رضا نیک نام _ همشهری آنلاین: یازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری که با انتخاب برترین‌ها و اهدای جایزه سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور برگزار می‌شود، بهانه خوبی است تا با «داودرضا عرب» دکتری عمران، مدرس دانشگاه، محقق و مدیر مؤسسه پژوهشی مهندسی راهبرد دانش پویا هم‌صحبت شویم و به مقوله «پژوهش» از منظر مدیریت بحران نگاه کنیم.
درباره شعار اساسی مدیریت شهر تهران یعنی «تهران شهری ایمن برای همه»، «آینده‌پژوهی ایمنی و بحران» را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درباره مقوله «آینده‌پژوهی ایمنی و بحران» باید گفت که «پژوهش» پیش‌نیاز تصمیم‌گیری است. در بحث کلی باید بگوییم که ما یک مدیریت بحران داریم و یک مدیریت ریسک که مجموع اینها می‌شود. مدیریت جامع بحران این است که وقتی بحرانی اتفاق می‌افتد مانند سیل یا زلزله باید بدانیم که چگونه این وضعیت را مدیریت کنیم. به‌عبارتی مدیریت بحران به اقدامات بعد از حادثه مربوط می‌شود، اما بحث اصلی ما «مدیریت ریسک» است. باید بدانیم چگونه و چه کارهایی را انجام دهیم که در صورت وقوع حادثه خسارت‌های کمتری را متحمل شویم. با انجام یکسری کارها و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌توان آثار و خسارت‌های ناشی از حوادث طبیعی و غیرمترقبه مثل سیل و زلزله را تا حدودی کاهش داد.
آیا در گذشته بی‌توجهی به مقوله پژوهش به شهر آسیب رسانده است؟
بله، تا حد زیادی این‌گونه است. البته ما نه تنها در بسیاری از موارد با اندک اطلاعات و مطالعه تصمیم‌گیری کرده‌ایم، بلکه مهم‌تر از آن رویکردهای مناسبی را نیز انتخاب نکرده‌ایم. بارش باران که یک نعمت است، چطور تبدیل به بحران می‌شود؟ ما یک شهر نفوذناپذیر ساختیم که با اندک بارشی، آبگرفتگی و سیلاب داریم یا در بحث زلزله باید به این موضوع فکر کنیم که چگونه ساختمان‌ها را مقاوم‌سازی کنیم. چطور مردم را برای وضعیت بحران آماده کنیم و ظرفیتشان را بالا ببریم تا سرمایه‌هایمان را در معرض خطر نگذاریم. توجه به پژوهش این امکان را به ما می‌دهد تا روی گسل‌ها سازه‌های مهم یا ساختمان بلندمرتبه نسازیم. آیا طرح جامع شهر را براساس گسل‌ها تدوین کرده‌ایم؟ آیا می‌توان‌کاری کرد که بتوانیم ظرفیت بردباری شهر را در مقابل بحران‌ها و حوادث طبیعی زیاد کنیم؟ متأسفانه در طرح جامع شهر تهران مسائل مربوط به مدیریت ریسک و بحران کمتر در نظر گرفته شده است. مثلاً بزرگراه‌های امام علی(ع)، صیاد، چمران و یادگار، همگی در مسیر رودخانه هستند. اگر یک سیل با دوره بازگشت نه‌چندان بالا اتفاق بیفتد، بسیاری از همین بزرگراه‌ها دچار مشکل جدی می‌شوند. البته در دوره‌های اخیر در زمینه مدیریت آب‌های سطحی رویکردهای مناسبی انتخاب شده است. رویکرد این است که رودخانه‌ها دوباره احیا شوند، یعنی بتن از کف رودخانه‌ها برداشته شود تا زمین نفوذپذیر شود و همچنین رویکردهای توسعه کم‌اثر انتخاب شده که حداکثر آب از بالادست در زمین نفوذ داده شود که نه دچار آبگرفتگی و نه دچار نشست ناشی از پایین رفتن آب‌های زیرزمینی شویم.
درباره پژوهش‌هایی که در گذشته راه به جایی نبرده صحبت کنید. آیا چاره‌ای برای جبران آن وجود دارد؟
ابتدا باید رویکردها را عوض کنیم. یک نمونه توجه جدی به گسل شمال تهران است. ساختمان‌ها و برج‌های بلندی در این گسل ساخته شده که بسیار خطرناک است. آیا نمی‌توانستیم مدرسه، برج، بیمارستان و... روی گسل تهران نسازیم؟ اینها نکاتی است که به هر صورت وجود دارد. پژوهش‌های جامع مدیریت بحران شهر تهران نشان می‌دهد که از زیر بسیاری از ایستگاه‌های آتش‌نشانی و حتی بیمارستان‌ها خطوط لوله گاز عبور کرده است، بنابراین این مراکز خدمات‌رسان خودشان در مواقع بحران، بحران زده می‌شوند. بیشتر بیمارستان‌های تهران هم به مقاوم‌سازی احتیاج دارند. بیمارستان از جمله جاهایی است که در زمان بحران باید به شهروندان سرویس بدهد، اما خودش نیازمند کمک می‌شود. اگر در زمان ساخت‌وسازها نظارت‌ها دقیق باشد، شهر مقاومی خواهیم داشت. اگر در تدوین آیین‌نامه‌ها مسائل اقتصادی در نظر گرفته شود، می‌توانیم از این به بعد کارها را به نحو مطلوب‌تر انجام دهیم و جلو خسارت‌ها را بگیریم.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه