همشهری آنلاین: شهرداری تهران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای سیاستگذار و مجری در امور شهری، بخش مهمی از وظایف خود را پیرامون موضوع تأثیرگذاری بر وضعیت فرهنگی شهر تهران تعریف کرده است. این وظیفه در اسناد متعددی مورد تأکید قرار گرفته و سازمان‌هایی چون سازمان فرهنگی و هنری و معاونت اجتماعی شهرداری تهران به‌طور مستقیم متولی آن هستند. دستیابی به هدف تأثیرگذاری بر روی وضعیت فرهنگی شهر تهران، نیازمند بهره‌مندی از چشم‌اندازی از تغییرات روندهای کلان فرهنگی و عوامل مؤثر بر آن است. بنابراین باید پیش از هرگونه سیاستگذاری در عرصه فرهنگ به پرسش‌هایی که در پژوهش «روند تغییرات فرهنگی» انجام شده، پاسخ داده شده است. خلاصه این پژوهش پیش روی شماست.
روند و شتاب تغییرات فرهنگی در شهر تهران چگونه است؟ عوامل تأثیرگذار بر روند تغییرات فرهنگی در تهران کدامند؟ آثار و پیامدهای تغییرات فرهنگی در شهر تهران چه بوده و راهکارهای مواجهه با آن کدامند؟ سیاستگذاری‌های فرهنگی انجام شده در مواجهه با این تغییرات تا چه حد موفق بوده و آیا به اهداف خود دست پیدا کرده است؟
روش ما در این پژوهش، فراتحلیل است که از طریق به کار بستن ۳ الگوی متفاوت انجام گرفت: بهره‌گیری از روش پژوهش آمیخته، تحلیل روندهای همزمان و سرانجام، تولید مدل‌های متنوع. برای بررسی مطالعات انجام شده در باب وضع فرهنگی اجتماعی در شهر تهران، ۳ دسته از مطالعات را به‌شکل جداگانه تشریح کرده‌ایم. دسته نخست، داده‌های پژوهشی و آماری قرار دارند که سطح تحلیلی آنها کل شهر تهران است و داده‌های آماری در باب شهر تهران در حوزه‌های مختلف و پیمایش عمومی در این دسته می‌گنجد. در دسته دوم، نظریات کلان در حوزه وضعیت اجتماعی فرهنگی شهر تهران قرار دارد و دسته سوم، پژوهش‌هایی هستند که درباره یک مسئله خرد صورت گرفته‌اند یا سطح تحلیلی آنها کل شهر تهران نیست.
در این پژوهش، روند تحول چند متغیر مهم در شهر تهران بررسی شد: روند تحول در سیاستگذاری فرهنگی، تحول در روندهای اجتماعی و فرهنگی، روند تحولات اقتصادی، تحول در فضاهای کالبدی شهر و تحولات روندی در عرصه سیاسی شهر تهران.
۴ دهه تحول فرهنگی شهر تهران در یک نگاه
۱۳۵۷ـ ۱۳۶۸: همبستگی مکانیکی اجتماعی، تضادهای پنهان اجتماعی
۱۳۶۸ـ ۱۳۸۰: فعالیت‌یابی تضادهای اجتماعی ـ فرهنگی
۱۳۸۰ـ ۱۳۹۵: آغاز و اوج‌گیری روند گسیختگی اجتماعی، تکوین اشکال مقاومت در جامعه
سناریوهای اجتماعی‌ـ فرهنگی پیش روی شهر
چشم‌انداز اول: تداوم گسیختگی اجتماعی: شهر قضایی
چشم‌انداز دوم: احیای گذشته: شهر سنتی
چشم‌انداز سوم: عبور از گسیختگی اجتماعی: شهر همبسته اجتماعی
چشم‌انداز چهارم: نهادینه شدن گسیختگی اجتماعی: شهر چند تکه
سناریوهای اقتصادی پیش روی شهر
سناریوی اول: تداوم فساد و توسعه نامتوازن
سناریوی دوم: تداوم فساد بدون توسعه
سناریوی سوم: تغییر رویه‌ها و حرکت به سمت توسعه پایدار
از مجموع پژوهش فوق، می‌توان نتیجه گرفت تهران به‌طور همزمان، در حال تجربه روندهای گسیخته‌ساز و روندهای همبسته‌ساز است.
روندهای گسیخته‌ساز حاصل تجاری شدن تهران، گسترش جمعیت، افزایش شکاف‌های طبقاتی، زوال هویت کالبدی شهر و ظهور سبک‌های متنوع زندگی است. همراه با این روند، تهران مسائل و مصائب مشترکی دارد که مولد حس مشترک و تمایل به همبستگی است. این عوامل را می‌توان به ۲ گروه «عوامل عینی» و «عوامل ذهنی» تقسیم کرد. از جمله مؤلفه‌های عینی عبارتند از آلودگی هوا، آلودگی خاک، آلودگی صوتی، آلودگی غذا، استرس، احتمال بروز زلزله، کم‌آبی، گرانی و افزایش مظاهر فقر و تنگدستی. همزمان عوامل ذهنی مانند بی‌هویتی، گمنامی، احساس تنهایی، بی‌اعتمادی و فقدان پناهگاه‌های روانی، ساکنان شهری را می‌آزارد. این عوامل سبب می‌شود فضای فرهنگی شهر تهران، به‌طور مستمر میان نیروی ناهمساز این ۲ مؤلفه، روندی پرآشوب تجربه کند.
مهم‌ترین صورت‌بندی‌های همبسته‌ساز فضای فرهنگی شهر تهران، در ۴ الگو قابل شناسایی است: مصرف و لذت، توسعه، دین و سیاست. این صورت‌بندی‌های همبسته‌ساز، هریک حاملان اجتماعی خاص دارند و هیچ یک قادر نیست کل فضای شهری تهران را اشغال کند. بنابراین می‌توان فضای شهر تهران را حاصل تنازع مستمر میان این فضاهای بدیل مورد مطالعه قرار داد. اگرچه به نظر می‌رسد یک روند نامتوازن خطی نیز جریان دارد به‌طوری که یک روند بر روندهای دیگر سیطره موقت پیدا می‌کند. به نظر می‌رسد ۵ سرمایه کلامی عدالت‌خواهان، پست مدرنیست‌ها، محافظه‌کاران، مدرنیست‌های تحول‌خواه و مدافعان محیط‌زیست، الگوهای مهمی برای کلیت بخشی به فضای شهر تهران محسوب می‌شوند. آنها محصول عرصه سیاسی در شهر تهران هستند.
منبع:.ویژه نامه شهرپژوه