تن درخت خارج شود و درخت مزبور در سال جدید میوه فراوان بدهد.
خرده آیین‌های مردم البرز
نو کردن جامه، رفتن به به خیاط‌خانه‌ها، بریدن پارچه نو، خرید ظرف، آینه و جارو نو در شب چهارشنبه‌سوری از جمله رسوم عمومی بود. دم غروب دختران دم بخت را با جارو از خانه بیرون می‌کردند و در آینه می‌نگریستند و به روشنی بخت و اقبال و باز شدن بخت اعتقاد داشتند.
رسم طالقانی‌ها
آخرین چهارشنبه سال در شهرستان طالقان «آخر سر چارشنبک» یا «کل چهارشنبه» نامیده می‌شود. گون‌ها از دو هفته پیش از چهارشنبه آخر سال جمع‌آوری می‌شوند. خروارها گون جمع شده در شب «کل چهارشنبه» آتش افروخته می‌شود و افراد با خواندن «آخر چارشنبک بربری – درد و بلا را در بری»، «تش تشک، زردی من تی شین، سرخی تو منی شین» از روی آن می‌پرند.
«تپ تتشک» یا «توپ آتشین» یکی از رسم‌های قدیمی این منطقه بود. جوانان مقداری پارچه کهنه را به اندازه یک توپ گلف در می آوردند و در نفت قرار می دادند و سپس آن را می افروختنند و در پرتاب آن به دور دست با یکدیگر رقابت می‌کردند.
مراسم فالگوشی، قاشق‌زنی و شال‌اندازی نیز در طالقان برگزار می‌شد. شال‌اندازی مختص نامزدهای جوان بود. این دسته از جوانان بر بام خانه نامزد خود می‌رفتند و شال خود را از بالای بام به داخل حیاط می‌انداختند و آنها هم معمولا جوراب پشمی رنگی‌ای را که خود بافته بودند به شال می‌بستند.