الان که این متن را می‌خوانید، جز کرونا، هیچ‌کس به هیچ‌چیز فکر نمی‌کند. دلار، خانه و سکه، بیکاری و آلودگی هوا، نرخ تورم، هواپیمای اوکراین، زلزله آنجا و سیل همه‌جا، بوی مشکوک تهران و آبان، آبانِ ... الان کرونا آمده و هیچ‌کس به هیچ‌چیز فکر نمی‌کند. با این‌همه، بی‌سبزه هم نوروز کار خودش را می‌کند؛ طبق تاریخ می‌آید و عین ویروس خودش را تحمیل می‌کند. این متن قرار است کلید ورق زدن مجله نوروزی همشهری باشد، پس خیلی صادقانه، این سئوال را پیش از شما از خودمان پرسیدیم که (یک سؤال مهم) چرا باید برای سال ۹۸ ویژه‌نامه منتشر کرد؟ سال ۹۸، سالی که با سیل آغاز شد، هفت سین را برچید و با خودش برد، تمام سال کشت و کشت و کشت و بازهم، بازهم ... بیشتر و بیشتر و بیشتر. سال ۹۸ به انتها که رسید، کرونا هم گرفت. احتمالا چون خودمان در متن داستان زندگی می‌کنیم، خیلی متوجه آنچه «واقعا» گذشت نمی‌شویم.
با این‌همه، ۹۸ عددی ماندگار در تاریخ ایران است؛ سالی که تا سال‌ها باید در آرشیو کتابخانه‌های شخصی دم‌دست بماند، چون تردیدی نیست که تا سال‌ها، این سال غیرطبیعی از ذهن جمعی مردم ایران نمی‌رود. درباره سال ۹۸ بعدها شاید چند رمان هم بنویسند و از رویشان چند فیلم سینمایی هم بیرون بکشند. شاید؛ شاید اسکار هم ببرند. چنین سال باارزشی - از نگاه رسانه‌ای- را حتما باید آرشیو کرد.
با در نظر گرفتن شرایط تاریخی– تهدیدهای جسمی و روانی سال ۹۸ – و ذائقه مخاطب امروزی– عادت به نگاه کردن و گذشتن– پایه کار را بر استفاده از عکس گذاشتیم. قرار است سال ۹۸ را تماشا کنیم. با همه تلخی‌های خیلی بیشترش و چند شادی مختصر بابت نشستن زنان روی سکوهای آزادی مثلا و احتمالا خوشحالی‌هایی در همین حدود. برای اینکه سال را– کم و بیش – با همان حال و هوایی که گذشت دوباره بازسازی کرده‌باشیم، تلاش شده تاریخ واقعی رویدادها رعایت شود و تا جایی که ممکن است پشت سرهم ورق بخورند؛ کم و بیش شبیه به همان وضعیتی که در سال ۹۸ بر ما گذشت؛ فاجعه، فاجعه، فاجعه ... خیلی باید ورق بزنید تا به یک خبر خوب برسید. از این یادداشت فقط می‌ماند آوردن تکه‌ای از کتاب «نظر به درد دیگران» از سوزان سانتاگ برای توجیه همه چیز: حافظه همیشه فردی بوده و غیرقابل تکثیر این حافظه همراه هر شخص به گور می‌رود. آنچه حافظه جمعی می‌نامند خاطره‌ای از چیزی نیست بلکه صرفا چیزی را تصریح می‌کند: تصریحِ اینکه این اتفاق مهم بوده و ماجرایش هم از این قرار بوده، با عکس‌هایی که همان ماجرا را در ذهنِ ما حک می‌کنند.
- اول فرودین - سال سیل
همه داشتند خودشان را برای نوروز۹۸ حاضر می‌کردند که اتفاق افتاد؛ سیل‌های سراسری نوروز را می‌گوییم. ابتدا بارندگی‌ها از شمال کشور و گلستان شروع شد؛ همه فکر می‌کردند که بارندگی‌های معمول است و جای نگرانی نیست. تا اینکه شیراز را هم سیل برد. بارندگی‌ها چنان وحشتناک بود که عملاً دوسوم استان‌های کشور را درگیر خودش کرد. طبق اعلام‌ها، نزدیک به ۱۲میلیون شهروند ایرانی درگیر سیل‌ها بودند و۲ میلیون نفر هم نیازمند کمک‌رسانی. خسارت‌های وارده ابتدا ۳۵هزار میلیارد تومان اعلام شد و البته بعدها، از رقم‌های نزدیک به ۵میلیارد دلار هم صحبت به میان آمد. نزدیک به ۱۱۴هزار خانه درگیر سیل شده و آسیب دیدند. سیل‌های سراسری با تصویرهای دهشتناک سیل آق‌قلا و گمیشان شروع شد که عملاً شهر را بلعیده بود و همه با قایق تردد می‌کردند. در سیل شیراز نیز ورودی و خروجی شهر از ناحیه دروازه قرآن بود که بیشترین صدمه را دید. در لرستان هم که شهر معمولان و پلدختر عملاً غرق شد. در خوزستان نیز به واسطه بالاآمدن آب سدهای دز و کرخه، همه‌چیز در تعلیقی وحشتناک قرار داشت؛ تا اینکه روستاهای زیادی از منطقه بامدژ کاملاً غرق شدند. طبق اعلام‌ها، افراد جان‌باخته این سیل بین ۷۰ تا ۸۰ نفر در کل کشور بودند.
- وعده‌هایی که دیر شد
سیل شمال و سیل‌های سراسری که آغاز شد، مسئولان هم شروع کردند به سخنرانی و وعده‌دادن؛ درست مثل اتفاق‌های دیگر. این نقل‌قول‌ها حوزه‌های مختلف را شامل می‌شد؛ از وعده برای جبران خسارت‌ها گرفته تا ابراز همدردی از سوی مسئولان و سلبریتی‌ها و همچنین صدمه‌هایی که به میراث فرهنگی و محیط‌زیست وارد شده.
یکی از نقل‌قول‌های جالب را علی ساری، از نمایندگان خوزستان داشت که گفته بود: «همیشه زمان بروز رخدادها صحبت از پیگیری می‌شود ولی زمانی که آثارش می‌رود، همه‌چیز تمام و معمولا پرونده آن بحث نیز بسته می‌شود. » البته در ماه‌های بعدی، نمایندگان خوزستان، همچنین از تأخیر در روند بررسی خسارات و پرداخت آن سخن گفتند و اینکه در بیشتر زمینه‌ها کمکی به مردم نشده است. در تیرماه، یعنی ۳ماه بعد از سیل نیز از قول معاون عمرانی استاندار لرستان، گفته شد: «از مجموع ۵۵۳ پرونده معرفی شده به بانک در رومشکان (از مناطق سیل‌زده لرستان)، تنها یک فقره به پرداخت تسهیلات منجر شده. متأسفانه عملکرد بانک‌ها در این زمینه به هیچ عنوان راضی‌کننده نیست و باید بررسی لازم در این‌باره صورت گیرد. » از دیگر نقل‌قول‌های مشهور مربوط به سیل، به عبدالرضارحمانی فضلی، وزیر کشور مربوط می‌شد که گفت: «من ضامن پرداخت خسارات سیل‌زدگان از سوی دولت می‌شوم و آن را پیگیری می‌کنم. دولت خسارت‌های مردم را از ابعاد مختلف می‌بیند و به‌طور قطع آنها را پرداخت خواهد کرد. » وزیر کشور، اینها را هفدهم فروردین گفته بود؛ نقل قولی که بعدها، محل مراجعه قرار گرفته تا دیگر مسئولان و نخبگان و مردم، از ارائه قطره‌چکانی تسهیلات سخن بگویند. او البته بعدها، از بانک‌ها به‌علت کم‌کاری‌شان انتقاد کرد. از سوی دیگر، مجامع غیرایرانی نیز به این امر واکنش نشان دادند. ازجمله اتحادیه اروپا از کمک یک‌میلیون و ۲۰۰هزار دلاری‌اش گفت. وزیر امور خارجه آمریکا هم ضمن آمادگی برای اعطای کمک‌های مالی، دست از سیاسی‌بازی بر نداشت و گفت که این سیل‌ها، به‌دلیل سوء‌مدیریت مدیران داخلی بوده است، البته محمدجواد ظریف هم مدتی قبل‌تر، از آمریکا و تحریم‌ها انتقاد کرده بود و اشاره کرد که هلال احمر در دریافت کمک‌های مالی مشکل دارد و این، نوعی تروریسم اقتصادی است.
- ۸فروردین - آب به گاوخونی بازگشت
تالاب بین‌المللی گاوخونی که یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های فعالان محیط‌زیست در سال‌های اخیر بود، در آغاز سال۹۸ لحظه‌هایی رؤیایی را پشت سر گذاشت. خبر شادی‌آور این بود: تالاب گاوخونی بعد از ۱۵سال احیا شد. گرچه بارش بی‌وقفه فروردین برای نقاط مختلف ایران سیل و ویرانی به بار آورد ولی برای تالاب گاوخونی نجات‌بخش بود. پس از ۱۵سال آب رودخانه زاینده‌رود در پی بارش‌های فروردین به این تالاب رسید و گاوخونی بعد از سال‌ها احیا شد.
- ۱۰فروردین - چیپی که شفر و رحمتی را حذف کرد
شکست در داربی برای استقلال خیلی بیش از یک شکست بود. این باخت مقدمه‌ای بود برای جدایی شفر، مهدی رحمتی و چند نفر دیگر از استقلال. در آن مقطع، پس از ۲برد مهم برابر الهلال در آسیا و سپاهان در لیگ برتر، هواداران استقلال امیدوار بودند تیم‌شان با غلبه بر رقیب دیرینه به قهرمانی در لیگ نزدیک شود. استقلال بازی را بهتر شروع کرد ولی برخلاف جریان بازی، دروازه‌اش توسط احمدنوراللهی باز شد. لحظه سرنوشت‌ساز این بازی، پنالتی فرشید اسماعیلی بود. همان چیپ معروف که از بالای دروازه بیرانوند گذشت و در بین دونیمه باعث درگیری بازیکنان استقلال شد. در نهایت این بازی با برد یک بر صفر پرسپولیس به پایان رسید.
- ۱۳فروردین - پایان عادل فردوسی‌پور در تلویزیون
پیش از آغاز سال۹۸، با وجود اعلام خبر پایان کار برنامه۹۰، جدایی عادل فردوسی‌پور از تلویزیون شوخی به‌نظر می‌رسید. بر همین اساس، چهره‌های مختلف – از ورزشی‌ها تا مجلسی‌ها- با شروع سال۹۸ تلاش برای بازگرداندن فردوسی‌پور و برنامه۹۰ را شروع کردند. بااین حال مدیران شبکه۳ و عادل فردوسی‌پور به توافق نرسیدند. در فروردین۹۸عادل فردوسی‌پور به جای استودیوی برنامه ۹۰، در مناطق سیل‌زده دیده شد.
- ۱۳فرودین - کمال‌الملک به کارگردانش پیوست
از خان دایی فیلم «قیصر» و شازده احتجاب تا نقش مکرر پدربزرگ در ملودرام‌های دهه۶۰ و حضوری غافلگیرکننده در «خانه‌ای روی آب». جمشید مشایخی را با نقش‌آفرینی‌های خاطره‌انگیز زیادی به‌خاطر می‌آوریم. او روزگاری سلطان صاحبقران بود و رفتگرشدنش در «پیک سحر» با کنایه همراه شد. جمشید مشایخی را با پرکاری‌اش در دهه‌های ۵۰و ۶۰ به‌خاطر می‌آوریم. با چهره‌ای که معمولا اطمینان و آرامش را برای تماشاگر به ارمغان می‌آورد و اغلب هم منادی گذشته بود. از خان‌دایی‌ای که روزگارش سپری شده بود و تنها می‌توانست تماشاگر حماسه قیصر باشد تا پدری که در «آوار» به وحدت و همدلی فرزندان می‌اندیشید و در «سرب» می‌فرستاد دنبال داداش کوچیکه تا نوری بیاید و جانش را برای پیمان برادری بدهد. از سینمای روشنفکرانه تا تجارتی‌ترین فیلم‌ها، از «خشت و آیینه»، «نفرین» و «چشمه» تا «آب نبات چوبی» و «ماهی‌ها در خاک می‌میرند» و «ماه عسل». بیشتر از هم نسلان نامدارش (انتظامی، نصیریان، کشاورز و رشیدی) جلوی دوربین رفت و بیشتر کار کرد و عضوی از خانواده ایرانیان شد. در شمایل پدر، پدربزرگ و بزرگ‌تری خیرخواه. اما بیشتر از همه او را با نقش‌آفرینی‌هایش در آثار حاتمی شناختیم. در «سوته‌دلان» با برادر بزرگ‌تری که نمی‌داند با مجید سه‌کله چه کند. و با مهربان‌ترین و شاعرپیشه‌ترین ناصرالدین شاهی که دیده‌ایم، در «سلطان صاحبقران». سینمای فاخر حاتمی چهره فاخر هم می‌طلبید و مشایخی با شمایلی از مردانگی و وقار مناسب‌ترین گزینه بود تا رضا تفنگچی «هزار دستان» شود و عزم شکار ناب کند و در «کمال الملک» تجسم‌بخش هنرمند ایرانی گرفتار در روزگار سلاطین غدار. گویی گفتارنویسی شاعرانه، تصویر نمایشی و وسواس هنرمندانه حاتمی برای خلق آنچه بعدها سینمای ملی نامیده شد بیشتر از هر بازیگری متناسب مشایخی و منطبق با چهره او بود که با او «همه عمر دیر رسیدیم» را تجربه کردیم و یادمان ماند جوابش به صدراعظم فیلم «کمال‌الملک». آنجا که صدراعظم گفت می‌خواهی جای مرا بگیری و پاسخ شنید: «من آرزو طلب نمی‌کنم. آرزو می‌سازم. »
- ۲۰فرودین - مسافران بی‌بازگشت
معمولا چند روز پس از سیزده به‌در است که نشستی برگزار شده و آمارهای مربوط به تصادف‌های رانندگی نوروزی به سمع و نظر رسانه‌ها و ایضاً مردم می‌رسد. تاریخ را هم از ۲۵ اسفند تا ۱۷، ۱۸فروردین درنظر می‌گیرند؛ چراکه سبک سفر رفتن مردم متفاوت است. پلیس راهور ناجا البته اعلام کرد که یک‌سوم کاهش جانباختگان را در نوروز ۹۸ داشته‌ایم و البته نزدیک به یک‌دهم کاهش مجروحین. دلیلش هم سیل‌های سراسری و احتیاط مردم در سفر رفتن بود. جالب اینکه در همین نوروز، ۴۳۵میلیون تردد ثبت شده و مصرف سوخت روزانه خودروها هم به ۱۰۰میلیون لیتر افزایش یافت. تلفات نوروز ۹۷، روزانه ۵۷نفر بوده که این رقم در نوروز۹۸، به میانگین روزانه ۳۷نفر رسید که علتش را هم گفتیم. نزدیک به ۴۳درصد حوادث ثبت‌شده هم واژگونی بوده و بیشتر تصادف‌ها هم از ظهر تا عصر اتفاق افتاده. بیشترین تصادفات خودروهای سواری هم مربوط به پراید بوده که به تنهایی یک‌چهارم همه تصادف‌ها را به‌خودش اختصاص داده بود. تلفات نیمه اول نوروز هم بیشتر از نیمه دوم آن بوده؛ در نیمه اول ۵۲۹ نفر فوت شده و در نیمه دوم، ۳۸۶ نفر. نزدیک به ۷۰درصد درگذشتگان این تصادف‌ها هم مرد و باقی زن بوده‌اند.
- ۲۲فروردین - ملخ‌ها تا ۵سال در ایران می‌مانند
هجوم ملخ‌های صحرایی به ایران از اواخر زمستان سال۹۷ شروع شد. ابتدای سال۹۸ بود که این هجوم ترسناک شد. مثل فیلم‌های ژانر وحشت، هرچه سر راهشان بود می‌خوردند و به سمت مزرعه‌های بعدی پرواز می‌کردند. البته میان خبرهای ویرانگر فروردین۹۸، ملخ گم بود ولی به هرحال این هم ترسناک بود که درباره‌شان گفتند: ملخ‌ها از عربستان آمده‌اند و تا ۵سال در ایران می‌مانند.
- ۲۴فروردین - پرفروش‌ترین فیلم اکران نوروز توقیف شد
براساس آمار فروش فیلم‌ها در اکران نوروز ۹۸، فیلم «رحمان ۱۴۰۰» با حدود ۲۲ و نیم میلیارد تومان در تنها ۴هفته در صدر قرار گرفت. البته این ساخته منوچهر هادی حاشیه‌های بسیاری داشت. این فیلم که عده‌ای درباره‌اش گفتند: «نمی‌شود همراه با خانواده تماشایش کرد»، در آخرین روزهای فروردین ۹۸توقیف شد. سازمان سینمایی علت این توقیف را چنین اعلام کرد: نسخه اصلاح‌نشده فیلم در سینماها روی پرده بوده است.
- ۲۶فروردین - آتش نوتردام
کلیسای جامع نوتردام یکی از پربازدیدترین بناهای تاریخی در فرانسه و اروپا در آتش سوخت و تمام شد. این حادثه با واکنش‌هایی از طرف مردم و رسانه‌های ایران مواجه شد. صفحه‌های مجازی خیلی زود ظاهری متناسب با حال جهانی پیدا کردند و فیلم و عکس از این اتفاق دانلود می‌شد. واکنش دیگر هم پرسیدن سؤال‌های بدیهی بود. مثل اینکه اگر کلیسای نوتردام در ایران بود چه می‌شد؟ یا برعکس: اگر پلاسکو در فرانسه بود...
- ۲۷ فروردین - قصرقند تا قصر نورالایمان
صفحه توییتری سفارت ایران در برونئی با انتشار عکسی از حمیرا ریگی در قصر نورالایمان نوشت: «سفیر جدید ایران در برونئی دارالسلام، استوارنامه‌اش را تقدیم حاجی حسن البولکیاه، سلطان برونئی کرد. » حمیرا ریگی، متولد ۱۳۵۴از زنان بلوچ، کار اجرایی‌اش را به‌عنوان فرماندار شهر قصرقند در جنوب استان سیستان و بلوچستان شروع کرد. او با سابقه طولانی فعالیت در بهزیستی، حالا پس از مرضیه افخم (سفیر سابق ایران در مالزی) دومین سفیر زن ایران بعد از انقلاب محسوب می‌شود.
- ۲۷ فرودین - سفرهای منطقه‌ای آقای دیپلمات
در واپسین روزهای نخستین‌ماه سال وزیر امور خارجه وارد دمشق شد. بروز حاشیه‌هایی در اواخر سال۹۷ یعنی سفر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه به تهران که بی‌اطلاعی ظریف از آن استعفای چند روزه او را به‌دنبال داشت زمینه‌ساز سفر او به دمشق شد، استعفای ظریف در آن مقطع با مخالفت حسن روحانی رئیس‌جمهور مواجه شد اما در همان برهه بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه هم در اتفاقی نادر در دنیای سیاست شخصا وزیر خارجه ایران را برای سفر به دمشق دعوت کرد تا ظریف رهسپار دمشق شود. ظریف پس از ۸سال از بحران در سوریه به این کشور سفر کرد و تصاویر بازدید او از بازار شام که امنیت کامل دمشق را نمایان می‌کرد از جمله حواشی آن سفر بود. حاشیه‌ها به همین‌جا ختم نشد، ظریف در اتفاقی نادر از دمشق به آنکارا پایتخت ترکیه سفر کرد. نادر از این جهت که ترکیه سال‌ها در جبهه مخالفان دولت سوریه بود و ایران حامی اسد، در طول بحران سوریه هیچ پرواز مستقیمی بین ترکیه و سوریه در جریان نبود و سفر ظریف طلسم پرواز مستقیم بین این دو کشور را شکست و برای نخستین بار پس از سال‌ها یک هواپیما از آسمان سوریه مجوز ورود به آسمان ترکیه را گرفت. ظریف در ترکیه یک‌سری دیدارهای روتین دیپلماتیک داشت اما معمایی از آن سفر باقی است که کماکان راز آن برملا نشده است. ظریف قراربود در ساعت مشخصی به تهران برگردد اما بازگشت او یک روز به تعویق افتاد، خبرنگار همشهری مطلع شد که ظریف به‌دلیل انجام یک دیدار محرمانه با یک مقام ترک که هنگام حضور ظریف در پایتخت حضور نداشته، بازگشت خود را به تعویق انداخت، مقامات رسمی نگفتند ظریف در آنکارا با چه‌کسی ملاقات داشته اما در این رابطه۲ روایت وجود دارد؛ نخست دیدار با رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، دوم دیدار با وزیر اقتصاد این کشور. آنچه بر اهمیت دیدار احتمالی با وزیر اقتصاد ترکیه می‌افزاید این است که وزیر اقتصاد، داماد رجب طیب اردوغان است که همزمان با سفر ظریف به آنکارا در واشنگتن با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرده بود.
- ۲۸فروردین - روز تاریخی زنان وزنه‌بردار
آخرین روزهای نخستین‌ماه سال۱۳۹۸ با خبری تاریخی برای زنان وزنه‌بردار ایران همراه بود. در این روز حضور تیم وزنه‌برداری زنان ایران در مسابقه‌های وزنه‌برداری قهرمانی آسیا قطعی شد. به این ترتیب ۳۰سال پس از پذیرش جهانی حضور زنان در وزنه‌برداری، ایران برای نخستین‌بار تیم وزنه‌برداری بانوان بزرگسال را به مسابقه بین‌المللی اعزام کرد.
- ۲۸ فروردین - جهانی در چارسو
این قاب‌ها روایت روزهای آبرومند و منظم جشنواره‌ای است که خودش را از زیر سایه سنگین فجر ملی نجات‌داد و سعی‌کرد در برگزاری و دعوت مهمانان و البته داوری‌ها، تمام حواشی فجرملی را پلک بزند و خلاصه برای عنوان جشنواره بین‌المللی فیلم فجر یا به تعبیر این یکی دو سال اخیر، «جشنواره جهانی فیلم فجر» سر و شکل خوبی مهیاکند. سی‌وهفتمین دوره جشنواره جهانی فیلم‌فجر برای چهارمین بار به دبیری رضا میرکریمی در فروردین و اردیبهشت سال۹۸ برگزار شد و هرچند مانند هر رویداد دیگر فرهنگی در وطن، نقاط ضعف هم کم نداشت اما بی‌تردید نسبت به جشنواره‌های دیگر سینمایی در کشور حداقل در حوزه نظم، یک سر و گردن بالاتر ایستاد. حالا جشنواره سی‌وهشتم که در بهار پیش‌رو برگزار خواهدشد دبیر دیگری دارد و البته کاش برگزارکنندگان آن پیش از هر چیز به این مهم متمرکز باشند که در راه طی‌شده قدم بگذارند و البته با سرعت بیشتری در این مسیر به پیش روند.
- ۳۰فروردین - کمک به مردم این بار با فیلم تختی
اعلام آخرین آمار فروش فیلم‌های اکران نوروزی نشان داد فیلم «غلامرضا تختی» با وجود پیش‌بینی استقبال قابل توجه، به آمار فروش خوبی دست نیافت. این فیلم که توسط بهرام توکلی ساخته شد و در جشنواره فیلم فجر هم مورد توجه قرار گرفت، پس از ۴هفته اکران، به رقم فروش یک‌میلیارد و ۱۹۰میلیون تومان رسید که در برابر فروش ۱۷میلیارد تومانی «متری شیش و نیم» رقمی حساب نمی‌شد. بااین حال خبر خوب درباره اکران فیلم غلامرضا تختی، جمع‌آوری کمک ۲میلیارد تومانی از فروش بلیت برای مردم مناطق سیل‌زده بود.